آذین كریم‌زاده؛ دكتر آزیتا حكمت‌دوست
حفظ تندرستی نیازمند رعایت یک رژیم غذایی حاوی مقادیر کافی و متعادل پروتئین، کربوهیدرات، چربی‌ها، ویتامین‌ها واملاح معدنی است. بدن به مقدار بسیار کم به ریز مغذی‌ها یا همان ویتامین‌ها و املاح نیازمند است. انسان برای حفظ سلامت قلب و کبد، استحکام استخوان و تکامل مغزی خود به مس نیاز دارد.
منابع غذایی مس
بهترین منابع غذایی مس شامل غذاهای دریایی، جگر، غلات کامل، مغزها، حبوبات، سیب زمینی، نخود، گوشت قرمز، قارچ، نارگیل، پاپایا و سیب است. چای، برنج و مرغ هم مقدار کمی مس دارند اما چون در مقادیر زیاد مصرف می‌شوند، مقدار قابل توجهی مس به بدن می‌رسانند. میزان مس موجود در محصولات غذایی بستگی به میزان مس خاک دارد و بنابراین در مناطق مختلف میزان مس مواد غذایی متفاوت است. افراد دچار سوءجذب، حتی با وجود دریافت زیاد مس قادر به جذب مقدارکافی این عنصر نیستند و باید زیر نظر متخصص تغذیه و یا پزشک عمومی از مکمل مس استفاده کنند. غذاهای حاوی فیبر زیاد جذب مس را کاهش می‌دهند. مصرف زیاد ویتامین C، روی و آهن نیز می‌تواند جذب مس را کاهش داده وموجب کمبود مس بشود.
بر اساس نتیجه یک مطالعه بالینی، آمینواسید «متیونین» جذب خالص مس را در انسان دو برابر می‌کند. با در نظر گرفتن این نکته، اهمیت دریافت منابع پروتئینی از قبیل گوشت در رژیم غذایی بیشتر می‌شود. حضور سدیم در روده کوچک سبب افزایش سه برابری جذب مس می‌شود. بنابراین افزودن مقدار کمی نمک به غذا، در صورت فقدان گوشت در وعده غذایی، به جذب مس کمک زیادی خواهد کرد. اسیدهای موجود در میوه جات از جمله اسیدسیتریک، اسید لاکتیک، اسید مالیک و اسید استیک حلالیت مس را افزایش می‌دهند، بنابراین میوه‌ها به جذب مس کمک می‌کنند. هم چنین قندهای فروکتوز و ساکارز موجود در میوه‌ها نیاز بدن به مس را بالا می‌برند.
کمبود مس
کمبود مس با پیامد‌هایی مثل پوکی استخوان، استئوآرتریت وآرتریت روماتوئید، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان کولون همراه است. در نوزادان و کودکان کمبود مس می‌تواند با کم خونی، ناهنجاری‌های استخوانی، اختلال رشد و ابتلای مکرر به عفونت‌ها (سرماخوردگی، آنفلوآنزا و پنومونی) همراه باشد. سالمندان و ورزشکاران و افرادی که فعالیت بدنی سنگین دارند، افراد گیاهخوار و کسانی که شیر مصرف نمی‌کنند، زنان باردار، نوزادان نارس که با وزن خیلی کم به‌دنیا می‌آیند و شیرخوارانی که با شیر گاو تغذیه می‌شوند (شیر گاو حاوی مقدار کمی مس است که به پروتئین شیر متصل شده است) بیشتر در معرض کمبود مس قرار می‌گیرند. کمبود مس در نوزادان نارس و همچنین دچار سوء تغذیه، مشاهده شده است. بروز علایم کمبود در بالغین نادر است، مگر در مواردی که کمبود دریافت یا مصرف مکمل روی به مدت طولانی وجود داشته باشد. در بیماری‌هایی از قبیل اتساع رگ‌های آئورت، شکمی و قفسه سینه، هموروئید (بواسیر) و دررفتگی دیسک که بیماری‌های بافت ماهیچه‌ای (و خصوصا الاستین که پروتئین ساختمانی ماهیچه‌هاست) هستند، کمبود مس وجود دارد. در افراد مصرف کننده منابع غذایی غنی از مس از قبیل جگر، آمفیزم ریوی و خاکستری شدن موها کمتر مشاهده شده است. طبخ غذاهای ترش که حالت اسیدی دارند در ظروف مسی، موجب وارد شدن مس در غذا می‌شود. استفاده مداوم از این ظروف ممکن است با خطر مسمومیت مس همراه باشد. مسمومیت مس می‌تواند به سیروز کبدی منجر بشود.
مسمومیت با مس
دریافت بیش از حد مس باعث سردرد، کاهش قند خون، افزایش ضربان قلب و تهوع می‌شود. مس اضافی در مغز و کبد ته نشین شده، به کلیه‌ها آسیب می‌رساند و مانع تولید ادرار می‌شود. مسمومیت با مس باعث کم خونی و ریزش مو در خانم‌ها می‌شود. مقدار بالای مس با عنصر روی که برای ساخت آنزیم‌های گوارشی لازم است تداخل می‌کند. بسیاری از افراد دارای مس بالا، نسبت به پروتئین بیزاری نشان می‌دهند و بیشتر به سمت رژیم‌های با کربوهیدرات بالا تمایل دارند، زیرا این افراد به سختی می‌توانند پروتئین غذا را هضم کنند. مسمومیت با مس در کودکان بیش فعال و دچار اختلالات یادگیری مانند اختلال خواندن و نوشتن، اختلال نقص توجه و عفونت گوش میانی در ارتباط است. از دیگر علائم روانی مسمومیت مس می‌توان به علائم اوتیسم، افسردگی، توهم، بی‌خوابی ، پارانوئید، تغییرات شخصیت، جنون و علائم اسکیزوفرنی مانند تحریک پذیری زیاد، عدم آگاهی و درک نسبت به حواس پنجگانه و زمان اشاره کرد.
بیماری‌های مرتبط با مس
سندرم منکز (Menkes)
یک اختلال ارثی ایجاد شده در اثر کمبود مس می‌باشد که علائم آن عبارتند از: موی فرفری و وز، عقب ماندگی ذهنی، سطح پایین مس در خون و ناتوانی در تولید آنزیم‌هایی که به مس نیاز دارند.
بیماری ویلسون (Wilson)
بیماری ژنتیکی است که موجب تجمع مس در بافت‌ها می‌شود و به دنبال آن آسیب‌های زیادی در بافت‌ها ایجاد می‌گردد. از هر 30000 نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا است. در این بیماری کبد مس را به خون یا صفرا ترشح نمی کند. علائم اولیه این بیماری شامل: آسیب مغزی، رعشه، سردردهای شدید، ناتوانی در صحبت کردن، عدم هماهنگی و جنون می‌باشد. در ضمن سطوح پایین مس در خون، سطوح بالای مس در مغز، چشم‌ها و کبد موجب سیروز کبدی می‌شود.
