دکتر غزاله اسلامیان : دکتری تخصصی علوم تغذیه ؛ عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : افت قند خون (هیپوگلیسمی) زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون بسیار پایین باشد. دلایل گوناگونی برای وقوع آن وجود دارد، شایع‌ترین علت افت قند خون در بیماران دیابتی ممکن است بعد از تزریق انسولین یا مصرف داروهای کاهنده قند خون به دلیل مصرف ناکافی مواد غذایی و یا ورزش شدید باشد.
تنظیم قند خون
گلوکز منبع اصلی انرژی مورد نیاز بدن است، اما نمی‌تواند بدون کمک هورمون انسولین به سلول‌های برخی از بافت‌های بدن وارد شود. هنگامی که سطح گلوکز خون بالا می‌رود، از برخی سلول‌های لوزالمعده (پانکراس)، انسولین آزاد می‌شود. این هورمون به گلوکز کمک می‌کند تا وارد سلول‌ها شود و سوخت لازم را برای سلول‌ها فراهم می‌کند. گلوکز اضافی در کبد و ماهیچه به شکل گلیکوژن ذخیره می‌شود. از طرفی اگر فرد به مدت چند ساعت غذا نخورد سطح قند خون او افت پیدا می‌کند، هورمون دیگری از پانکراس به نام گلوکاگون ترشح می‌شود تا گلیکوژن ذخیره شده در کبد را تجزیه کند و گلوکز را به جریان خون برگرداند.
بیشتربخوانید:
وقتی علائمی در دهان شما می خواهد بگوید قند خونتان بالا است!
راهکارهای پیشگیری از افت قند خون
بیماران دیابتی به ویژه در افرادی که انسولین تزریق می‌کنند در خطر افت قند خون قرار دارند. یکی از راهکارهای مهم دریافت منظم میان‌وعده‌ها و وعده‌های غذایی است. به بیماران دیابتی توصیه می‌شود 2 ساعت پس از تزریق انسولین از میان‌وعده مناسب، طبق نظر متخصص تغذیه استفاده کنند.
همچنین اگر داروهای جدیدی مصرف می‌کنند، برنامه غذایی و دارویی خود را تغییر می‌دهند، یا یک ورزش جدید را شروع می‌کنند، با پزشک خود درباره این که چگونه این تغییرات ممکن است بر مدیریت دیابت آن‌ها تأثیر بگذارد و خطر افت قند خون را افزایش دهد، مشورت کنند. بیماران دیابتی به منظور پیشگیری از افت قند خون در هنگام خواب با متخصص تغذیه در مورد نوع و میزان میان‌وعده آخر شب حتماً مشورت کنند.
ویژگی‌های کلی رژیم غذایی افراد دیابتی
افراد مبتلا به دیابت و همچنین افراد برای پیشگیری از این بیماری به این توصیه‌های تغذیه‌ای باید عمل کنند؛ همراه با غذا به میزان کافی از گروه سبزی‌ها استفاده کنند. در رژیم غذایی خود بهتر است به جای نان‌های سفید، از نان‌های سبوس‌دار و غلات سبوس‌دار استفاده نمایند.
غذاها را کاملاً بجوند و آهسته میل کنند. این امر در پیشگیری از مصرف زیاد مواد غذایی مؤثر است. از مصرف غذا در هنگام تماشای تلویزیون یا مطالعه کردن پرهیز نمایند، چرا که این امر سبب عدم تمرکز در هنگام غذا خوردن و در نتیجه مصرف بیش از حد مواد غذایی می‌گردد. از مصرف زیاد مواد اشتها‌آور همانند آبلیمو، سرکه و ترشی همراه با غذا پرهیز نمایند. از مصرف چربی گوشت‌ها، پوست مرغ، پوست ماهی، لبنیات پر چرب، سس‌های سفید، دل، جگر، قلوه، کله پاچه، کره، خامه، شیرینی‌های خامه‌ای و چیپس پرهیز کنند.
از مصرف غذاهای سرخ‌شده در روغن، غذاهای پر چرب، غذاهای آماده (فست‌فودها) از جمله پیتزا پرهیز نمایند. بهتر است غذاها تا حد امکان به صورت بخارپز، آب‌پز یا کبابی باشد. از مصرف روغن‌ها و چربی‌های جامد پرهیز کنند. جهت پخت و پز از روغن‌های گیاهی مایع استفاده نمایند و بهترین روغن در این زمینه روغن کلزا (یا روغن کانولا) است. روزانه حداقل نیم ساعت ورزش هوازی (برای مثال پیاده‌روی)، به طور منظم انجام دهند.
بیشتربخوانید:
کنترل وضعیت افت قند خون در بیماران دیابتی
به بیماران دیابتی توصیه می‌شود قند خون خود را با استفاده از دستگاه‌های تست قند خون خانگی، پایش کنند. افت قند خون یکی از مشکلات شایع در بیماران تزریق کننده انسولین است که با عرق کردن، لرزش، احساس خستگی یا گرسنگی همراه است. افراد مختلف، حس‌های متفاوتی در زمان بروز افت قند خون دارند؛ اگر حس معمول و طبیعی نداشتید، حتماً قند خون خود را چک کنید.
اگر دچار افت شدید قندخون می‌شوید این سؤالات را از خود بپرسید:
آیا من وعده یا میان‌وعده غذایی خود را مصرف کرده‌ام؟ آیا من وعده‌های غذایی خود را در زمان مشخص خورده‌ام؟ آیا من کمتر از معمول غذا خورده‌ام؟ آیا من کمتر از معمول کربوهیدرات مصرف کرده‌ام؟ آیا من بیشتر از معمول ورزش کرده‌ام؟ آیا من بیش از معمول انسولین تزریق کرده‌ام؟ آیا پزشک من داروهایم را تغییر داده است؟
نکته
در مواقعی که احساس افت قند خون به فرد دست می‌دهد، بلافاصله قند خون باید چک شود. اگر قند خون زیر 70 بود باید سریعاً یک ماده غذایی قندی دریافت شود. برای مثال نصف لیوان آب میوه یا شربت قندی بنوشد و یا 1 قاشق غذاخوری عسل یا شکر را در یک لیوان آب ریخته و مصرف کند. 15 دقیقه بعد قند خون مجدداً اندازه‌گیری شود.
اگر هنوز قند خون زیر 70 باشد، مراحل بالا باید تکرار شود. در صورتی که فرد به قدری بی‌حال است که نمی‌تواند اقدامات بالا را انجام دهد و یا با وجود انجام اقدامات بالا، قند خون پس از نیم ساعت، بالای 80 نیامده با اورژانس (شماره 115) باید تماس بگیرد، بنابراین افراد دیابتی، همواره یک منبع کربوهیدرات ساده (مانند آبنبات) باید همراه داشته باشند تا در صورت کاهش قند خون مصرف نمایند.
به افراد دیابتی توصیه می‌شود در مواقعی که بیرون از منزل هستند یک ماده غذایی شیرین مانند آبنبات همراه خود داشته باشند تا در زمان افت قند خون استفاده کنند. همچنین در صورتی که در حال رانندگی هستید در زمان‌هایی که افت قند خون اتفاق می‌افتد، به رانندگی ادامه ندهید.
