د کتر سید مرتضی صفوی : متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، رئیس هیات مدیره انجمن غذا، صنعت و سلامت
تحریریه زندگی آنلاین : عنصر روی از اوایل دهه 1900 به عنوان یک ماده مغذی شناخته شده است. اولین تحقیقات کمبود روی در انسان مربوط به اواخر دهه 1950 و اوایل 1960 می‌باشد که نشان داد تعویق رشد، ضایعات پوستی، نارسایی بلوغ جنسی در نوجوانان پسر ایرانی و مصری مربوط به کمبود روی است.
مقدار روی در بدن 5/1 تا 5/2 گرم است و بخش اعظم آن در عضلات، استخوان‌ها و کبد تجمع یافته و بخش کوچکی از آن نیز در ناخن، پوست و مو یافت می‌شود. عنصر روی در بدن نقش مهمی در ساختمان بیش از 300 آنزیم دارد و کمبود آن می‌تواند اختلالات متعددی در متابولیسم و عملکرد ارگان‌ها ایجاد نماید. بافت‌هایی که سرعت تقسیم سلولی و باز گردش آن‌ها زیاد است از جمله سیستم ایمنی و دستگاه گوارش در مقایسه با دیگر بافت‌ها بیشتر مورد تأثیر قرار می‌گیرند. مکانیسم عمل ریزمغذی روی شامل تأثیر بر سنتز DNA، سنتز RNA و تقسیم سلولی است و همچنین با هورمون‌های مهم رشد استخوان نظیر سوماتومدین C، استئوکالسین، تستوسترون، هورمون‌های تیروئیدی و انسولین تأثیر متقابل دارد. عنصر روی اساساً به سوخت و ساز استخوان مرتبط می‌شود، بنابراین تأثیر منفی بر رشد و نمو دارد. غلظت روی در استخوان در مقایسه با سایر بافت‌ها بسیار بیشتر است. عنصر روی تأثیر ویتامین D را در سوخت و ساز استخوان از طریق فعال‌سازی سنتز DNA در سلول‌های استخوانی افزایش می‌دهد. نیاز به عنصر روی در دوران کودکی به دلیل رشد سریع حیاتی است. دیده شده که مکمل روی تأثیر مثبتی بر رشد کودکان دچار کوتاه قدی تغذیه‌ای داشته است. از دیگر نقش‌های روی مواردی مانند تولیدمثل، سلامت پوست، نمو عصبی رفتاری و مقاومت بدن در برابر ابتلا به بیماری‌ها می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
باید و نبایدهای مصرف ویتامین D برای پیشگیری از شیوع کرونا
وضعیت کمبود روی در کشور
کمبود روی یکی از مشکلات تغذیه‌ای شایع در کشور ما به شمار می‌رود. بررسی ملی تعیین وضعیت ریزمغذی‌ها که در سال 1380 انجام شده است، نشان می‌دهد که تمام گروه‌های سنی از جمله کودکان زیر 6 سال، نوجوانان دختر و پسر 20 - 14 ساله و زنان باردار از کمبود روی رنج می‌برند. . بررسی مجدد انجام شده در سال 1390 نیز مجددا وجود کمبود روی در قشری از جامعه را تایید کرد.
عوارض و پیامد‌های کمبود روی
کمبود روی در کودکان می‌تواند سرعت رشد را کاهش دهد. همچنین کمبود روی با تغییراتی در حس بویایی و چشایی همراه است و سبب بی‌اشتهایی و کاهش وزن می‌شود.
مطالعات بسیاری نشان داده که عنصر روی بر قدرت یادگیری تأثیر قابل ملاحظه‌ای دارد و مشکلاتی در قسمت حافظه و یادگیری متولدین حیوانات دچار کمبود روی نشان داده شده است.
کمبود روی در دوران بارداری عوارضی همچون سقط جنین، نقص عضو مادرزادی، وزن کم در زمان تولد و زایمان زود یا دیر‌هنگام را به دنبال دارد. به دلیل نقش روی بر روی سیستم ایمنی، کمبود آن مقاومت در برابر بیماری‌ها را کاهش می‌دهد و به ویژه موارد ابتلا به بیماری‌های شایع دوران کودکی از جمله بیماری‌های تنفسی و اسهالی افزایش می‌یابد.
کودکان دچار کمبود روی بیشتر در معرض عفونت‌ها قرار دارند. تأخیر در بلوغ جنسی از دیگر عوارض کمبود روی به شمار می‌رود.
بیشتربخوانید:
روی و نقش آن در سلامت کودکان
منابع غذایی روی
روی در تمام مواد غذایی حیوانی و گیاهی، که منبع خوب پروتئین هستند، وجود دارد. منابع غنی روی عبارتند از صدف، جگر و انواع گوشت‌ها به ویژه گوشت قرمز (گوشت ماهی و مرغ هم حاوی روی هستند، اما میزان روی در گوشت قرمز بیشتر است.)، تخم‌مرغ، حبوبات مانند لوبیا و عدس، غلات سبوس‌دار، شیر و مواد لبنی، انواع مغزها مانند بادام زمینی، گردو، بادام و فندق. به طور کلی قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است و در صورتی که قسمت اعظم روی دریافتی از منابع گیاهی تأمین شود، نیاز به این ریزمغذی افزایش می‌یابد. به طور کلی قابلیت جذب روی از گوشت 4 برابر غلات است. فیبر و فیتات از مهم‌ترین عوامل کاهش جذب روی از رژیم غذایی هستند و در صورتی که مقدار کمی پروتئین حیوانی در وعده غذایی وجود داشته باشد، جذب روی از غذاهای حاوی فیتات افزایش می‌یابد.
میزان جذب روی بسته به وضعیت روی فرد از 15 تا 40 درصد متفاوت است. در افرادی که دچار کمبود روی هستند، میزان جذب روی افزایش می‌یابد. جذب روی در دوران بارداری و شیردهی نیز افزایش می‌یابد.
مقدار مورد نیاز: میزان روزانه با برآورد 40 درصد جذب روی از غذا بر اساس توصیه RDA، 15 میلی‌گرم و بر اساس توصیه FAO/WHO روزانه 5/5 میلی‌گرم اعلام شده است.
عوامل مؤثر در جذب روی
عوامل متعددی ممکن است موجب کاهش جذب روی شود. فیتات‌ها جذب روی را کاهش می‌دهند، اما تانن اثر کاهش‌دهندگی بر جذب روی ندارد (تانن از کاهش‌دهندگان مهم جذب آهن است). مس و کادمیوم از نظر پروتئین حامل، مشابه روی هستند و در جذب با روی رقابت می‌کنند. دریافت بالای آهن و کلسیم نیز جذب روی را کاهش می‌دهد. اسیدفولیک نیز در صورتی که دریافت روی کم باشد، ممکن است جذب آن را کاهش دهد.
از سوی دیگر مقادیر بالای روی می‌تواند جذب آهن از فروزسولفات را که در ترکیب مکمل‌های دارویی وجود دارد، کاهش دهد. جذب روی ممکن است توسط گلوکز و یا لاکتوز و پروتئین سویا که به تنهایی و یا همراه با گوشت مصرف می‌شود، افزایش یابد. روی موجود در شیر مادر مانند آهن در مقایسه با شیر گاو از جذب بالاتری برخوردار است.
بیشتربخوانید:
مکمل های غیر رژیمی را بشناسیم
منابع غذایی روی
روی در تمام مواد غذایی حیوانی و گیاهی، که منبع خوب پروتئین هستند، وجود دارد. منابع غنی روی عبارتند از صدف، جگر و انواع گوشت‌ها به ویژه گوشت قرمز (گوشت ماهی و مرغ هم حاوی روی هستند، اما میزان روی در گوشت قرمز بیشتر است.)، تخم‌مرغ، حبوبات مانند لوبیا و عدس، غلات سبوس‌دار، شیر و مواد لبنی، انواع مغزها مانند بادام زمینی، گردو، بادام و فندق. به طور کلی قابلیت جذب روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است و در صورتی که قسمت اعظم روی دریافتی از منابع گیاهی تأمین شود، نیاز به این ریزمغذی افزایش می‌یابد. به طور کلی قابلیت جذب روی از گوشت 4 برابر غلات است. فیبر و فیتات از مهم‌ترین عوامل کاهش جذب روی از رژیم غذایی هستند و در صورتی که مقدار کمی پروتئین حیوانی در وعده غذایی وجود داشته باشد، جذب روی از غذاهای حاوی فیتات افزایش می‌یابد.
میزان جذب روی بسته به وضعیت روی فرد از 15 تا 40 درصد متفاوت است. در افرادی که دچار کمبود روی هستند، میزان جذب روی افزایش می‌یابد. جذب روی در دوران بارداری و شیردهی نیز افزایش می‌یابد.
عوامل مؤثر در جذب روی
عوامل متعددی ممکن است موجب کاهش جذب روی شود. فیتات‌ها جذب روی را کاهش می‌دهند، اما تانن اثر کاهش‌دهندگی بر جذب روی ندارد (تانن از کاهش‌دهندگان مهم جذب آهن است). مس و کادمیوم از نظر پروتئین حامل، مشابه روی هستند و در جذب با روی رقابت می‌کنند. دریافت بالای آهن و کلسیم نیز جذب روی را کاهش می‌دهد. اسیدفولیک نیز در صورتی که دریافت روی کم باشد، ممکن است جذب آن را کاهش دهد.
از سوی دیگر مقادیر بالای روی می‌تواند جذب آهن از فروزسولفات را که در ترکیب مکمل‌های دارویی وجود دارد، کاهش دهد. جذب روی ممکن است توسط گلوکز و یا لاکتوز و پروتئین سویا که به تنهایی و یا همراه با گوشت مصرف می‌شود، افزایش یابد. روی موجود در شیر مادر مانند آهن در مقایسه با شیر گاو از جذب بالاتری برخوردار است.
روش‌های پیشگیری و یا کنترل کمبود روی
به طور کلی، پیشگیری و کنترل کمبود روی نیز مانند هر ریزمغذی دیگری مستلزم به کارگیری استراتژی‌های غنی‌سازی مواد غذایی، مکمل‌یاری، آموزش تغذیه و اصلاح رفتارهای غذایی می‌باشد. غنی‌سازی مواد غذایی عمده از جمله آرد، انواع غلات صبحانه، ماکارونی و انواع غذاهای تجاری کودک در سایر کشورها به اجرا گذاشته شده است.
مکمل‌یاری روی در کودکان مبتلا به بیماری‌های اسهالی توصیه شده است. همچنین مکمل‌یاری روی به میزان یک میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن در کودکان دچار کمبود روی خفیف توصیه شده است و در موارد کمبود شدید روی این میزان به روزانه 3 تا 4 میلی‌گرم روی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش می‌یابد. در بزرگسالان مصرف طولانی مدت مکمل روی به مقدار بیشتر از 15 میلی‌گرم در روز توصیه نمی‌شود.
