زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمردی

به قلم : دکتر ناصر کلانتری ؛ متخصص کودکان – استاد دانشگاه ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ؛ عضو انجمن تغذیه کودکان ایران ؛ عضو انجمن تغذیه ایران ؛ عضو کمیسیون شیر و غذای کودک

تحریریه زندگی آنلاین : نوزدهمین همایش سالیانه انجمن پزشکان عفونی کودکان ایران و پانزدهمین بزرگداشت استاد فقید دکتر احمد سیادتی در بیمارستان میلاد تهران به مدت سه روز از تاریخ 10 تا 12 آبان ماه 1402 برگزار شد.  دکتر ناصر کلانتری؛ متخصص سلامت و تغذیه کودکان و نوزادان در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار مجله کودک سالم، پیرامون مصرف مکمل‌های غذایی و دارویی ضروری برای کودکان و نوزادان همچنین چند موضوع مهم و کاربردی در بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی اطفال، برخی از نکات مهم و کلیدی را مطرح کرد. وی با بیان اینکه ریز‌مغذی‌ها شامل انواع ویتامین‌ها و املاح باید طی سنین مختلف در تغذیه انسان مورد توجه قرار گیرد، گفت: از تولد تا شش ماهگی، ویتامین A + D؛ از شش ماه تا دو سالگی ویتامین‌های A + D + قطره آهن و از سن دو سالگی به بعد ویتامین D مکمل ضروری برای بدن بوده و مصرف آن اجباری است.

ویتامین D

اثرات سوء‌استفاده از اشعه آفتاب برای تولید ویتامین D در بدن نسبت به منافع آن بیشتر است و این نکته مورد قبول اغلب مردم جهان واقع شده است.

شیوع کمبود ویتامین D تقریبا حدود 65 تا 70 درصد مردم جهان را درگیر کرده است و اکثر کودکان و بزرگسالان کشورمان کمبود ویتامین D دارند. در پروتکل‌های کشور تاکید کردیم که باید برای همه مردم به طور روزانه هزار واحد و یا ماهانه پنجاه هزار واحد ویتامین D تجویز شود. اثرات سوء‌کمبود این ویتامین بسیار زیاد است، به گونه‌ای که کمبود ویتامین D بدن را در برابر بروز بیماری‌های عفونی، آلرژی و آسم، مستعد می‌کند. اگر یک متخصص آسم و آلرژی به یک بیمار دارو بدهد، ولی در بین داروها ویتامین D تجویز نشود، به اعتقاد ما این اقدام وی مردود و غیر قابل قبول است، چون دانش کافی برای درمان بیمار مبتلا به آسم و آلرژی ندارد؛ مگر اینکه طبق آزمایشات، بیمار نیازی به این ویتامین نداشته باشد. بحران سیستم ایمنی که در ریه ایجاد می‌شود و موجب بروز آسم، مشکلات عفونی دستگاه تنفس، کرونا و ... خواهد شد، در اصل با کمبود ویتامین D ارتباط مستقیم دارد. پس از سن دو سالگی مصرف ویتامین D ضروری است و توصیه می‌شود تا سن مدرسه حداقل روزانه هزار واحد خوراکی مصرف شود و از هفت سالگی تا شصت سالگی، ماهانه یک دوز پنجاه هزار واحدی و از 60 سال به بعد ماهانه دو عدد ویتامین D پنجاه هزار واحدی باید توسط افراد مصرف شود.

بیشتر بخوانید:

آیا کودک من به مکمل ویتامین و مواد معدنی نیاز دارد؟ 

آهن و روی

 چون در کشور ما کمبود منابع و کاهش مصرف گوشت قرمز و پروتئین حیوانی داریم، پس به طور جایگزین باید از مکمل‌های حاوی آهن و روی مصرف شود، اگر چه بهترین منابع تامین این دو عنصر مهم و ضروری، از طریق منابع پروتئین حیوانی است. درمان کم‌خونی با مکمل‌های دارویی یا خوراکی مربوطه در افراد وقتی تکمیل می‌شود که مکمل حاوی روی نیز همراه آن تجویز شود، چون این افراد به طور یقین کمبود آهن و روی را به طور همزمان دارند.

بررسی کشوری ما حاکیست که حداقل 65 تا 70 درصد جوانان و نوجوانان مناطق محروم کشورمان دچار کمبود عنصر روی هستند. توصیه می‌شود که یک‌سوم نیاز هر فرد یعنی معادل پنج میلی‌گرم روی مصرف شود. البته طرح غنی‌سازی آرد با آهن و سایر ریز‌مغذی‌ها به واسطه مصرف زیاد نان باید در کشور خیلی جدی گرفته شود. درمان و یا پیشگیری از کم‌خونی، به واسطه مصرف مکمل آهن برای کودکان توصیه می‌شود؛ قطره آهن لیپوزومال به واسطه خوشمزه بودن و جذب مناسب انتخاب خوبی محسوب می‌شود و عارضه سیاه شدن دندان کودکان را نیز به همراه ندارد. دستور‌العمل کشوری تجویز آهن برای افراد زیر دوازده سال در یک کمیته بین‌المللی که من هم عضو آن بودم، سال‌ها پیش در لیون فرانسه تدوین و اعلام شده است؛ به واسطه این دستور‌العمل تصویب شد از دو سال تا دوازده سال به طور سالانه، ولی فقط به مدت سه ماه پشت سرهم و پی در پی باید تمام جمعه‌ها، فقط سی قطره آهن معادل دو قطره چکان پر حاوی قطره آهن به فرزندمان بدهیم، چون هر قطره چکان حاوی یک سی‌سی و معادل پانزده قطره است. تداوم این اقدام هر سال یک مرتبه توصیه می‌شود، ولی برای فرزندان بالای دوازده سال باید این روش به مدت چهار ماه در طول سال انجام شود. دختران در سن بلوغ به دلیل شروع دوران قاعدگی و پسران از سن بلوغ حدود چهارده سالگی، جهت تامین حجم عضلات بدن نیاز به مصرف آهن کافی دارند که باید سالانه چهار ماه پی در پی هر جمعه (به طور هفتگی)، سی قطره آهن بخورند که جمعا شانزده جمعه پشت هم خواهد شد.

نقش ویتامین‌ها و املاح معدنی در درمان بیماری‌های عفونی

البته باید در دوران بیماری‌های عفونی دستگاه تنفس به برخی ویتامین‌های دیگر مانند ویتامین A به طور جدی توجه شود. وقتی بدن کودک با کمبود این ویتامین مواجه شود، سلول‌های مخاطی بدن به خصوص ریه و روده‌ها دچار عملکرد ناقص می‌شوند و کمبود این مخاط موجب استقرار ویروس‌ها و باکتری‌ها در بدن فرد خواهد شد. سیستم ایمنی سلولی بر هم می‌ریزد و آنتی‌بادی جهت مقابله با عامل بیماری‌زا ساخته نمی‌شود.

مصرف ویتامین‌ها و املاح ضروری، هم قبل از بیمار شدن و هم در طول دوران بیماری کودک، همچنین جهت افزایش سرعت بهبودی بیماری و کاهش طول مدت بیماری و شدت بیماری دخالت جدی دارد.

عفونت‌های کودکان که امروزه شیوع بیشتری پیدا کرده، به علل مختلفی بستگی دارد و اگر درمان درست انجام شود و در مواردی که ضرورت ندارد، آنتی‌بیوتیک تجویز نشود، همچنین اگر سیستم ایمنی کودک صحیح عمل کند، به طور حتم سرعت بهبودی نیز بیشتر خواهد شد.

از سوی دیگر آبرسانی کافی به بدن کودک همچنین خوردن ریز‌مغذی‌ها، گوشت، حبوبات، سبزیجات و لبنیات خیلی کمک‌کننده است.

به اعتقاد من همچنان و هنوز وجود ویروس کووید و اومیکرون در جامعه موجب تکرر بروز بیماری در افراد و کودکان شده است. کووید نوزده شکل‌های متنوعی دارد و تجربه شخصی من نشان داده که کودکان ما با هر دفعه ابتلا، حداقل پنج مرتبه بازگشت عفونت را تجربه خواهند کرد و هر دفعه با چند علامت خاص مراجعه می‌کنند.

تقریبا در اکثر این چندین مرتبه‌ای که فرزند ما با یک شکلی از کووید به مطب پزشک مراجعه می‌کند، یک نکته تقریبا واضح است؛ کیپ شدن بینی بدون ترشح زیاد، خستگی و بی‌حالی، امروزه مهم‌ترین علامت‌های کووید مجدد در بچه‌های ما است. طبیب باید به این نکته برسد که شروع بیماری این کودک مربوط به دو ماه پیش است و بعد از یک کووید شدید با علائم تب، بدن درد، آبریزش بینی، بی‌حالی، سردرد، بی‌اشتهایی و سرفه‌های شدید و مزمن، اما مدت کمی بهبودی حاصل کرده، ولی در واقع کووید هنوز برطرف نشده است.

چون کووید یک بیماری عفونی مزمن می‌باشد، نکته مهم این است که وقتی علائم بالینی کووید برطرف می‌شود و کودک به ظاهر بهبود یافته و خوب است، اما سه تا چهار هفته بعد شاهد بازگشت فعال این ویروس با علائم جدید‌تر در بدن کودک خود هستیم.

تب خفیف، ولی مزمن، نشان‌دهنده فعال بودن ویروس در بدن و سیستم ایمنی بچه است که مادر به سختی متوجه این موضوع خواهد شد، ولی یکباره کودک با یک تب شدیدتر، کیپ شدن بینی و سرفه، التهاب چشم‌ها، مواجه می‌شود و گاهی با گوش درد همراه است؛ نکته جالب اینکه کمتر کسی متوجه این مکانیسم بیماری می‌باشد!!

گاهی همین مزمن بودن ماهیت اصلی بیماری در بدن بچه‌ها موجب بازگشت یک تا پنج بار بیماری در کودکان می‌شود!!! این رخداد باعث افزایش حجم و تعداد بیماران در جامعه خواهد شد.

در واقع این کودک یک مرتبه به ویروس آلوده شده، ولی مجدد چندین بار دیگر با فواصل چند هفته‌ای علائم در بدن او تکرار می‌شود و جامعه، دانش‌آموزان و مدرسه را نیز درگیر خود می‌کند.

همه دقت کنیم که نباید به هیچ عنوان به این کودکان آنتی‌بیوتیک بدهیم، مگر اینکه عفونت ثانویه رخ داده باشد؛ التهاب چشم و اوتیت گوش میانی نشانه نیاز به آنتی‌بیوتیک است؛ البته تنفس تند و نا‌منظم نیز علامتی از عفونت ریه است.

تغذیه بچه‌های مبتلا به کرونا با کودکان مبتلا به آنفولانزا و سرماخوردگی تفاوت دارد. اگر پزشک تشخیص کرونا بدهد، باید سه دسته ماده غذایی برای بچه محدود شود؛ تمام تنقلاتی که بچه‌ها می‌خورند مانند انواع فست‌فود و نوشابه‌ها باید ممنوع و محدود شود، چون این تنقلات حاوی چربی و شکر است؛ سوخت و خوراک ویروس کووید برای تکثیر و ماندگاری در بدن کودکان، همین چربی و قند است.

 نکته دیگر اینکه خوردن شیر در دوران کرونا توصیه نمی‌شود، ولی ماست و پنیر مشکلی ندارد؛ چون شیر موجب افزایش ترشحات مخاطی و بروز مشکلات تنفسی بیشتر و سرفه خواهد شد.

بعضی میوه‌ها نیز شدت ترشح مخاطی و سرفه را بیشتر می‌کنند و نباید در دوران بیماری مصرف شوند؛ مانند کیوی، آناناس،توت‌فرنگی، هندوانه، خربزه و ملون.

بیشتربخوانید:

اثر مثبت ویتامین D بر کودکان

ویتامین های گروه B در بارداری و شیردهی

  تغذیه کودکان و نقش مکمل آهن

به دلیل دریافت ناکافی گوشت حتی در دوران شیرخواری از ترس سنگین بودن هضم، متاسفانه مادران از گوشت پخته شده در غذای کمکی کودک خود استفاده نمی‌کنند و به جای آن انواع نشاسته، پوره سیب‌زمینی و پوره هویج می‌دهند، ولی به اعتقاد من اولین غذای کمکی کودک باید حاوی پوره گوشت باشد، چون سهل‌الهضم است، چون در دستگاه گوارش نوزاد «تریپسین و کموتریپسین» وجود دارد.  ولی وقتی کودک نشاسته و آرد برنج می‌خورد، چون هنوز آنزیم آمیلاز وجود ندارد، در نهایت نشاسته در روده بزرگ کودک تجزیه می‌شود که متاسفانه موجب ایجاد نفخ، باد شکم و دل‌درد نوزاد خواهد شد.

برخی مردم به خاطر باور غلط و یا عدم اطلاع‌رسانی اطبا، متاسفانه با وجود توان مالی، اما از دادن پوره گوشت به فرزند خود امتناع می‌کنند. باید دانست که از تولد تا شش ماهگی تغذیه با شیر مادر، بعد از شش ماهگی ادامه تغذیه با شیر مادر و غذای کمکی با توجه ویژه به تامین آهن مورد نیاز از غذا تا دو سالگی و بیشتر توصیه می‌شود. در بررسی و مطالعه علمی موسوم به «پورا» که خود من و همکارانم چندین سال پیش انجام دادیم، مشخص شد که بچه‌های زیر هجده ماه «آنمی فقر آهن» دارند، پس باید تلاش کنیم که نیاز روزانه فرزندان به آهن را به بدن آنان برسانیم. توصیه به مصرف دو میلی‌گرم آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.

نکته اینکه وقتی کودک به شرایط سنی می‌رسد که امکان آب خوردن دارد یا فرنی می‌خورد، اسیدیته معده بر هم ریخته و به همین خاطر جذب آهن شیر مادر در دستگاه گوارش به ده درصد کاهش پیدا می‌کند! اما در بهترین حالت که همه شرایط خاص محیا باشد، پنجاه تا هشتاد درصد آهن موجود در شیر مادر قابلیت جذب در بدن کودک را دارد. به همین خاطر در تغذیه کودکان بر مصرف مکمل آهن از شش ماهگی تاکید شده است. امروزه به دلایل مختلف حتی گاهی می‌توان توصیه داشت که از پنج ماهگی تجویز مکمل آهن را شروع کرد، البته بهترین حالت جذب آهن از منابع حیوانی (گوشت قرمز خالص) در بدن افراد بالغ حدود هجده درصد است و خوردن مکمل آهن برای برخی افراد ضرورت دارد.