شير مادر؛ اكسير حيات
در گفت‌وگوی اختصاصی خبرنگار پزشك امروز با دكتر مرندی، رئیس انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر، درباره فواید شیر مادر و سوالات رایج مادران در دوران شیردهی، مطالبی عنوان شد كه توجه خوانندگان محترم را به آن جلب می‌كنیم:
فواید تغذیه با شیر مادر
شیر مادر منافع گسترده‌ای دارد كه جهت زنده ماندن شیرخوار و كودك ضروری بوده و سبب كاهش یا جلوگیری از بیماری‌های كشنده دوران نوزادی و كودكی می‌شود.
با توجه به اینكه در برخی از كشورها (بخصوص در كشورهای در حال توسعه)، بیماری‌های گوارشی از جمله اسهال اولین علت مرگ و میر كودكان زیر پنج سال (بخصوص زیر یك سال) و در بعضی از كشورها عفونت‌های حاد تنفسی، اولین عامل مرگ و میر می‌باشد، تغذیه با شیر مادر باعث كاهش بروز این بیماری‌ها شده و اگر در مواردی كودك به این بیماری‌ها دچار شود، باعث كاهش شدت بیماری و در نتیجه شدت مرگ و میر می‌گردد. از دیگر منافع تغذیه با شیر مادر، كاهش ابتلا به بیماری‌ها و عفونت‌هایی نظیر عفونت‌های گوش، خون، عفونت‌های شدید تنفسی، عفونت‌های دستگاه ادراری – تناسلی و مننژیت می‌باشد كه نهایتا كاهش مرگ و میر كودكان را به دنبال دارد.
در كنار موارد فوق، بیماری‌های دیگری وجود دارد كه گسترده نبوده ولی آثار گسترده‌ای دارند از جمله آلرژی. با توجه به اینكه در كشورمان از هر 5-4 نفر 1 نفر حساسیت دارد، شیر مادر از بروز آن جلوگیری كرده یا در صورت ابتلا باعث كاهش و تخفیف علایم بیماری می‌شود. در مواردی كه ابتلا به آلرژی ارثی بوده، در صورت ابتلا كودك، تغذیه با شیر مادر سبب می‌شود تا كودك مبتلا به آسم نشود و در صورت ابتلا، حملات بیماری كوتاه‌تر و خفیف‌تر بوده و با مشكلات كمتری همراه خواهد بود.
همچنین تغذیه با شیر مادر، باعث پیشگیری از انواع سرطان‌های خون، مشكلات گوارشی، بیماری‌های كبدی و حتی انواع دیابت (نوع 1 و 2) می‌شود.
آقای دكتر مرندی خاطرنشان كرد: تغذیه با شیر مادر، از بعد عاطفی و روانی نقش بسیار مهمی دارد و در ایجاد روابط درون خانواده و رابطه بین پدر و مادر با نوزاد اهمیت بسیاری دارد. به طوری كه در وضع روانی كودك در آینده نقش به سزایی خواهد داشت، تا حدی كه آثار آن در دوران قبل از مدرسه، مدرسه، دبیرستان و حتی دانشگاه كاملا محسوس است. كودكانی كه با شیر مادر تغذیه می‌شوند، متعادل‌تر بوده، در تحصیلات موفق‌تر می‌باشند، و در آینده از افراد برجسته جامعه خواهند بود.
آقای دكتر مرندی تاكید كرد: براساس مطالعات گسترده‌ای كه در سراسر جهان انجام گرفته، این كودكان از نظر ضریب هوشی 5/12 -7 درجه بیش از بچه‌هایی هستند كه شیر مادر نخورده‌اند. این مورد چه در كشورهای توسعه یافته و چه در كشورهای در حال توسعه صادق می‌باشد.
اثرات مفید شیردهی برای مادر:
رئیس انجمن پزشكان نوزادان ایران یادآور شد؛ از فواید شیردهی برای مادر كاهش خونریزی بعد از زایمان می‌باشد. در صورتی كه هر چه زودتر نوزاد را به پستان مادر بگذارند، مكیدن باعث كاهش خونریزی می‌شود. همچنین شیردهی سبب كاهش ابتلای مادر به سرطان‌هایی نظیر سرطان دهانه رحم، تخمدان و پستان می‌شود.
شیرمادر و نوزاد نارس:
شیر مادر برای نوزاد نارس نقش حیاتی و خارق‌العاده‌ای دارد. در كشورهای توسعه یافته نوزاد چند صدگرمی را از بدو تولد، با فرستادن لوله به داخل معده با شیر مادر تغذیه می‌كنند. شیر مادر باعث تكامل دستگاه گوارش نوزاد می‌شود. همچنین به دلیل وجود هورمون‌ها، آنتی‌بادی‌ها و مواد ضدعفونی در شیر مادر، اثرات محافظتی قوی در داخل روده و دستگاه تنفس ایجاد كرده، مانع از ورود میكروب‌ها به جدار روده می‌شود.
دكتر مرندی یادآور شد: با توجه به این كه مادر برای تغذیه نوزاد را در آغوش می‌گیرد، میكروب‌های غیربیماری‌زای بدن مادر (از طریق شیر)، سطح بدن، پوست و مخاط نوزاد را پوشانده و مانع از جایگزینی میكروب‌های بیماری‌زایی كه احتمالا در بخش نوزادان وارد بدن نوزاد شده، می‌شود (میكروب‌های بدن مادر، اگر هم مضر باشد آنتی‌بادی آن از طریق شیر به كودك می‌رسد). به طور كلی تغذیه با شیر مادر آثار مستقیم و غیرمستقیم در سلامت و روان نوزاد دارد.
تغذیه نوزاد با شیرخشك چه آثاری خواهد داشت؟
مسلما هر چه شیر مادر كمتر مصرف شود، اثرات محافظتی آن كمتر خواهد بود، تغذیه انحصاری با شیر مادر باعث می‌شود اثرات محافظتی شیر، بسیار قوی‌تر و شدیدتر اعمال شود.
دكتر مرندی تاكید كرد: باید توجه داشت مصرف هر نوع مایع حتی آب جوشیده، باعث كاهش اثرات حفاظتی می‌شود (زیرا باعث می‌شود نوزاد كمتر شیر مادر مصرف كند).
دكتر مرندی اشاره نمود: براساس مطالعاتی كه در آمریكا انجام شده، حتی پدر و مادرهایی كه سطح سواد و وضع زندگی بسیار مناسب دارند و به طور كامل نكات بهداشتی را رعایت می‌كنند، آب جوشیده به نوزاد می‌دهند، ولی چون تغذیه انحصاری با شیر مادر رعایت نشده، در این گروه اسهال بیشتر دیده می‌شود.
شیرمادر بهترین غذا برای كودك می‌باشد و تمام اسیدآمینه‌های مورد نیاز نوزاد و ریزمغذی‌ها به مقدار مناسب در شیر مادر وجود دارد. با وجود اینكه از این تركیبات در ساخت شیرخشك تقلید شده، ولی آثار آن، از نظر نوع و مقدار مناسب نبوده، همچنین هضم و جذب شیرخشك كامل نیست و در نتیجه نوزاد مواد را به طور كافی دریافت نمی‌كند.
از مشكلات دیگر مصرف شیر خشك، انتقال آلودگی به نوزاد و كوتاه شدن دوره تغذیه می‌باشد. به طور كلی انتقال عفونت‌ها از طریق شیرخشك و حتی آب جوشیده خیلی بیشتر است.
در مواردی كه نوزاد به طور همزمان و متناوب از شیر مادر و شیرخشك، استفاده می‌كند چه تاثیری در تولید شیر خواهد داشت؟
مسلما اگر تغذیه انحصاری با شیر مادر صورت گیرد تولید شیر بیشتر خواهد بود، ولی در مواردی كه شیر خشك همراه با شیر مادر مصرف شود بهتر از این است كه فقط از شیر خشك استفاده شود، ولی قابل مقایسه با این نیست كه فقط شیر مادر بخورد. بنابراین توصیه می‌شود حتی یك قطره آب جوشیده هم به نوزاد داده نشود، مگر در مواردی كه بیماری‌هایی مثل اسهال شدید وجود دارد. در غیر این صورت تا 6 ماهگی حتی به آب جوشیده هم نیاز نیست و فقط از ویتامین D و A یا مولتی‌ویتامین در كنار شیر مادر ( از 15 روزگی تا 2 سالگی) استفاده شود.
گاهی اطرافیان به مادر توصیه می‌كنند از 12 شب به بعد بخوابد و به نوزاد شیر ندهد، در این مورد چه نظری دارید؟
این توصیه، پزشكی نیست و قطعا شیر مادر را كم می‌كند. نوزاد به مكیدن مكرر نیاز دارد. اگر فاصله بین مكیدن‌ها طولانی باشد، تولید شیر مادر كم خواهد شد. نوزاد مثل افراد بزرگسال فقط به چند وعده تغذیه نیاز ندارد، بلكه در ماه و سال اول نیاز به تغذیه مكرر دارد. باید توجه داشت كه هضم شیر مادر به سهولت و سرعت صورت می‌گیرد و ظرف نیم ساعت و حداكثر تا یك ساعت و نیم معده شیرخوار كاملا خالی است ولی در كودك شیرخشك خوار، هضم شیر دیرتر صورت می‌گیرد و سه تا چهار ساعت شیرخشك در معده می‌ماند تا هضم شود.
نوزاد در چه فواصل زمانی باید با شیر مادر تغذیه شود؟
كودكی كه با شیر مادر تغذیه می‌شود حداقل 8 بار در 24 ساعت نیاز به شیر دارد و حتی در هفته‌های اول 12-10 بار یا 20 بار در 24 ساعت ممكن است سینه مادر را بمكد. مكیدن بیشتر باعث افزایش تولید شیر می‌شود (مادران تا حد امكان از شیردوش استفاده نكنند).
به طوری كه در مادرانی كه چند قلو به دنیا می‌آورند شیر بیشتری تولید می‌شود، همین طور در دایه‌ها در قدیم، تولید 6-5 لیتر شیر در روز دیده می‌شد.
طبیعتا اگر بین دوره‌های شیردهی فاصله بیشتری بیفتد و این فاصله بیش از 4-3 ساعت باشد تولید شیر به دو دلیل كاهش می‌یابد:
1- هورمون‌های تولید شیر كه با مكیدن بیشتر می‌شوند، كاهش یافته و تولید شیر كمتر می‌شود.
2- شیر تولید شده باعث فشار روی سینه مادر و در نتیجه احساس پری (پربودن سینه) و ایجاد فشار بر روی غدد شیرساز می‌شود كه این مورد موجب كاهش شیرسازی و توقف آن می‌گردد.
لذا مادرانی كه به دلایلی نمی‌توانند زود به زود به شیرخوار خود شیر بدهند، مثلا در مادرانی كه نوزاد نارس به دنیا می‌آورد و از بدو تولد نوزاد قادر به مكیدن سینه نمی‌باشد باید به مادر آموزش داد تا حداكثر هر 3 ساعت یك بار (یا حتی زودتر) سینه را تخلیه كرده و شیر دوشیده شده را در فریزر نگه دارد.
لذا باید توجه داشت كه شیر ندادن در شب باعث كاهش تولید شیر و كاهش رشد كودك می‌شود.
در فرهنگ ما شایع است كه در بدو تولد بدون مشورت با پزشك به بچه شیر خشت یا ترنجبین می‌دهند. نظر شما در این مورد چیست؟
آقای دكتر مرندی تاكید كرد: دادن هر چیزی غیر از شیر مادر (حتی آب به نوزاد) مجاز نمی‌باشد. زمانی در پزشكی به بچه‌هایی كه متولد می‌شدند آب مقطر می‌دادند، به تصور اینكه اگر دستگاه گوارش باز نباشد و آب وارد ریه نوزاد شود، در ریه عفونتی ایجاد نشود، ولی در حال حاضر حتی آب جوشیده یا آب مقطر نیز توصیه نمی‌شود، چه برسد به آب قند یا شیرخشت و ترنجبین. تمامی مواد فوق برای نوزاد مضر می‌باشد و عوارض آن‌ها از یك ذات‌الریه شروع شده و می‌تواند منجر به آلرژی شود. با توجه به این كه از هر 5-4 نفر 1 نفر به آلرژی مبتلا است، هر نوع پروتیین خارجی كه وارد بدن كودك كنیم، وی را در معرض خطر آسم، اگزما یا آلرژی‌های مختلف قرار داده‌ایم، بنابراین تمام تلاش‌ها باید در این جهت باشد كه حتی پروتیین‌های خارجی كه به وفور در شیرخشك وجود دارند، كودك را دچار نكنند و مانع از ابتلای كودك به اینگونه بیماری‌ها شویم.
بنابراین توصیه می‌شود كه در بدو تولد، هیچ ماده دیگری غیر از شیر مادر و آغوز (از لحظات اول تولد) به نوزاد داده نشود، بخصوص با توجه به شعاری كه امسال سازمان بهداشت جهانی و ارگان‌های بین‌المللی به مناسبت روز جهانی شیر مادر مطرح می‌كنند. این شعار در ارتباط با ساعت اول زندگی است و تمامی تلاش‌ها بر این است كه تمامی افراد به تغذیه فرزندان خود كمك كنند و بنابر توصیه سازمان بهداشت جهانی تا 2 سال یا بیشتر این تغذیه را ادامه دهند.
این توصیه در قرآن هم آمده و علوم امروز هم به این نتیجه رسیده است، ولی آنچه كه بیشتر بر آن تاكید می‌شود آن است كه از لحظه تولد و خلاصه ساعت اول عمر تغذیه با شیر مادر شروع شود. براساس مطالعات WHO، اگر نوزادی در ساعت اول تغذیه نشود و در ساعت دوم تغذیه شروع شود یعنی فقط یك ساعت تغذیه را به تاخیر بیندازیم، احتمال مرگ و میر نزدیك به یك و نیم برابر افزایش می‌یابد. هر ساعتی كه تغذیه با شیر مادر به تاخیر بیفتد، سلامت نوزاد خدشه‌دار شده و مرگ و میر افزایش می‌یابد.
چرا تلاش سازمان‌ها و WHO بر این است كه تغذیه از ساعت اول شروع شود؟
هم به جهت نقش ارزشمند تغذیه با شیر مادر و هم به دلیل آثار گسترده عاطفی – روانی كه تغذیه با شیر مادر دارد. تلاقی نگاه‌های مادر و نوزاد از لحظات بدو تولد و تماس پوست آن‌ها، آثار شگرفی روی سلامت جسمی و روانی نوزاد می‌گذارد، بنابراین تلاش می‌شود از همان ثانیه‌ها و دقایق اول تولد، نوزاد را خشك كرده، روی شكم مادر بگذارند تا تماس مادر و نوزاد زیاد شود و در نهایت حداكثر تا ساعت اول تغذیه آغاز گردد.
یكی از سوالات مطرح برای مادران این است كه چه غذاهایی بخورم تا ضمن تولید شیر مقوی‌تر بتوانیم به وزن اولیه برگردم و دچار چاقی نشوم؟
آقای دكتر مرندی تصریح كرد: مادر بدون هیچگونه محدودیتی می‌تواند هر غذایی را بخورد، متاسفانه در جامعه ما ذهنیت غلطی وجود دارد و مادران شیرده از خوردن غذاهای نفاخ، سردی یا مایعات منع می‌شوند. هیچ دلیل پزشكی برای منع كردن مادر از خوردن غذاها وجود ندارد و خوردن این نوع غذاها لطمه‌ای به بچه و شیردهی مادر نمی‌زند. در مواردی كه مادر عادت به خوردن زیاد چای، به خصوص چای پررنگ و یا خوردن زیاد قهوه یا بعضی نوشابه‌های كولا‌دار داشته باشد ممكن است كودك بی‌قرار شود لذا اگر چای، زیاد می‌خورد بهتر است كمرنگ‌تر باشد، بنابراین هیچگونه محدودیت غذایی وجود ندارد.
آنچه باید به آن توجه شود این است كه حداقل به اندازه اواخر دوره بارداری غذا بخورد و غذایش را كم نكند. اگر مادر كم غذا بخورد و تصمیم به كم كردن وزن بگیرد (بعضی از مادران می‌گویند رژیم نگرفتیم و فقط برنج یا نان كمتر خوردیم) قطعا روی تولید شیر تاثیر منفی خواهد گذاشت و حجم شیر كم می‌شود، لذا واقعا رژیم گرفتن در دوران شیردهی مفهومی ندارد. به طور طبیعی تمامی مادران در طی 2 سال شیردهی، 5-4 كیلوگرم از وزنشان كم می‌شود و اندامشان به حالت طبیعی برمی‌گردد، نكته قابل توجه اینكه اگر مادر به خودش نرسد و خواب و استراحت كافی نداشته باشد، خودش را زیاد خسته كند و غذای كمی بخورد، مسلما روی حجم شیرش اثر می‌گذارد. بخصوص اگر عصبی نگران و مضطرب باشد روی رگ كردن پستانش اثر می‌گذارد. به این جهت باید روحیه مادر خوب بوده و اطرافیان یعنی شوهر، خانواده طرفین و پزشك از وی حمایت كنند تا مادر بتواند شیردهی موفقی داشته باشد. مادر در روزها و هفته‌های اول به شدت نیازمند كمك بوده و واقعا باید هیچ كاری جز خوردن، خوابیدن و شیر دادن نداشته باشد.
اضطراب مادر تا چه حد بر كولیك نوزاد اثر دارد؟ اصولا عامل بی‌قراری نوزادان چیست؟ و آیا می‌تواند به تغذیه مادر ارتباط داشته باشد؟
كولیك آنقدرها هم كه تصور می‌شود شیوع ندارد. گریه نوزادان علل مختلفی دارد، گاهی به دلیل كم تجربگی مادر و اینكه نوزاد را محكم و درست در آغوش نمی‌گیرد، بچه احساس امنیت نمی‌كند، به همین دلیل در درجه اول باید نوزاد را به درستی در آغوش گرفت. دلیل مهم بی‌قراری نوزاد می‌تواند گرم كردن بیش از حد او باشد. متاسفانه اغلب خانواده‌ها، اتاق نوزاد را بیش از حد گرم نگه می‌دارند، كولر را در آن اتاق روشن نمی‌كنند، كلاه سر او می‌گذارند و پتو روی او می‌اندازند. این موارد خیلی ضرر داشته و منجر به عرق كردن نوزاد و حتی بروز تب در وی می‌شود. در ضمن گرم نگه داشتن بیش از حد نوزاد منجر به رشد میكروب‌ها و بروز تاول‌های چركی روی بدن وی می‌شود. باید توجه داشت كه نوزاد در شرایطی كه پدر و مادر و اطرافیان راحت هستند نگهداری شود.
اغلب نوزادان از شدت گرما، عرق كردن و احساس تشنگی گریه می‌كنند و به خواب نمی‌روند. اطرافیان نیز این حالات را اشتباها به كولیك نسبت می‌دهند. همچنین در نوزادانی كه به شیر گاو حساس هستند و مادر شیر گاو می‌خورد، مواد وارد شیر مادر شده و كودك حساس می‌شود. مورد دیگری كه باعث بی‌قراری نوزاد می‌گردد، ریفلاكس شیر (برگشت شیر به مری) و احساس سوزش می‌باشد. در اغلب موارد، گریه نوزاد با رسیدگی به موقع برطرف می‌شود. در مواردی نیز در اثر دیر عوض نمودن پوشك، پای نوزاد، پایش می‌سوزد یا اینكه لباس تنگ او را اذیت می‌كند. نهایتا گریه‌هایی كه در اثر قولنج و دردهای كولیكی است، بسیار كم می‌باشد. در مواردی كه بی‌قراری نوزاد به دلیل كولیك است، هیچگونه تغییر در رژیم غذایی مادر لازم نیست و بهترین كار این است كه مادر، پدر و اطرافیان نوزاد را بغل گرفته و به آهستگی راه ببرند و سعی در آرام نمودن وی كنند، یا او در كالسكه بگذارند و راه ببرند، و یا اینكه او را به صورت دمر روی دست بگذارند و با دست روی معده وی فشار آورند. به هر حال با محدودیت رژیم غذایی فقط مادر دچار مشكل شده و شیر او كم می‌شود.
گاهی مادران مایل به شیردهی بیش از یك سال به كودكشان نیستند. در این صورت آیا ممكن است مشكل یا اختلالی در روند رشد بچه ایجاد شود؟
بدون تردید همین طور است. جوامعی كه مسلمان نیستند نیز به این نتیجه رسیده‌اند كه شیردهی 2 سال یا بیشتر ادامه داشته باشد. حتی نویسندگان یكی از كتاب‌های معتبر آمریكا كه دو جلد آن منحصرا راجع به شیرمادر بود، به این نتیجه رسیده بودند كه برای شیر مادر نباید محدودیت قایل شویم و تا زمانی كه كودكان مایل باشند 3-2 و حتی 6 سال شیر بخورند.
براساس تجربیات خودتان چه مدت شیردهی را توصیه می‌كنید؟
من قبل از انقلاب در آمریكا طبابت می‌كردم و دانشیار دانشگاه آمریكا بودم. در مطب من خانم‌هایی مراجعه می‌نمودند كه 4-3 سال شیر می‌دادند. اگر هم بخواهیم به دستورات اسلام توجه كنیم، 2 سال و اگر بخواهیم كمتر از این مدت شیر دهیم استغفرالله به نوشته‌های قرآن بی‌اعتنایی كرده‌ایم. دلیل اینكه من از مروجین شیر مادر بوده‌ام، همان گفته الهی است و قرآن هم نیاز به استدلال علمی ندارد. مادران نیز چه به خاطر ثواب و چه به دلیل پیروی از علم باید اطاعت كنند.
گاهی مادران به تصور اینكه شیرشان كم است شیر كمكی را برای نوزاد شروع می‌كنند و تصور می‌نمایند كه گریه بچه به دلیل كم بودن شیر است. در این موارد چگونه می‌توان مطمئن شد كه میزان شیر كافی است؟
آقای دكتر مرندی تاكید كرد: وزن كردن به تنهایی كافی نیست و باید منحنی رشد هم باید ترسیم شود، بنابراین تصور بیشتر مادران اشتباه بوده، چرا كه با رسم منحنی رشد مشاهده می‌شود وزن و رشد كودك به خوبی پیش می‌رود و صرفا گریه نوزاد، مكیدن دست، احساس اینكه سینه‌ها كوچكتر شده یا نوزاد زود به زود شیر می‌خورد و یا اینكه در طول شب بیدار می‌شود، دلایلی بر كاهش شیر نبوده و این احساسات علمی نمی‌باشند.
در دوران شیردهی، مصرف چه داروهایی توسط مادر منع می‌شود؟
مقدار ناچیزی از اكثریت داروها وارد شیر مادر می‌شوند و ضرری هم به نوزاد وارد نمی‌سازند. داروهایی كه مضر می‌باشند بسیار نادر هستند، مثل داروهای ضدسرطان كه باید مادر درمان را سریعا شروع كند و به دلیل شیرده بودن درمان را به تاخیر نیندازد، همچنین در موارد اشعه درمانی با بعضی مواد و یدرادیواكتیو شیردهی باید قطع شود كه اثرات آن‌ها كوتاه مدت است، ولی اگر این مواد جهت تشخیص استفاده شوند، بسته به نوع ماده، مادر می‌تواند 2-1 بار شیر را بدوشد و از شیری كه در یخچال یا فریزر ذخیره شده استفاده كند. اگر به دلایلی مادر تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته می‌تواند یك بار شیر را بدوشد و دور بریزید و از شیر ذخیره شده در فریزر استفاده كند. حتی در مواردی كه در بیمارستان تحت عمل جراحی قرار گرفته می‌تواند شیردهی را ادامه دهد. بنابراین موارد منع، بسیار بسیار محدود می‌باشند.
شیر مادر را برای چه مدت می‌توان در محیط اتاق، یخچال یا فریزر نگه داشت؟
اگر ظرفی كه شیر مادر در آن نگهداری می‌شود و دست‌های مادر هنگام دوشیدن شیر تمیز باشد، 72-24 ساعت در یخچال قابل نگهداری است و گاهی تا 5 روز هم قابل قبول بوده، ولی بیش از این مدت توصیه نمی‌شود. همچنین در فریزر معمولی تا 3 ماه و در فریزرهای صنعتی كه دمای آن‌ها (32-) درجه سانتی‌گراد است تا 6 ماه می‌توان شیر را نگه داشت. در هوای آزاد اتاق نیز در صورتی كه اتاق بیش از حد گرم نباشد 7-5 ساعت می‌توان نگهداری نمود.
مادرانی كه مبتلا به دیابت هستند آیا نكات خاصی را باید رعایت كنند؟
این افراد مشكل خاصی در شیردهی ندارند. حتی مادرانی كه سایكوز (مشكلات جدی روانی) دارند و احتمال آزار دادن نوزاد وجود دارد، در این موارد استثنایی توصیه می‌شود كه یك نفر در كنار مادر باشد. همچنین در مشكلات معمولی و افسردگی‌های مادر و نیز دیگر مشكلات روانی كه مادر دارو هم مصرف می‌كند، شیردهی، اشكالی ندارد، در ضمن اینكه برای مادر هم بسیار خوب است.
آیا بزرگی یا كوچكی سینه تاثیری در شیردهی دارد؟
اندازه پستان هیچ تاثیری در شیردهی ندارد، چرا كه بزرگی پستان بیشتر به علت نسج چربی بوده كه نقشی در شیرسازی ندارد، بنابراین افرادی كه سینه‌های كوچكی دارند نگران نباشند كه نمی‌توانند شیر بدهند. بسیاری از مادران كه سینه‌هایشان تقریبا صاف است، ولی چون دارای غدد شیرساز هستند می‌توانند به راحتی، برای 6 ماه و كاملا به طور انحصاری به نوزاد خود شیر بدهند تعداد مادرانی كه نمی‌توانند به فرزندشان شیر بدهند در دنیا به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد كه در آن‌ها غدد شیرساز ساخته نشده، و گرنه اندازه پستان نقشی در شیردهی ندارد.
در مادرانی كه به علل مختلف شیردهی را دیر شروع می‌كنند و اظهار می‌دارند كه بچه سینه را نمی‌گیرد یا مواردی كه سینه وضعیت مناسبی ندارد چه توصیه‌ای دارید؟
باید از ابتدا مادر را آموزش داد و در شیردهی به او كمك نمود. داشتن اعتماد به نفس بسیار مهم است و اگر مادر اعتماد به نفس نداشته باشد ممكن است با بیشترین شیر و مناسب‌ترین شرایط هم شكست بخورد. لازمه داشتن اعتماد به نفس مادر همكاری با او می‌باشد. اگر مادر نمی‌تواند تغذیه را بلافاصله پس از تولد شروع كند (مثل مواردی كه نوزاد نارس یا به شدت مریض است و مشكلی دارد كه نمی‌تواند از بدو تولد تغذیه را آغاز كند)، باید شیر را بدوشد و دوشیدن شیر را هر 3 ساعت یك بار ادامه دهد. مادرانی كه فكر می‌كنند نوك سینه خیلی كوچك، خیلی بزرگ، صاف و یا تو رفته دارند باید آموزش ببینند. اگر مادر نوك انگشت شست خود را بالای سینه و بقیه انگشتان را زیرسینه بگذارد و به آرامی فشار دهد اگر نوك سینه صاف صاف هم باشد، با فشار، مقداری نوك سینه بیرون می‌زند و شیردهی ممكن می‌شود. در افرادی كه نوك سینه كاملا فرو رفته دارند و با فشار هم بیرون نمی‌آید می‌توانند برای شیردهی از رابط استفاده كنند. رابط دستگاهی مثل سرپستانك بوده كه نوك پستان می‌گذارند و با مكیدن توسط نوزاد به جهت خلاء ایجاد شده در پشت آن، شیر مادر به دهان نوزاد منتقل می‌شود.
بسیاری از مادران سوال می‌كنند كه پس از یك سالگی، شیر خوردن جلوی اشتهای كودك را می‌گیرد. آیا این مورد صحیح است؟
بسیاری از مادران تصور می‌كنند كه چون كودك زود به زود شیر می‌خورد، ممكن است غذا كم بخورد. در یك سال اول و حتی با شروع غذای كمكی (در پایان 6 ماهگی و تا پایان یك سالگی) هنوز هم غذای اصلی شیر مادر است، یعنی باید اول شیر مادر و بعد غذای كمكی به نوزاد داده شود. اگر شیر مادر خوب باشد حتی اگر كودك از غذای كمكی كمتر بخورد اشكالی ندارد و تا یك سالگی به این صورت است.
بعد از یك سالگی به تدریج غذای كودك، غذای اصلی می‌شود، ولی هنوز شیر مادر، جایگاه والایی داشته و در حقیقت نصف نیازهای كودك در ماه‌های اول سال دوم از طریق شیر مادر تامین می‌شود. با نزدیكتر شدن به پایان سال دوم، نقش غذا بیشتر می‌شود ولی هنوز كودك نیاز به شیر زیادی دارد و یك كودك 2-5/1 ساله حداقل به 2 لیوان بزرگ شیر در روز نیاز دارد. بنابراین به مادران توصیه می‌كنیم كه شیردهی خود را با خیال راحت ادامه دهند و این امر روی اشتهای كودك تاثیری ندارد. اگر مادر به صورت ناشیانه و ناآگاهانه شیردهی را قطع كند، به كودك ضرر زده است. زیرا كودك 24-20 ماهه به حدود 5 لیتر (2 لیوان بزرگ) شیر نیاز دارد و به هیچ عنوان از شیر گرفتن زودهنگام توصیه نمی‌شود.
آیا در سال دوم تولد، مصرف شیر پاستوریزه همراه با شیر مادر، ضرورت دارد؟
این امر تداخلی در شیردهی ایجاد نمی‌كند. در سال دوم مادران می‌توانند كودك خود را به تدریج با شیر پاستوریزه آشنا كنند تا با طعم و مزه آن آشنا شود، ولی در سال دوم شیر پاستوریزه را در مقادیر كم و قابل قبول به او بدهند (بیشتر غذا و شیر خودشان را بدهند).
مادران قبل از اینكه تصمیم به گرفتن فرزندشان از شیر نمایند، باید مطمئن شوند كه او حداقل 2 لیوان بزرگ شیر پاستوریزه در روز می‌خورد و بعد او را از شیر خودشان بگیرند، زیرا برخی كودكان علاقه‌ای به شیر پاستوریزه ندارند و بنابراین مادر باید تغذیه كودك با شیر خود را ادامه دهد.
