ماده مغذی بنام موليبدن
مقدمه
بدن انسان سالم به بيش از 40 ماده مغذی مختلف برای تامين نيازهايش و برای حفظ سلامتی و تامين رشد و نمو و فعاليت‌های عادی خود نياز دارد. يکی از مواد مغذی مورد نياز بدن انسان موليبدن است که در سال 1953 (حدود 54 سال پيش) طی مطالعه‌ای علمی مشخص شد که انسان به دريافت اين عنصر نياز دارد. در طبيعت اين عنصر اغلب به صورت نمک گرانتين اکسيداز (که يک متالوآنزيم موليبدن‌دار است)، وجود دارد.
از ديدگاه شيميايي موليبدن به دليل اين كه به سرعت به حالت اكسيد در مي‌آيد، بنابراين به عنوان ناقل الكترون در واكنش‌هاي اكسيد و احياء عمل مي‌كند. در شكل آنزيمي اش (يعنی انواع موليبدن زيم Molybdoenzymes) به صورت +٦ وجود دارد، ولي در طي انتقال الكترون به صورت +٥ تبديل مي‌شود. موليبدن در محل فعال آنزيم، به عنوان كوفاكتور غيرپروتئيني كوچكي كه حاوي هسته پترين مي‌باشد وجود دارد.
متابوليسم
موليبدن (به جز MOS٢) موجود در غذاها به شكل كمپلكس‌هاي محلول قابل جذب است. در انسان ٨٨ تا ٩٣درصد موليبدات آمونيوم خورده شده از غذاهاي مايع جذب مي‌شود. حدود ٥٧درصد موليبدن سويا و درصدهای متفاوتی از موليبدن ديگر مواد غذايی تا حدود ٨٨درصد جذب مي‌شود.
جذب
به سرعت از معده جذب آن شروع شده و قسمت پروگزيمال روده كوچك جذب بيشتري نسبت به بخش ديستال دارد. در غلظت كم، موليبدن به صورت فعال (با واسطه) و در غلظت‌هاي بالا به طور غير فعال (Passive) جذب مي‌شود.
انتقال
موليبدن به شکل موليبدات جذب و به طور سست با اريتروسيت‌ها و يا بطور اختصاصي با α٢ ماكروگلوبولين باند شده و از طريق جريان خون منتقل مي‌شود.
ذخيره
بيشترين ذخيره اين ماده معدني در كبد و كليه وجود دارد. البته تقريبا بيشتر موليبدن در كبد به صورت كوفاكتور ذخيره شده به گونه‌اي كه ٦٠درصد كل سولفيت اكسيداز و گرانتين اكسيداز از آن تشكيل مي‌شود. در خون و ادرار، موليبدن به شكل MOO-٢٤ وجود دارد.
دفع
بعد از جذب، بيشترين مقدار موليبدن به صورت موليبدات از كليه‌ها دفع مي‌شود.
دفع موليبدات توسط مكانيسم هموستاتيك تنظيم مي‌شود؛ به اين ترتيب كه با خوردن مقادير بالا، مقدار بيشتري از آن دفع شده و برعكس با دريافت كم، دفع آن كاهش مي‌يابد. مقادير قابل توجهي از موليبدات نيز از طريق صفرا دفع مي‌شود.
عملكرد
موليبدن به صورت كوفاكتور برخی آنزيم‌ها فعاليت مي‌كند و به همين دليل در کمبود دريافت آن، مشکلات جدی برای عملکرد مناسب بدن حادث می‌شود. آنزيم‌های حاوی موليبدن (يعنی موليبدوآنزيم‌ها) هيدروكسيلر كردن سوبستراهاي مختلفی را كاتاليز مي‌كنند که عبارتند از:
- آلوئيداكسيداز: پيرپميدين، پولين و پترويوني‌هاي مختلف را اكسيده و غيرسمي مي‌كند.
- گرانتين اكسيداز و يا گزانتين دهيدرژنازها: تبديل هيپوگرانتين به گرانتين و سپس به اسيداوريك را كاتاليز می‌كنند .
- سولفيت اكسيداز: تيديل سولفيت به سولفات را كاتاليز مي‌كند.
موليبدات ضمنا گيرنده هورمون‌هاي استروئيدي را در برابر غيرفعال سازي حفظ مي‌كند.
كمبودها
در كمبود موليبدن عملكرد آنزيم سولفيت اكسيداز كه براي متابوليسم لستين ضروری مي‌باشد آسيب مي‌بيند.
در خطاي متابوليسمي مادرزادي كشنده‌اي كه به علت كمبود همين سولفيت اكسيداز ايجاد گردد، علائم زير ايجاد مي‌شود:
آسيب شديد مغزي، عقب ماندگي ذهني، افزايش دفع ادراری سولفيت و S سولفوسيتين و تيوسولفات، كاهش دفع ادراري سولفات.
تغذيه با لوله (TPN) به مدت طولاني بدليل کمبود موليبدن موجود در غذای دريافتی از طريق لوله، باعث ايجاد سندرم كمبود موليبدن مي‌شود.
علائم كمبود
هايپرمتيونميا (افزايش اسيدآمينه متيونين در خون)،هايپراكسي پورنيميا (افزايش باز آلی پورين دار اکسيد شده در خون)،هايپو اورسكيوزوريا (کمبود اسيد اوريک موجود در ادرار)، كاهش دفع ادراري ادراي سولفات، آشفتگي‌هاي ذهني و كوما.
مكمل ياري با آمينو موليبدات در کسانی که مبتلا به کمبود دريافت آن هستند موجب می‌شود که :
- شرايط باليني فرد ارتقا يافته و علائم کمبود از بين برود.
- توليد اوريك اسيد نرمال شود.
- چرخه سولفور اصلاح گردد.
نشانگان كمبود موليبدن با مصرف مواد غذايی حاوی اسيد آمينه متيونين وخيم‌تر مي‌شود.
آنتاگونيست‌هاي موليبدن مس و تنگستن هستند و بنابراين دريافت اين مواد به مقدار فراوان، موجب ايجاد علائم ناشی از کمبود موليبدن می‌شود.
مسموميت
مقادير بالاي خوراكي موليبدن باعث از بين بردن كنترل هموستاتيك آن در بدن مي‌شود که کشنده نيست و درنتيجه، موليبدن عنصری نسبتا غير سمي است. دريافت ١/٥٢-٠٤/١ ميلي مول (50٠٠-1٠٠ ميلي‌گرم) در كيلوگرم غذا يا آب باعث ظهور علائم باليني مي‌شود. بدين ترتيب، برخی افراد با مقدار کمتر و برخی با مقادير بسيار زياد دريافت، علائم مسموميت را نشان می‌دهند.
علائم مسموميت با موليبدن، شبيه علائم كمبود مس (يعنی كاهش رشد و آنمي) است.
افزايش اسيد اوريك خون و افزايش شيوع نقرس نيز از عوارض باليني مسموميت با موليبدن مي‌باشد.
ملاحظات رژيمي
آخرين توصيه ESADDE براي مقدار دريافت موليبدن در جدول زير آمده است. بر اين اساس، توصيه اخير براي بزرگسالان 25 ميلي گرم در روز است. البته دريافت روزانه موليبدن معمولا بين حداقل 35 تا 50 ميلي‌گرم بوده و اغلب رژيم‌ها حاوي 100-50 ميلي گرم موليبدن در روز مي‌باشند.
سن
5-0 ماه
12-5 ماه
3-1 سال
6-4 سال
10-7 سال
+11 سال
بزرگسالان
ميلي گرم نياز
30-15
40-20
50-25
75-30
50-15
75-20
75-25
منابع
منابع غني عبارت از شير و لبنيات، حبوبات، گوشت‌هاي ارگاني (جگر و كليه) و غلات هستند و منابع فقير عبارتند از: سبزيجات، ميوه‌ها، قند و شكر، انواع روغن، ماهي.
ملاحظات باليني
از آنجا که موليبدن دريافتی از طريق غذا بر سلامت انسان از دو طريق زير اثر دارد و به اين ترتيب خاصيت ضدسرطانی در حيوانات دارد، لذا کمبودش به سلامت انسان لطمه جدی وارد می‌آورد:
- از تركيبات xenobiotic سم زدايی می‌کند.
- موليبدنيوم هيدروكسيداز به اندازه سيستم ميكروزدهاي مونواكسيژناز در متابوليسم داروها و تركيبات خارجي اهميت دارد.
