پروفسور منصور شهرکی : متخصص تغذیه و رژیم درمانی ؛ و استاد تمام تغذیه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
با همکاری: گلنوش شهسواری ؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
تحریریه زندگی آنلاین : NAFLD یا Non Alcoholic Fatty liver Disease یا کبد چرب غیر الکلی بیماری است که عمدتاً ریشه در چاقی دارد و در سطح جهانی افراد متعددی از درجات مختلف آن رنج می‌برند. بیماری کبد چرب به حالتی اطلاق می‌گردد که تجمع چربی در سلول‌های کبدی افزایش یابد. کبد یکی از اعضای مهم بدن است که سم‌زدایی از داروها، ذخیره قند به صورت گلیکوژن و نیز تنظیم سوخت و ساز قند و چربی از مهم‌ترین وظایف آن است. این بیماری اخیراً به علت افزایش میزان چاقی در جامعه ما نیز افزایش پیدا کرده است. اهمیت این بیماری به خاطر تخریب سلول‌های کبدی است و در صورت عدم تشخیص زودرس و درمان مناسب و به موقع می‌تواند منجر به بیماری پیشرفته و غیر قابل برگشت کبد به نام سیروز شود. پرفشاری خون، افزایش چربی خون، چاقی و دیابت که همگی از اجزای سندروم متابولیک می‌باشند، با بیماری کبد چرب مشاهده شده‌اند.
بیشتربخوانید:
با خوردن چند میوه کبد چرب را درمان کنید
شیوع NAFLD
به نظر می‌رسد كه بیماری كبد چرب از شایع‌ترین بیماری‌های كبد در دنیا باشد و میزان شیوع آن در جوامع مختلف از 2.8 درصد تا 24 درصد متفاوت است. حساسیت تشخیصی بیماری كبد چرب با روش‌های آزمایشگاهی بستگی به تعریف سطح طبیعی آنزیم‌های كبد در سرم دارد. سطح طبیعی این آنزیم‌ها در سرم از سطح طبیعی ارائه شده توسط شركت‌های سازنده ابزار اندازه‌گیری آزمایشگاهی پایین‌تر است و به نظر می‌رسد كه میزان طبیعی آنزیم‌های كبدی بر اساس جنس و وزن باید به طور جداگانه تعیین و تفسیر شود. در مطالعه‌ای میزان شیوع كبد چرب بر اساس یافته‌های سونوگرافی كبد 68 درصد بوده است. در حال حاضر ۱۱۵ میلیون فرد بزرگسال (۱۲ درصد بزرگسالان) در سراسر دنیا تحت تأثیر بیماری کبد چرب قرار دارند. در آمریکا تقریباً ۳۰ میلیون نفر، مبتلا به این بیماری هستند و انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۳۰ میزان شیوع آن ۶۳ درصد افزایش پیدا کند. شیوع این بیماری در ایران بین 1/7-9/2 درصد گزارش شده است.
علائم NAFLD
در اكثر موارد، بیماری بدون علامت است و با مشاهده بالا بودن آنزیم‌های كبد در آزمایش خون كه به منظور بررسی‌های دوره‌ای سلامت انجام می‌شود و یا در سونوگرافی شكم كه به علل دیگر انجام می‌شود، به صورت اتفاقی كشف می‌گردد. اگرچه بعضی بیماران به ندرت از درد مبهم قسمت بالا و راست شكم و یا احساس خستگی زودرس شكایت دارند. علائم بیماری مزمن و پیشرفته كبد مانند آنژیوم عنكبوتی (Spider Angioma)، سرخی کف دست ((Palmar Erythema، تجمع مایع در شکم (Ascites) و بزرگی طحال (Splenomegaly) در تعداد بسیار اندكی از بیماران كه تشخیص در آنها به تأخیر افتاده است، قابل مشاهده اند.
بیشتربخوانید:
8روش طبیعی برای پاکسازی کبد
علل بیماری را می‌توان به دو گروه كلی تقسیم كرد.
1) داروها و سموم: داروهایی مانند متوتروكسات، ال‌آسپارژیناز، بلئومایسین، تتراسیكلین، فلزاتی مانند فسفر، ترکیبات اورانیوم، کرومات.
2) اختلالات سوخت و ساز: یکی از علل مهم این بیماری اختلال در سوخت و ساز اسیدهای چرب در کبد است که تحت تأثیر یک یا چند محرک محیطی و ژنتیکی می‌تواند منجر به ایجاد التهاب و تخریب سلول‌های کبدی و در نهایت ایجاد بافت جوشگاهی در کبد و سیروز شود. در حالت طبیعی اسیدهای چرب از طریق جریان خون از روده به کبد منتقل شده و در آنجا توسط یکی از اعضای مهم سلول‌های کبد به نام میتوکندری که منبع تولید انرژی سلولی هستند، تغییر یافته و به صورت فسفولیپید از کبد خارج می‌شوند. این روند تحت تأثیر هورمون‌ها به خصوص انسولین تنظیم می‌شود. انباشته شدن چربی در سلول کبد هنگامی اتفاق می‌افتد که روند تولید چربی در کبد افزایش یافته و ترشح آنها از کبد مختل می‌شود. مقاومت به انسولین به عنوان اولین عامل دخیل در روند فوق مورد مطالعه قرار گرفته است. افراد مبتلا به بیماری قند و چاقی دارای مقاومت به انسولین هستند که این امر خود باعث افزایش اسیدهای چرب موجود در کبد می‌شود. انباشته شدن این مواد در سلول کبدی مخرب می‌باشد و می‌تواند منجر به مرگ سلول کبدی شود.
سه عامل مهم در روند ایجاد بیماری کبد چرب شناخته شده‌اند که شامل اسیدهای چرب واسطه‌های شیمیایی به نام TNFα و آدیپونکتین می‌باشند. اسیدهای چرب به طور طبیعی بین بافت چربی و سلول‌های کبدی مبادله می‌شوند. واسطه‌های شیمیایی ذکر شده نیز در بافت چربی و کبد وجود دارند. آدیپونکتین تولید سیتوکین‌های ضد التهدابی IL-10 و آنتاگونیست رسپتور IL-1 را افزایش می‌دهد، و به طور غیرمستقیم تولید سیتوکین‌های التهابی CRP، IL-6 و TNF-α را کاهش می‌دهد. آدیپونکتین با جلوگیری از ورود اسیدهای چرب به داخل سلول‌های کبدی و افزایش سوخت و ساز چربی در داخل سلول‌های کبدی از تجمع چربی در کبد جلوگیری می‌کند. این واسطه شیمیایی یک عامل مهم حساس‌کننده کبد به اثر انسولین می‌باشد. شواهد نشان می‌دهند آدیپونکتین، موجب سرکوب تولید TNF-αدر کبد می‌شود. TNFα واسطه شیمیایی دیگری است که اثری مخالف اثر آدیپونکتین را داشته و سبب افزایش تجمع چربی در کبد و ایجاد مقاومت به انسولین می‌شود.
با افزایش اثر TNFα نسبت به آدیپونکتین، انباشتگی چربی در کبد به وجود می‌آید که این افزایش سبب تولید مواد سمی (رادیکال‌های آزاد) در میتوکندری‌ها می‌شود و در نهایت منجر به ایجاد التهاب، مقاومت به انسولین، و مرگ سلول کبدی می‌شود. انباشتگی چربی در سلول‌های کبدی با ایجاد یک سری واسطه‌های شیمیایی سبب تولید واسطه‌های التهابی از جمله اینترلوکین ۶ می‌شود که از مهم‌ترین عوامل مرگ سلول کبدی خواهد بود.
بیشتربخوانید:
کبد چرب خود را با این عصاره‌ها درمان کنید
روش‌های تشخیص NAFLD
روش‌های آزمایشگاهی: آنزیم‌های کبدی AST (آسپارتات آمینو ترانسفراز) و ALT (آلانین آمینو ترانسفراز) در سلول‌های کبدی موجود بوده و با تخریب سلول کبدی در سرم بیماران وارد می‌شود. افزایش آنها نشانه تخریب سلول کبدی است. افزایش میزان آنزیم‌های کبدی با شدت بیماری ارتباط مستقیم نداشته و در ۵۰ درصد مبتلایان به کبد چرب مشاهده می‌شود. افزایش آنزیم‌های کبدی فوق در اکثر موارد بین یک و نیم تا دو برابر حد طبیعی می‌باشد. میزان بیلی‌روبین، آلبومین، پروترومبین و پلاکت‌های خون نیز نشانه عملکرد سلول کبدی می‌باشد. در مراحل ابتدایی بیماری طبیعی بوده و اختلال در آنها احتمال سیروز را مطرح می‌کند.
روش‌های تصویربرداری: سونوگرافی از کبد متداول‌ترین روش تشخیصی است. این روش غیر تهاجمی، نسبتاً ارزان و در دسترس است. سی‌تی‌اسکن از کبد روش تشخیصی دیگری است که نسبت به سونوگرافی گران‌تر است و از پرتو ایکس استفاده می‌شود. ام‌آر‌آی روش تصویربرداری دیگری است که استفاده از آن در حال افزایش می‌باشد.
روش‌های بافت‌شناسی: نمونه‌برداری از کبد یا بیوپسی کبد (liver biopsy) دقیق‌ترین روش ارزیابی میزان و وسعت آسیب کبدی در افراد با تاریخچه یا معاینه بالینی مشکوک به کبد چرب می‌باشد. این روش سبب تشخیص درست و به عنوان معیاری از شدت بیماری است.
بیشتر بخوانید:
نسخه ای برای پیشگیری از چرب شدن کبد
متهم ردیف اول کبد چرب چیست؟
درمان NAFLD
بر اساس اطلاعات موجود اساس درمان بر پایه كاهش وزن، حذف داروها و سموم احتمالی و نیز كنترل دیابت و چربی خون بیماران می‌باشد. جهت رسیدن به وزن ایده‌آل و تنظیم سرعت كاهش وزن، مشاوره با متخصص تغذیه همراه با یك برنامه‌ریزی و پیگیری دقیق علمی منطقی به نظر می‌رسد.
استفاده از داروهای مختلف به منظور كاهش وزن در مجموع رضایت‌بخش نبوده و با عوارض همراه است. یكی از این داروها ارلی‌استات است که مهار‌کننده آنزیم هضم‌کننده چربی مترشحه از پانکراس و معده بوده و از جذب چربی‌ها كه منبع غنی تولید انرژی می‌باشند، جلوگیری می‌كند.
روش بسیار مناسب و اصلح ورزش است كه سبب حفظ وزن ایده‌آل می‌شود. نقش ورزش در كاهش وزن بسیار با اهمیت بوده و در حفظ وزن ایده‌آل و جلوگیری و درمان این بیماری نیز حائز اهمیت ویژه است.
مواد آنتی‌اکسیدان مانند ویتامین‌های E و C نیز می‌توانند از پیشرفت بیماری کبد چرب جلوگیری کنند. این مواد با کاهش اثر مواد اکسیدان که در روند بیماری در سلول کبدی تولید می‌شوند، اثر درمانی خود را ایفا می‌کنند.
استفاده از بتائین در درمان استئوهپاتیت غیر الکلی مورد ارزیابی قرار گرفته است، اما همچنان در حد تئوری می‌باشد و شواهد محکمی برای آن وجود ندارد. اسید چرب امگا 3 را می‌توان به عنوان درمان هایپرتری‌گلیسریدمی در افراد مبتلا به کبد چرب غیرالکلی در نظر گرفت.
مطالعات جدید پیشنهاد کرده‌اند که نوشیدن قهوه شیرین نشده عامل محافظت‌کننده در برابر بیماری مزمن کبدی، سرطان سلول‌های کبدی و کبد چرب غیرالکلی است.
داروهای حساس‌کننده به انسولین مثل متفورمین و تیازولیدین‌دیون‌ها در این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند. مقاومت به انسولین اساس بیماری‌زایی در سندروم متابولیک است که از فرایند‌های اصلی آسیب سلول کبدی در بیماری کبد چرب می‌باشد. به نظر می‌رسد با افزایش حساسیت به انسولین و از بین بردن مقاومت به آن با درمان‌های دارویی می‌تواند مؤثر باشد.
در مبتلایانی که دیر مراجعه کرده‌اند و تحت درمان مناسب دارویی و پیگیری‌های دوره‌ای قرار نگرفته‌اند و میزان آسیب کبدی آنان به مرحله پیشرفت و غیر قابل برگشت کبد (سیروز) رسیده است، پیوند کبد به عنوان آخرین خط درمانی در نظر گرفته می‌شود. بیماری کبد چرب بعد از پیوند حتی می‌تواند در کبد پیوندی ایجاد شود.
مهم‌ترین علل عود آن در کبد پیوندی وجود اجزای سندروم متابولیک به صورت افزایش چربی خون، مقاومت به انسولین، چاقی و دیابت می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
کبد چرب خود را با این عصاره‌ها درمان کنید
