به قلم : دکتر بهار عظمتی ، متخصص تغذیه
bahar.azemati@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : امسال عید نوروز همزمان با ماه پرخیر و برکت رمضان است. سنت دید و بازدید به همراه صرف شیرینی و آجیل جزء جدا نشدنی عید سعید نوروز است، البته در این مورد افرادی که در معرض خطر بیماری‌های غیرواگیر از جمله دیابت هستند، باید احتیاط بیشتری در خصوص مصرف تنقلات ویژه عید نوروز و روزه گرفتن بکنند. افراد دیابتی به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند: 1) افرادی که برای کنترل قند خون تحت درمان با انسولین هستند و 2) افرادی که داروهای خوراکی برای کنترل قند خون‌شان مصرف می‌کنند. لازم به ذکر است که گروه اول نمی‌توانند روزه بگیرند، بلکه باید طبق برنامه غذایی از انواع گروه‌های غذایی در قالب سه وعده اصلی غذا و دو الی سه میان‌وعده مصرف کنند و بر اساس شرایط متابولیک، برنامه غذایی و صلاحدید پزشک فوق تخصص غدد درون ریز مقدار انسولین توصیه شده را مصرف کنند.
عدم جدی گرفتن این موضوع می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای فرد داشته باشد؛ زیرا مصرف انسولین بدون دریافت غذا می‌تواند باعث افت شدید قند خون و حتی کما شود. در خصوص گروه دوم، یک توصیه مشابه برای همه افراد وجود ندارد، بلکه هر پیشنهادی باید با در نظر گرفتن توان بدنی، شرایط متابولیک فرد و وجود یا عدم وجود عوامل خطر بیماری‌های قلبی- عروقی و کلیوی باشد.
توصیه کلی این است که اگر فرد به غیر از دیابت عوامل خطر دیگر از جمله فشارخون بالا، سابقه بیماری قلبی - عروقی و یا کلیوی دارد و برای کنترل این موارد از داروهای متعدد در زمان‌های مختلف روز استفاده می‌کند، بهتر است روزه نگیرد. همچنین، اگر شرایط کنترل قند خون فرد مطلوب نیست و نوسانات زیادی دارد، روزه گرفتن می‌تواند باعث تشدید این وضعیت شود. در صورتی که فرد سطح قند خون کنترل شده دارد و کمترین نوسان سطح قند خون را در چند ماهه اخیر داشته و همچنین از سلامت قلبی - عروقی و کلیوی مناسبی برخوردار باشد، می‌تواند با رعایت اصول تغذیه متعادل و متنوع با صلاحدید پزشک مربوطه، روزه بگیرد.
بیشتربخوانید:
کاهش قند خون؛ عارضه شایع دیابت
مواردی که یک فرد دیابتی باید در زمان روزه‌داری رعایت کند
مصرف مایعات باید به اندازه کافی باشد (به میزانی که رنگ ادرار کمرنگ و نزدیک به رنگ آب شود). بهترین انتخاب در بین نوشیدنی‌ها آب است. توجه کنید که تمام تلاش افراد در طی این ایام باید این باشد که آب کافی به بدن‌شان برسانند و از مصرف انواع مواد غذایی / نوشیدنی‌هایی که اثر ادرار‌آور دارند پرهیز کنند. در صورت علاقه به مصرف چای سیاه، توصیه به مصرف نوع کمرنگ آن و یا انواع دمنوش‌ها و چای سبز می‌شود.
در خصوص غذای افراد دیابتی دو نکته حائز اهمیت است: 1) مقدار و حجم غذای دریافتی در وعده سحر، افطار و شام 2) نسبت و مواد غذایی که در هرگروه غذایی باید مورد توجه قرار گیرد. توصیه کلی در این مورد استفاده از بشقاب سلامت دیابتی در هر وعده غذایی است. این مورد به تفضیل در شماره‌های گذشته توضیح داده شده است.
وعده سحری باید خصوصیات وعده ناهار را داشته باشد و نوع غذاهایی که در این وعده غذایی مد نظر قرار می‌گیرد باید از تمام گروه‌های غذایی انتخاب شود. در گروه نان و غلات، باید انواع نان سبوسدار و در صورت مصرف برنج تا حد امکان همراه با سبزی‌ها و حبوبات و همچنین با افزودن سبوس برنج یا گندم باشد تا کمترین تأثیر را در افزایش قند خون داشته باشد. علاوه بر این، نصف بشقاب این افراد را باید سبزی‌های غیر نشاسته‌ای خام و یا پخته تشکیل دهد. استفاده از انواع سالاد و سبزی خوردن نیز می‌تواند به تأمین انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی کمک کند.
در خصوص منبع پروتئین مصرفی، توصیه کلی دریافت ترکیبی از پروتئین حیوانی (انواع گوشت مرغ، شترمرغ، بوقلمون، انواع ماهی و گوشت قرمز لخم، تخم‌مرغ و لبنیات) و گیاهی (انواع حبوبات شامل سویا، توفو، آجیل و ...) است. در صورت مصرف انواع گوشت بهتر است چربی اضافی و پوست و ضمایم آنها جدا و انواع لخم و کم‌چرب انتخاب شود. به علاوه، بهتر است لبنیات مصرفی از انواع کم‌چرب مد نظر قرار گیرد و اگر در غذا از کشک استفاده می‌شود نیز نوع کم‌چرب و کمنمک باشد.
بیشتربخوانید:
نسخه تغذیه برای مدیریت افت قندخون
در وعده افطار بهتر است به این نکته‌ها توجه ویژه‌ای شود:
1) افطاری باید ویژگی‌های صبحانه سبک را داشته باشد تا بعد از مدت طولانی ناشتایی، فشار زیادی به سیستم گوارش وارد نشود و همچنین سطح قند خون نیز به یکباره افزایش پیدا نکند. در صورتی که افراد دیابتی در این وعده غذایی مانند همه وعده‌های غذایی از نسبت‌هایی که در بشقاب سلامت دیابتی گفته شده است پیروی کنند، بهترین نتیجه را می‌گیرند (به طور خلاصه بشقاب سلامت دیابتی در وعده صبحانه می‌تواند شامل یک چهارم انواع منابع پروتئینی (مانند انواع پنیر کم‌چرب و کمنمک، تخم‌مرغ و یا انواع آجیل مانند گردو)، یک چهارم انواع نان سبوسدار (نانی که آرد آن سبوسدار باشد) و نصف بشقاب هم انواع سبزی‌ها مانند خیار و گوجه‌فرنگی و یا سبزی خوردن باشد).
2) وعده شام باید سبک باشد مخصوصاً اگر به فاصله کمی از افطاری مصرف شود و همانطور که گفته شد، از اصول بشقاب سلامت دیابتی‌ها پیروی کند.
3) در میان‌وعده قبل از خواب می‌توان از انواع میوه‌های فصل به همراه چند عدد آجیل بدون نمک و یا یک لیوان شیر استفاده کرد.
کمی فعالیت سبک بعد از افطار می‌تواند در کنترل سطح قند خون و بهبود هضم غذا نقش به سزایی داشته باشد.
تمام اشخاص مخصوصاً افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند، مانند افراد مبتلا به دیابت باید از استرس پرهیز کنند، زیرا اضطراب و نگرانی می‌تواند باعث افزایش سطح هورمون کورتیزول شود که در افزایش قند خون نقش مهمی بازی می‌کند.
بعضی افراد در وعده شام فقط از سبزی‌ها (سالاد) استفاده می‌کنند و انواع منابع کربوهیدرات و پروتئین را حذف می‌کنند که می‌تواند در طولانی‌مدت تأثیر نامطلوبی بر سلامت بدن بگذارد.
بیشتربخوانید:
وقتی علائمی در دهان شما می خواهد بگوید قند خونتان بالا است!
اگر چه انواع آش که حاوی انواع حبوبات، سبزی‌ها، جو، ماست یا کشک و ... است، می‌تواند غذای مناسب و مغذی محسوب شود، اما مصرف آن به عنوان یک وعده غذایی در ایام مبارک مخصوصاً به دنبال ناشتایی می‌تواند باعث احساس پری و نفخ شود، بنابراین بهتر است در مصرف انواع آش و سوپ غلیظ اعتدال رعایت شود و مصرف آنها به گونه‌ای باشد که جای وعده اصلی غذا گرفته نشود؛ همچنین به اندازه‌ای رقیق باشد که در تأمین مایعات مورد نیاز بدن نقش داشته باشد. علاوه بر این، پرهیز از مصرف غذاهای سرخ شده و چرب برای تمام افراد مخصوصاً اشخاص مبتلا به دیابت در تمام اوقات سال توصیه می‌شود، اما این مورد در ایام مبارک رمضان اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا در این ایام انواع مواد غذایی چرب و شیرین مانند زولبیا و بامیه در سفره‌های افطار یافت می‌شود. همچنین انواع شیرینی‌ها به واسطه عید سعید نوروز بخش اصلی مواد غذایی مورد توجه در دید و بازدیدها است که مصرف آنها می‌تواند تهدید‌کننده سلامت افراد دیابتی باشد.
باید به این نکته توجه شود که نیازهای روزانه بدن در ایام مبارک باید در مدت زمان کوتاه از افطار تا سحر تأمین شود و عدم توجه به این موارد می‌تواند از طرفی باعث کمبودهای تغذیه‌ای و از دست رفتن توده عضلانی و یا در صورت مصرف غذاهای غنی از انرژی با ارزش غذایی کم، باعث چاقی شکمی و یا افزایش عوامل خطر بیماری‌های قلبی - عروقی مانند افزایش چربی خون، افزایش فشارخون و ... شود، بنابراین پیروی از شیوه زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی، پرهیز از استرس و خواب کافی می‌تواند در این ایام به بهره‌مندی از مزایای روزه گرفتن کمک کند.
افراد دیابتی که روزه می‌گیرند، باید هر زمان دچار علائمی مانند لرزش، تعریق، تاری دید و سردرد، ضعف و تپش قلب شدند، روزه خود را بشکنند و نصف لیوان آبمیوه و یا چند قطعه آب نبات و یا یک قاشق غذاخوری عسل مصرف کنند و 15 دقیقه صبر کنند و در صورت امکان قند خون‌شان را اندازه‌گیری نمایند. در صورت رسیدن سطح قند خون به اندازه نرمال (70 میلی‌گرم)، یک میان وعده سبک حاوی کربوهیدرات مانند ساندویج نان (به اندازه یک کف دست) و پنیر مصرف کنند.
در صورتی که قند خون به اندازه نرمال نرسید، مصرف مواد گفته شده را ادامه دهند و 15 دقیقه بعد قند خون‌شان را اندازه‌گیری کنند. لازم به ذکر است که در صورت تداوم کاهش سطح قند خون، فرد باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
