به قلم : دکترحبیب واحدی ، دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه
drhvahedi40@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : انگل‌ها موجودات زنده‌ای هستند که تمام یا قسمتی از عمر خود را روی موجودات زنده دیگر (میزبان) می‌گذرانند و باعث ایجاد بیماری در انسان، دام و طیور می‌شوند و گاهی هم محصولات دامی را غیر قابل مصرف می‌سازند. انگل‌ها از میزبان خود تغذیه می‌کنند. در بیشتر موارد باعث آسیب و یا مرگ میزبان می‌شوند. انگل‌ها در همه جای دنیا درون آب و غذای انسان وجود دارند. بر این اساس انگل‌های خطر آفرین و با اهمیت از منظر بهداشت مواد غذایی، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند که توجه خوانندگان را به مطالعه موارد ذیل معطوف می‌نمایم.
انگل دیفیلوبوتریوم لاتوم (کرم پهن ماهی)
کرم پهن ماهی از طریق مصرف فرآورده‌های دریایی خام، نیم‌پز، دودی، صدف دریایی، گوشت ماهی که دود سرد داده شده باشد (مانند سالمون دودی) به انسان (پستاندار حساس) منتقل می‌شود. بلعیدن انگل باعث اختلال در عمل فیزیولوژیک عامل درونی موثر در جذب ویتامین B12 می‌شود (عامل درونی جهت جذب ویتامین B12 ضروری است و از معده انسان ترشح می‌شود و ویتامین B12 را تا محل اصلی جذب یعنی دریچه ایلئوسکال محافظت می‌نماید). انگل مذکور در دستگاه گوارش انسان در جذب ویتامین B12 رقابت می‌نماید و انسان را در معرض کم‌خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12 قرار می‌دهد. علاوه بر این باعث ایجاد عوارض عصبی و خونی می‌گردد (عوارض عصبی بر عوارض خونی فزونی دارد و درمان عوارض عصبی فقط با خود ویتامین B12 امکان‌پذیر است). سواحل‌نشین‌ها همانند مردم ژاپن بیشتر در معرض آلودگی با این انگل قرار دارند (آلودگی با کرم پهن ماهی هنوز یکی از معضلات بهداشت عمومی در جهان محسوب می‌شود).
بیشتربخوانید:
راهنمای درمان انگل روده در منزل
کنترل و پیشگیری
اطمینان از پخت غذاهای منجمد دریایی، امتناع از مصرف گوشت ماهی که با دود سرد، دودی شده باشد، مگر اینکه از پخت آن اطمینان حاصل کنیم.
یادآوری‌های مهم
در صورتی که یکی از افراد خانواده با کرم پهن ماهی آلوده شود، همه افراد خانواده بایستی تحت درمان قرار بگیرند.
مصرف فرآورده‌های دریایی خام علاوه بر خطر ایجاد کمبود ویتامین B12، انسان را در معرض خطر کمبود ویتامین B1 (تیامین) قرار می‌دهد، زیرا که فرآورده‌های خام دریایی حاوی آنزیم تیامیناز هستند. آنزیم مذکور تیامین را در لوله گوارش تجزیه و آن را بی‌اثر می‌سازد، ولی اگر ماهی به صورت پخته مصرف شود، آنزیم تیامیناز غیر فعال می‌گردد و اثر زیان‌آور آن از بین می‌رود.
در بسیاری از مناطق آلوده به دیفیلوبوتریوم لاتوم و به خصوص در کشور فنلاند، آلودگی‌های شدید با نوعی کم‌خونی مگالوبلاستیک هیپر کروم (کم‌خونی بوتریوسفال) همراه است.
انگل تریشینلا اسپیرالیس
انگل تریشین از راه گوشت خام یا نیم‌پز خوک، گوشت شکار، خرس و موش صحرایی به انسان منتقل می‌شود. انگل مذکور در انسان ایجاد بیماری تریشینوزیس می‌کند (تریشینوزیس یکی از معضلات و مشکلات مهم در بهداشت عمومی جهان است).
امراض و علائم ایجاد شده در افراد آلوده
کرم ماده که در روده زندگی می‌کند، لاروهایی تولید می‌نماید که به عضلات مخطط حمله کرده، به صورت کیست‌هایی در عضلات جایگزین می‌شوند و علائم عادی آن اسهال، تهوع، قولنج، تب، درد، سفتی عضلانی و گاهی مرگ است.
کنترل و پیشگیری
برای پیشگیری از آلودگی با انگل کرم کدوی گاوی (تنیا ساژیناتا) باید از پخت گوشت گاو در 100 درجه سانتیگراد اطمینان حاصل کرد. کباب‌پز کردن گوشت گاو نمی‌تواند انگل را از بین ببرد.
بیشتربخوانید:
درمان نفخ شکم و ضد انگل با مصرف این داروی گیاهی
انگل کیست هیداتیک (هیداتیدوز)
بیماری انگلی هیداتیدوز ناشی از آلودگی گوشت با کیست هیداتید که یک بیماری مشترک بین انسان و دام محسوب می‌شود، معمولا از طریق بلع تخم انگل و تماس با سگ‌ها و سبزیجات آلوده به انسان منتقل می‌شود. عامل بیماری در مرحله نوزادی یک انگل به نام اکینوکوکوس گرانولوزوس است که در روده سگ مستقر می‌باشد. انگل مذکور قادر است انسان و دام را دچار آلودگی نماید.
لازم به ذکر است که کرم بالغ در روده سگ و نوزاد در بدن انسان و حیوانات اهلی (نشخوارکنندگان) زندگی می‌کند. پس از بلع تخم هر اندامی از بدن انسان می‌تواند محل به وجود آمدن کیست هیداتید باشد. بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده باشد، اختلال در عملکرد آن عضو به وجود خواهد آمد.
کیست‌های ریوی و کبدی شایع‌تر هستند. تنگی‌نفس، سرفه‌های خشک، عفونت‌های ثانویه به دنبال پاره شدن کیست در اعضای داخلی و شوک آنافیلاکسی از علائم مهم محسوب می‌شوند.
اگر کیست هیداتید روی احشای ترد و شکننده همانند طحال و کبد باشد، تمام عضو غیر قابل مصرف است، ولی در صورتی که کیست هیداتید به صورت منفرد بر روی عضلات مشاهده شود، می‌توانیم کیست را با مقداری از بافت اطراف برداریم (به شرطی که کیست پاره نشود)، بقیه گوشت قابل مصرف است، اما اگر تعداد کیست‌های مشاهده شده که معمولا هم با چشم غیر مسلح مشاهده می‌شوند زیاد باشد، تمام گوشت غیر قابل مصرف می‌باشد.
کنترل و پیشگیری
مهم‌ترین راه پیشگیری این است که احشای آلوده را در دسترس سگ‌ها قرار ندهیم و در اعماق زمین دفن نماییم. جلوگیری از تماس با سگ‌سانان خصوصا در مورد کودکان، محصور نمودن مزارع کشت سبزیجات، زمین‌های فوتبال و رعایت اصول بهداشتی سه‌گانه (فردی، محیطی و غذایی) از دیگر راه‌های مهم کنترل و پیشگیری محسوب می‌شوند.
انگل توکسوپلاسموز
آلودگی با این انگل یک نوع عفونت محسوب می‌شود که توسط یک تکاخته میکروسکوپی به نام توکسوپلاسما گندیی ایجاد می‌شود. علاوه بر این یک بیماری مشترک بین انسان و دام می‌باشد. میزبان قطعی این انگل (توکسوپلاسما گندیی) گربه است. انسان، دام‌های اهلی و خصوصا زنان باردار به طور اتفاقی به این انگل مبتلا می‌شوند. انتقال از طریق تماس با گربه‌ها، مصرف غیر بهداشتی توت‌فرنگی، آلودگی گوشت و سبزیجات با مدفوع گربه و گاهی گوشت دام و طیور اتفاق می‌افتد. بیش‌ترین خطر متوجه زنان حامله است که ممکن است سقط جنین نمایند یا نوزاد مرده و یا عقب‌افتاده به دنیا بیاورند. از دیگر علائم مهم آلودگی با انگل توکسوپلاسموز می‌توان به عفونت رحمی هنگام بارداری، عفونت عمومی جنین، تورم قرنیه و شبکیه، عقب‌افتادگی‌های روانی، کوچک بودن جمجمه، صرع و ناشنوایی اشاره نمود.
بیشتربخوانید:
ناکارآمدی فیبر در بیماری اسهال!
کنترل و پیشگیری
از مصرف فرآورده‌های خام، دودی و نیم‌پز محصولات دامی (دریایی و خشکی)، آب نجوشیده، یخ تهیه شده از آب‌های تصفیه نشده، سبزیجات خام و مشکوک امتناع نماییم. مهم‌تر اینکه بعد از تماس با گربه‌ها و سایر حیوانات دست‌ها را به خوبی مورد شستشو قرار بدهیم. علاوه بر موارد گفته شده، از پخت کامل گوشت‌ها و سبزیجات اطمینان حاصل کنیم و از نگهداری گربه‌ها در محل زندگی پرهیز نماییم.
