زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

برلیانت بزرگمهر؛ محقق و مشاور تغذیه و رژیم درمانی

یكی از مهم‌ترین عوامل در شكل‌گیری الگوی غذایی خانواده، عادات و آدابی است كه در مورد تغذیه در خانواده وجود دارد و منجر به رفتارهای صحیح یا نامناسب تغذیه‌ای توسط افراد می‌شود.

این عادات، ریشه در عوامل مختلفی از قبیل آداب و سنن معمول در جامعه، رفتارهای تغذیه‌ای خاص خانواده، شرطی‌ها، تبلیغات رسانه‌های گروهی و عوامل بسیار دیگری دارد كه نتیجه آن مستقیما بر سلامت شخص اثرگذار خواهد بود.

والدین و به خصوص مادران تاثیر بسیار مهم و سازنده‌ای در شكل‌گیری عادات غذایی و رفتارهای تغذیه‌ای اعضاء خانواده دارند و چنانچه اظهار نماییم كه برای اصلاح الگوی غذایی كودكان لازم است ابتدا آگاهی تغذیه‌ای والدین و به خصوص مادران را افزایش دهیم، سخنی به گزاف نگفته‌ایم.

بسیاری از افراد آگاهی كافی در مورد چگونگی عادات غذایی خود ندارند و نمی‌دانند كدام یك از عادات غذایی‌شان صحیح و كدام نامناسب است. مهم‌ترین گام جهت برخورداری از رفتارهای تغذیه‌ای صحیح در هر فرد، آگاهی كامل و دقیق او از عادات غلط خود و اصلاح آنها و تقویت عادات غذایی صحیح در او است.

 یكی از عادات نامناسبی كه متاسفانه در بین هموطنانمان رواج زیادی دارد، افزودن نمك فراوان به غذا و استفاده از غذاها یا مواد خوراكی شور و پرنمك است. این عادت غلط، از خانواده منشاء می‌گیرد.

چنانچه در خانواده از نمكدان بر سر سفره غذا استفاده شود و والدین به غذا نمك اضافه كنند و یا مادر به هنگام طبخ غذا از نمك زیاد استفاده نماید، كودكان از بدو طفولیت به مصرف غذاهای شور عادت خواهند كرد و این عادت تا آخر عمر با آنها خواهد بود.

برخی از افراد تصور می‌كنند تمایل زیاد به مصرف بعضی مواد غذایی، به علت نیاز بدن آنها به آن ماده خوراكی است. این تصور صحیح نیست. علاقه و رغبت زیاد به برخی از مواد، به علت عادت طولانی مدت نسبت به مصرف آنها است.

مثلا بارها مشاهده نموده‌ایم افرادی كه دارای فشارخون بالا هستند، تمایل زیادی به مصرف نمك دارند و یا كسانی كه چاق هستند، علاقه فراوانی به مصرف شیرینی و مواد شیرین دارند. همچنین كسانی كه مبتلا به اختلالات قلبی – عروقی می‌باشند، اكثرا غذاهای سرخ كرده و چرب را ترجیح می‌دهند. واضح است كه بدن هیچ یك از این افراد نه تنها به موادی كه مورد علاقه آنها است نیاز ندارد، بلكه این دسته از مواد خوراكی برای سلامت آنها بسیار مضر و خطرناك است.

نكته قابل توجه این است كه نیاز بدن آنها موجب ایجاد این تمایل و رغبت نیست، بلكه این علاقه به علت الگوی غلط غذایی حاصل از عادات نامناسب موجود در خانواده یا جامعه می‌باشد.

در هر حال لازم است به خاطر داشته باشیم كه استفاده از غذاهای پرنمك و شور موجب افزایش فشارخون، اختلالات قلبی – عروقی، ایجاد ادم (ورم) به خصوص در صورت، پاها و دست‌ها و همچنین افزایش دفع كلسیم از طریق كلیه‌ها می‌شود كه نتیجه آن، بروز راشیتیسم در كودكان، نرمی استخوان در بزرگسالان و پوكی استخوان در افراد میانسال و سالمند می‌باشد.

بنابراین مادران عزیز لازم است كودكان خود را از همان ابتدای طفولیت، به مصرف غذاهای كم نمك عادت دهند.

توجه به این نكته ضروری است كه سدیم (كه از تركیبات نمك طعام می‌باشد) به میزان كم و بیش در تمام مواد غذایی وجود دارد و در شرایط معمولی، با افزودن مقدار كمی نمك به غذا به هنگام طبخ، نیاز انسان به این ماده معدنی تامین خواهد شد.

 عادت نامناسب دیگری كه این روزها به خصوص در بین نوجوانان و جوانان شیوع زیادی دارد، مصرف مواد قندی به جای مواد نشاسته‌ای و جانشین كردن غلات بدون سبوس به جای دانه كامل غلات است.

مواد قندی معمولا فقط حاوی مقدار زیادی شكر هستند و قادر نخواهند بود مواد مغذی مورد نیاز انسان را تامین نمایند، به اضافه آنكه بسیار پركالری بوده و افراط در مصرف آنها موجب افزایش وزن و چاقی می‌شود، ضمنا این مواد در دندان‌ها ایجاد پوسیدگی كرده و سلامت و استحكام دندان‌ها را به خطر می‌اندازند.

قند موجود در مواد شیرین به علت آنكه به سرعت جذب خون می‌شود، ایجاد سیری موقت در شخص می‌كند و پس از مدت كوتاهی انسولین ترشح می‌شود و به علت پایین آمدن قندخون، احساس گرسنگی به شخص دست می‌دهد. این امر موجب كور شدن اشتها برای صرف غذای اصلی می‌شود و تمایل فرد به مصرف هله هوله و مواد غذایی چرب و شیرین كه پركالری و فاقد ارزش تغذیه‌ای هستند افزایش می‌یابد كه نتیجه آن بروز كمبودهای تغذیه‌ای و اختلالات ناگوار ناشی از آن و همچنین چاقی و عوارض حاصله خواهد بود.

 مصرف غلات بدون سبوس كه این روزها در بین اقشار جامعه رواج زیادی دارد، متاسفانه برای سلامت انسان مفید نیست، زیرا آسیاب كردن غلات موجب كاهش چشمگیر در خواص تغذیه‌ای این مواد غذایی می‌شود.

غلات با سبوس (آسیاب نشده) حاوی ارزش تغذیه‌ای بالایی هستند و از منابع غنی برخی از ویتامین‌های گروه B و ویتامین E محسوب می‌شوند، ضمنا حاوی مقدار قابل توجهی فیبر غذایی می‌باشند. فیبر غذایی در پیشگیری از بیماری‌های شایع عصر ما و حتی در كنترل و كمك به بهبود بسیاری از اختلالات موثر است.

 یكی دیگر از عادات نامناسبی كه این روزها در جامعه ما رواج زیادی دارد، خوردن شیرینی یا انواع مواد شیرین بعد از صرف غذا است.

بسیاری از افراد معتقدند كه مصرف مواد شیرین بعد از صرف غذا، به هضم غذا كمك می‌كند و از ایجاد نفخ و سنگینی دستگاه گوارش جلوگیری می‌نماید. این عقیده صحیح نیست.

چنانچه برخی اشخاص نمی‌توانند غذا را به خوبی هضم نمایند، لازم است توجه داشته باشند كه دچار مشكلات گوارشی یا آشفتگی‌های روحی و استرس به خصوص به هنگام غذا خوردن می‌باشند، بنابراین باید ابتدا ریشه‌ها و علل ایجاد‌كننده مشكل را پیدا كنند و سپس در پی رفع آن برآیند. یك شخص سالم و طبیعی به طور معمول می‌تواند غذا را به خوبی هضم و جذب نماید و نیازی به مصرف قرص یا مواد خاص جهت هضم غذا ندارد، زیرا عمل هضم و جذب از واكنش‌های طبیعی بدن است.

* بهتر است برای هضم مناسب غذا، نزدیك به وعده‌های اصلی غذایی، از هیچ ماده خوراكی به عنوان میان‌وعده استفاده نشود و میان‌وعده‌ها با فاصله كافی با غذای اصلی میل شوند.

* از مصرف مایعات زیاد همراه غذا خودداری گردد.

* ورزش و تحرك جسمی كافی و مناسب، از عوامل مهم جهت بهبود هضم و جذب مواد غذایی می‌باشد.

* استرس فاكتور مهمی است كه می‌تواند موجب اختلال در هضم و جذب مواد غذایی بشود. افرادی كه در معرض آشفتگی‌های روحی قرار دارند به طور معمول دچار اختلالات گوارشی، احساس سنگینی، درد و نفخ در دستگاه گوارش می‌باشند. یبوست نیز از دیگر عوارض حاصل از استرس است كه در برخی افراد عصبی بروز می‌نماید.

استرس، به خصوص به هنگام صرف غذا می‌تواند موجب ناراحتی‌های گوارشی و اختلال در هضم و جذب مواد غذایی بشود.

عادت به مصرف مواد شیرین پس از صرف غذا، می‌تواند موجب افزایش وزن و چاقی، افزایش فشارخون، افزایش چربی‌های نامطلوب خون و پوسیدگی دندان‌ها شود.

 یكی از باورهای بسیار نادرست و مضری كه در ذهن برخی افراد وجود دارد این است كه نباید همراه غذا سبزی یا سالاد مصرف شود، زیرا موجب حجیم و بزرگ شدن معده و در نتیجه چاقی می‌‌گردد.

این تصور به هیچ‌وجه صحیح نیست. مصرف سبزی و سالاد همراه غذا نه تنها موجب چاقی نمی‌شود، بلكه به علت حجیم بودن، باعث پر كردن معده شده و از پرخوری پیشگیری می‌نماید، بنابراین یكی از عوامل مهم در پیشگیری از چاقی و كاهش مناسب وزن، گنجاندن سبزی و سالاد در برنامه غذایی روزانه در وعده‌های ناهار و شام است.

سبزی و سالاد علاوه بر جلوگیری از پرخوری، تاثیر مهمی در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مزمن شایع در قرن حاضر دارند.

اختلالاتی مانند چاقی، افزایش فشارخون، افزایش چربی‌های نامطلوب خون، عوارض قلبی– عروقی، سكته‌های قلبی و مغزی، دیابت، انواع سرطان و برخی امراض دیگر، امروزه شیوع گسترده‌ای در جوامع مختلف دارند.

مصرف فیبر غذایی كه در سبزی و سالاد به میزان قابل توجه وجود دارد، در پیشگیری از این بیماری‌ها تاثیر مهم و چشمگیر داشته و در حفظ سلامت انسان بسیار موثر است، بنابراین حذف سبزی و سالاد از برنامه غذایی روزانه می‌تواند لطمات مهمی به سلامت شخص وارد سازد.

 یكی دیگر از عاداتی كه بسیاری از افراد از آن پیروی می‌كنند، مصرف آب یا سایر آشامیدنی‌ها به مقدار زیاد همراه غذا است. این قبیل افراد اظهار می‌نمایند كه چنانچه با غذا مایعات میل نكنند، غذا از گلویشان پایین نمی‌رود. این حالت صرفا یك تصور واهی است كه به علت عادت به مصرف مایعات همراه غذا در انسان بروز می‌نماید.

لازم به ذكر است كه فقط در صورت انسداد مری به علت بیماری و یا به دلیل انقباض عصبی مری این عارضه رخ می‌دهد و در یك شخص سالم و در حالت طبیعی، جهت بلع غذا، نیازی به مصرف مایعات نیست.

مصرف مایعات زیاد همراه غذا، موجب رقیق شدن شیره‌های گوارشی می‌شود و در نتیجه شیره‌های گوارشی عملكرد خود را جهت هضم غذا از دست می‌دهند، به این ترتیب غذا به خوبی هضم نمی‌شود و مقداری از مواد غذایی مصرفی، به قسمت‌های پایین روده منتقل شده و به علت تخمیر، در دستگاه گوارش ایجاد نفخ می‌نمایند.

در این حالت، اشكالات زیادی در شخص بروز می‌‌كند، از جمله آنكه قسمت مهمی از مواد غذایی، بدون آنكه جذب شود از بدن دفع می‌شود و چنانچه این امر ادامه یابد، موجب بروز كمبودهای غذایی و سوء تغذیه در فرد خواهد شد.

عارضه دیگری كه باعث آزار و ناراحتی شخص می‌شود، بروز نفخ و سنگینی دستگاه گوارش، دل درد و سایر اختلالات گوارشی است.

به این ترتیب می‌بینیم عادات و رفتارهای غلط و نامناسب تغذیه‌ای تا چه حد می‌توانند به سلامت انسان لطمه بزنند و شخص را در معرض انواع بیماری‌ها و اختلالات مختلف قرار دهند.