به گزارش همشهری آنلاین، موسسه آینده‌پژوهی در سلامت با همکاری معاونت پیشگیری بیمه سلامت ایران و معاونت آموزشی سازمان نظام پزشکی درباره سلامت دندان‌های کودکان به ویژه دندان‌های شیری نکات مهمی را مطرح می‌کند که آگاهی از آنها اهمیت زیادی دارد. نکاتی که حتی اگر فرزندی هم ندارید، دانستن آنها خالی از لطف نیست چون می‌تواند منجر به انتقال آن به والدین و افزایش سطح آگاهی جامعه شد.
چرا دندان‌های شیری مهم است؟
پوسیدگی دندان مثل دیگر بیماری‌های عفونی است و هر عفونتی هم عوارض خاص خودش را دارد و می‌تواند به سایر نقاط بدن آسیب بزند. زمانی هم که دندان شیری خراب می‌شود، توانایی جویدن در کودک کاهش پیدا می‌کند و این مساله به ویژه در خردسالان باعث می‌شود که تغذیه دچار مشکل شود. از سوی دیگر این دوران مهم‌ترین دوران رشد مغز و جسم است و هر مشکلی در دندان‌ها آسیب بزرگی برای کودکان خواهد بود.
دندان‌های شیری راهنمایی برای رویش دندان‌های دائمی هستند و اگر به دلیل پوسیدگی زودتر از دست بروند، چیدمان دندان‌های دائمی به هم می‌خورد و یک هزینه اردتودنسی به خانواده‌ها تحمیل می‌کند. در حالی که در کودکی بسیار راحت‌تر می‌توان این مشکلات را حل کرد.
نکته مهم‌تر این که دندان‌های سالم با اعتماد به نفس کودک ارتباط دارد، پوسیدگی و نازیبا بودن آنها سبب گوشه‌گیری و خجالت در این گروه می‌شود، آن هم در حالی که دندان‌های شیری سال‌ها در دهان کودک باقی می‌مانند.
اقدامی که عامل انتقال باکتری به دهان کودکان است
در کودکان کمتر از دو سال یا نباید از خمیر دندان استفاده کرد یا خمیردندان فاقد فلوراید باشد. چون کودک در این سن کنترل بلع ندارد و می‌تواند باعث آسیب شود. بعد از دو سالگی می‌توان از خمیردندان‌های حاوی فلوراید مناسب سن کودک استفاده کرد
پوسیدگی دندان یک بیماری قابل سرایت است و توسط یکسری باکتری ایجاد می‌شود که در دهان زندگی می‌کنند. کودکان در زمان تولد دهان استریل دارند و هیچ باکتری در آنجا زندگی نمی‌کند. اما به محض بوسیده شدن از سوی اطرافیان این باکتری‌های بیماری‌زا به آنها هم منتقل می‌شود و خیلی زود مستعد پوسیدگی دندان می‌شوند.
به همین دلیل باید این فرهنگسازی در خانواده‌ها ایجاد شود که بوسیدن صورت و دست کودک ممنوع است چون آنها معمولا دست‌شان را داخل دهان می‌کنند. در صورتی که اصراری هم وجود داشته باشد می‌توانند سر کودک را ببوسند. حتی خود والدین هم بهتر است صورت کودک به ویژه لب‌های او را نبوسند و حتی از قاشق مشترک هم برای آنها استفاده نکنند.
دهان بی‌دندان هم مراقبت می‌خواهد
اکثر افراد تصور می‌کنند دهان کودک در زمانی که دندان ندارد نیازمند مراقبت نیست. این مساله هم اشتباه است و باید از همان اول تولد روزی یکبار لثه‌های کودک را با دستمال مرطوب یا گاز تمیز کرد. اولین نتیجه آن این است که باکتری‌های بیماری‌زا نتوانند داخل دهان مستقر شوند و جمعیت‌شان کم می‌شود. دومین مزیت هم این‌که از همان ابتدا کودک به فرآیند تمیز کردن دهان عادت می‌کند. این اقدام باعث می‌شود که کودک در آینده هم از مسواک زدن فراری نشود.
اگر کودک در یکسال اول به تمیز کردن دهان عادت کند، تبدیل به عادت می‌شود و دیگر مقاومتی در او وجود نخواهد داشت. البته اگر این زمان را از دست داده‌اید و با مقاومت مواجه هستید، راه‌حل آن مقاومت والدین است و اصرار قاطع برای تمیز کردن دهان و مسواک زدن از سوی کودک.
با رویش دندان‌های جلویی هم همچنان با دستمال مرطوب یا مسواک انگشتی آنها را تمیز کنید. زمانی هم که دندان‌های عقبی ظاهر شد باید از مسواک استفاده کرد.
مسواک زدن از این سن
درباره این که از چه سنی کودک باید مسئول بهداشت دهان و دندان خود شود، عدد مشخصی وجود ندارد چون مهارت‌های همه یکسان نیست. اما اگر کودک می‌تواند رنگ‌آمیزی نقاشی را بدون خارج شدن از حاشیه انجام دهد، به این معنی که مهارت‌های دستی قابل قبولی پیدا کرده و می‌تواند مسواک بزند. اما باید نظارت کامل والدین وجود داشته باشد. به طور کلی بهتر است تا ۶ سالگی خود والدین این مسئولیت را به عهده داشته باشند.
هر میزان کودک بزرگتر شود والدین می‌توانند بخشی از این وظیفه را به او واگذار کنند. اما تا ۱۲ سالگی باید نظارت فعال وجود داشته باشد. به عنوان مثال برای یک کودک ۹ ساله اجازه دهید خودش مسواک بزند اما در بخشی از دهان رساندن مسواک به دندان سخت است مثل سطح زبانی دندان‌های آسیایی پایین یا گونه‌ای آسیایی بالا که باید به کودک کمک شود.
اگر با دقت به سطح دندان‌های خلفی نگاه کنید، هم برای کودک و هم بزرگسال تعدادی شیارهای ریز و درشت وجود دارد. در برخی افراد این شیارها عمق زیادی دارند که به ویژه در کودکان سبب می‌شود که مسواک به خوبی به عمق نرسد و پوسیدگی از همین جا آغاز می‌شود. یک راهکار ساده این‌که دندانپزشکان داخل این شیارها را پُر می‌کنند که انجامش حتی به آمپول و بی‌حسی هم نیاز ندارد.
این شیارپوش معمولا از ۶ سالگی که اولین دندان‌های دائمی رویش پیدا می‌کنند انجام می‌شود. مهم است که بدانید دندان‌های دائمی در ابتدای رویش بیشتر مستعد پوسیدگی هستند و افراد در همان ابتدای کودکی دندان‌های آسیایی مهم را از دست می‌دهند که عوارض آن تا آخر عمر می‌ماند. در هر سنی هم می‌توان شیارپوش را انجام داد و حتی در بزرگسالی هم بسیار مفید است.
خمیردندان مناسب برای کودکان
مسواک کودک باید سری کوچک و دسته حجیم داشته باشد. خود برس هم باید از نوع نرم باشد. در کودکان کمتر از دو سال یا نباید از خمیر دندان استفاده کرد یا خمیردندان فاقد فلوراید باشد. چون کودک در این سن کنترل بلع ندارد و می‌تواند باعث آسیب شود. بعد از دو سالگی می‌توان از خمیردندان‌های حاوی فلوراید مناسب سن کودک استفاده کرد و در داروخانه‌ها موجود است. به کودکان هم باید آموزش داده شود که خمیردندان را قورت ندهد.
پوسیدگی دندان یک بیماری قابل سرایت است و توسط یکسری باکتری ایجاد می‌شود که در دهان زندگی می‌کنند. کودکان در زمان تولد دهان استریل دارند و هیچ باکتری در آنجا زندگی نمی‌کند. اما به محض بوسیده شدن از سوی اطرافیان این باکتری‌های بیماری‌زا به آنها هم منتقل می‌شود
مشکل اینجاست که درباره فلوراید یک باور نادرست شکل گرفته و برخی شیادان این تصور را برای مردم ایجاد کرده‌اند که برای سلامت مضر است. اما فلوراید در سلامت دندان‌ها نقش کلیدی دارد و سبب افزایش قابل توجه مقاومت دندان در برابر پوسیدگی می‌شود.
منشا این باور نادرست به این دلیل است که بلعیدن فلوراید برای سلامت مضر است و نباید آن را قورت دارد. درباره کودکان راهکاری به نام فلورایدتراپی وجود دارد که در دندانپزشکی‌ها آن روی سطح دندان کودک قرار می‌دهند، بدون این خطری داشته باشد. انجام این کار می‌تواند سبب توقف پیشرفت پوسیدگی‌ها، کاهش میکروب‌ها و افزایش استحکام دندان‌ها شود.
آسیبی که پستانک می‌زند
تصور نادرست دیگر این که برخی فکر می‌کنند شیرخشک باعث پوسیدگی دندان است اما شیر مادر نه! اما واقعیت این است که همه انواع شیرها می‌توانند باعث پوسیدگی شوند. برخی هم می‌گویند که در شب به کودک شیر داده نشود تا دندانش خراب نشود که آن هم اشتباه است. نکته مهم این که باید در طول شب هر زمان که تغذیه کودک تمام شد، باید شیشه شیر یا سینه مادر از او گرفته شود و اجازه نداد که تا صبح کودک تغذیه داشته باشد.
برخی مادران می‌خواهند خواب راحت‌تری داشته باشند و به همین دلیل شیشه شیر را در دهان کودک می‌گذارند که هر زمان خواست تغذیه داشته باشد که به شدت برای سلامت دندان مضر است.
پستانک هم به تنهایی سبب پوسیدگی دندان نمی‌شود اما مشکل اینجاست که فرم دندان و فک کودک را به هم می‌زند. با وجود تبلیغاتی هم که درباره برخی برندها وجود دارد، اما استفاده طولانی‌مدت از پستانک‌ها آسیب ایجاد می‌شود. به والدین توصیه می‌شود که از این کالا استفاده نکنند اما اگر مجبورند باید حتما زیر یکسال حذف شود. این در حالی است که برخی کودکان در سنین بعد از آن هم از پستانک استفاده می‌کنند.
نخ دندان لازم است؟
استفاده از نخ دندان برای دندان‌های شیری ضرورت ندارد چون در اغلب کودکان فاصله این دندان‌ها زیاد است. اما با رویش دندان‌های دائمی باید نخ دندان هم شروع و آموزش داده شود. البته اگر دندان‌های شیری کودک در تماس با هم هستند باید از نخ دندان استفاده کرد. بر این اساس روزانه باید دو بار مسواک زد (یکبار صبح پیش از صبحانه و شب قبل از خواب) و استفاده از نخ دندان هم یکبار در روز کافی است.
خوراکی‌هایی که دشمن کودکان هستند
به جز بهداشت دهان، یک نکته مهم هم درباره تغذیه مطرح است. نباید به کودکان اصطلاحا هله هوله مثل چیپس، پفک، آدامس و... داده شود. اگر در سنین پایین این خوراکی‌ها به بچه‌ها معرفی نشوند در بزرگسالی هم تمایل کمتری به مصرف آنها خواهند داشت. این در حالی است که کودکان امروز با یک بسته چیپس یا پفک جلوی تلویزیون یا موبایل نشسته و محو تماشا هستند.
این یعنی همزمان جسم و روان آنها در معرض آسیب قرار دارد. خوراکی‌های چسبنده مثل گز و سوهان و شیرینی که به سطح دندان می‌چسبند هم برای دندان مضر هستند. نوشابه هم برای دندان سم خالص به شمار می‌روند. انواع آبمیوه‌های صنعتی هم به دلیل قند افزودنی نه برای دندان مناسب است و نه برای سلامت کودک.
به کودکان آموزش دهید بعد از مصرف خوراکی‌ها به ویژه خوردنی‌های حاوی مواد شیرین کمی آب در دهانشان قرقره کنند. مثل بستنی که اگر یک قلپ آب در دهانشان بچرخانند کمک زیادی به جلوگیری از پوسیدگی آنها می‌شود.
۵ نکته برای حذف ترس کودک از دندانپزشک
در کشورهای توسعه یافته توصیه می‌شود، پیش از یکسالگی و حتی زمانی که هیچ دندانی در دهان کودک رویش نکرده، آنها را نزد دندانپزشک کودکان ببرند و معاینات دوره‌ای ۶ماهه یا یکساله داشته باشند. اما مساله اینجاست که برخی کودکان از دندانپزشکی هراس دارند و دلیلش این است که آنها آینه والدین خودشان هستند. به این معنا که اگر والدین از دندانپزشکی بترسند، به کودکان هم سرایت می‌کند. چند نکته ساده در این باره وجود دارد که می‌تواند ترس کودک را کاهش دهد.
۱. جلوی کودکان از خاطرات ترسناک دندانپزشکی صحبت نکنید
۲. به او وعده جایزه ندهید چون فکر می‌کند جای بدی می‌رود که قرار است تشویق شود
۳. کودک را زمانی دندانپزشکی ببرید که سرحال است. یعنی خواب و استراحت کافی داشته و پیش از مراجعه به دندانپزشک یک وعده غذایی سبک هم خورده باشد
۴. از کلماتی مثل آمپول و سوزن استفاده نکنید، چون دندانپزشکان کودک بسیار حرفه‌ای از آنها استفاده می‌کنند و از کلماتی استفاده می‌کنند کودک دچار ترس نشود
۵. در دندانپزشکی‌ها هم آرامش خود را حفظ و طبیعی رفتار کنید، چون متخصصان این رشته با اصول رفتاری و روانشناسی کودک آشنا هستند
درباره قطره آهن
نکته دیگر درباره قطره آهن است. برخی والدین کودکانشان قطره آهن نمی‌دهند که سبب تغییر رنگ دندان‌های آنها نشود. اما مغز یک کودک بسیار مهم‌تر از رنگ دندان است، چون آهن نقش بسیار کلیدی در تکامل مغز و رشد کودک دارد. چند راهکار وجود دارد که می‌تواند این آسیب را کمتر کند. از جمله این که برخی برندهای قطره آهن سبب تغییر رنگ نمی‌شوند و می‌توان از آنها استفاده کرد، البته قیمت بالاتری دارند. در صورت استفاده از قطره‌های عادی این چند راهکار را انجام دهید.
۱. قبل از دادن قطره، سطح دندان کودک را با روغن بادام شیرین یا زیتون چرب کنید
۲. قطره را ته گلو بریزید
۳. بلافاصله بعد از خوردن قطره کمی آب به کودک بدهید که احتمال رنگ گرفتگی دندان کودک را کاهش می‌دهد.
اما نکته مهم این است که رنگ‌گرفتگی دندان ناشی از قطره آهن هیچ تاثیری در پوسیدگی آن ندارد.
