به قلم : دکتر مریم جوادی ، متخصص تغذیه ، استاد دانشگاه علوم پزشکی قزوین
دکتر مهرناز بدری : پزشک عمومی ؛ دانشگاه علوم پزشکی قزوین
تحریریه زندگی آنلاین : کبد یکی از اعضای حیاتی و بزرگ‌ترین غده در بدن است. در زمان تولد ۴ درصد از وزن بدن را تشکیل می‌دهد و حدوداً ۱۲۰ گرم وزن دارد. در بزرگسالی به طور متوسط با 1500 گرم وزن، تقریباً ۲٫۵ - ۳٫۵ درصد از وزن بدن را تشکیل می‌دهد. نقش‌های مهم و متفاوتی در بدن دارد و بیش از ۵۰۰ عملکرد حیاتی را انجام می‌دهد. از مهم‌ترین عملکرد‌های کبد، نقش آن در متابولیسم درشت‌مغذی‌ها یعنی: کربوهیدرات، پروتئین و چربی است. همچنین ذخیره و فعال‌سازی ویتامین‌ها و مواد معدنی، تبدیل آمونیاک به اوره، تولید و ترشح صفرا، ذخیره برخی مواد مغذی، پاکسازی و دفع سموم و متابولیسم استروئیدها را نیز بر عهده دارد.
بیماری کبد
به طور طبیعی در سلول‌های کبدی، تجمع چربی نداریم، اما اگر رسوب چربی (عمدتاً چربی‌های خنثی مانند تری‌گلیسیرید) همراه با التهاب در این بافت‌ها اتفاق بیفتد، کبد چرب غیر الکلی همراه با التهاب در نسج کبد نامیده می‌شود. یعنی مقدار چربی در کبد بیش از 5 درصد وزن کبد می‌شود.
بیماری کبد چرب در هر سنی دیده می‌شود و بیشترین شیوع آن بین 40 تا 60 سالگی است و از نظر جنس، در میان خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود. انسفالوپاتی کبدی، هپاتیت، کبد چرب، و سیروز بخشی از بیماری‌های کبدی هستند که علل مختلف از جمله دیابت، چاقی، مصرف الکل، رژیم غذایی نامناسب، مصرف فست‌فودها، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آپنه، دیابت نوع ۲، مقاومت نسبتاً بالای بدن به انسولین، سطوح بالای چربی به ویژه تری‌گلیسیرید در خون، کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism)، کم‌کاری غده هیپوفیز (hypopituitarism)، استرس ومصرف برخی داروها، از عوامل اصلی در بروز بیماری‌های کبد به خصوص «کبد چرب» هستند.
بیشتربخوانید:
تاثیر پروبیوتیک ها بر درمان کبد چرب
چاقی و کبد چرب
چاقی به خصوص چاقی شکمی، نقش پر رنگی در بروز کبد چرب دارد. حدود هشتاد درصد بیماران مبتلا به کبد چرب، چاق هستند، البته چاقی از علل زمینه‌ای دیابت، پرفشاری خون و اختلال در چربی خون نیز هست که این بیماری‌ها نیز در بروز کبد چرب نقش دارند. از آنجایی که چاقی نتیجه نداشتن سبک زندگی سالم است، بنابراین رژیم غذایی ناسالم (کاهش مصرف سبزی و غلات سبوس‌دار، افزایش مصرف قندهای ساده، قند و شکر، نوشیدنی شیرین، نمک، غذاهای فست‌فودی، غذاهای پرچرب و ...) استرس و اضطراب و کم‌تحرکی از عوامل بروز چاقی و کبد چرب هستند. علاوه بر آن مصرف بیش از حد معمول دارو از جمله داروهای هورمونی، ضد سرطان، کورتون‌ها، آرام‌بخش‌ها، کاهش وزن سریع، سوء‌جذب و برخی اختلالات بالینی از پیش‌زمینه‌های بروز کبد چرب هستند، البته در ورزش‌های رزمی نیز ممکن است کبد دچار پارگی و آسیب شود.
تشخیص بیماری‌های کبد
تشخیص بیماری‌های کبد با بررسی بالینی: تغییر اندازه یا احساس درد هنگام لمس شدن و نیز استفاده از آزمون‌های عملکرد کبد از قبیل آزمایش‌های خون، تصویربرداری‌ها چون فراصوت یاCT اسکن و برخی موارد بیوپسی انجام می‌گردد. معمولاً در روش‌های آزمایشگاهی میزان بیلی‌روبین سرم توتال، بیلی‌روبین سرم غیر مستقیم، بیلی‌روبین سرم مستقیم، آلکالین فسفاتازسرم، آلانین آمینو ترانسفراز SGPT یا ALT و همچنین بیلی‌روبین ادرار اندازه‌گیری می‌شود.
بیشتربخوانید:
کبد چرب پیامد چاقی و تغذیه ناسالم
پیشگیری و درمان کبد چرب
با توجه به ارتباط چاقی با بروز کبد چرب و نیز چاقی با دیابت و پرفشاری خون کنترل و درمان چاقی با کنترل و درمان کبد چرب همراه خواهد بود، بنابراین راهکارهای مناسب برای درمان کبد چرب عبارتند از:
کاهش مصرف غذاهای چرب به خصوص غذاهای چرب مملو از روغن‌های اشباع و سرخ‌کردنی‌ها و انواع کیک و شیرینی و بیسکویت
کاهش دریافت درصد انرژی روزانه از چربی (کمتر از 30 درصد)
توجه به اندیس گلایسمیک غذاها (مصرف نان حجیم و نان سبوس‌دار به جای نان سفید، کاهش مصرف برنج، کاهش مصرف میوه‌هایی که اندیس گلایسمیک بالا دارند)
مصرف حبوبات و آجیل خام
کاهش مصرف گوشت قرمز و جایگزین کردن فرآورده‌های دریایی (ماهی: امگا 3، پروتئین و املاح) به جای گوشت قرمز
محدود کردن مصرف سموم سفید (نمک، قند و شکر) و عدم استفاده از قند و شکرهای مصنوعی
خودداری از ریزه‌خواری و پُرخوری بین وعده‌های غذایی و در‌هم‌خوری
افزایش مقدار سبزی‌ها
مصرف میوه‌های سبز، زرد و نارنجی 3 تا 4 واحد روزانه (ویتامین‌های A و اسید فولیک)
مصرف لبنیات کم‌چرب
مصرف جوانه‌ها
رعایت تنوع، تعادل و میانه‌روی در خوردن
کاهش وزن اصولی و تدریجی
خواب کافی و با کیفیت
فعالیت بدنی و ورزش مناسب
دوری از استرس و حفظ آرامش
عدم مصرف دارو و مکمل غذایی بدون تجویز پزشک یا متخصص تغذیه
بیشتربخوانید:
کبد چرب غیر الکلی ؛ علت و راه های درمان
