زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمد حضوری؛ متخصص تغذیه

مقدمه

در سالیان اخیر مطالعات بسیاری به بررسی نقش مواد مغذی و اثرات کمبود آنها بر عملکرد ورزشی پرداخته اند.

ویتامین D یکی از مهمترین این مواد مغذی است. سال‌ها قبل به بیماری ناشی از کمبود این ویتامین که در کودکان به راشی‌تیسم موسوم بوده و در بزرگسالان نرمی استخوان نامیده می شود، بیماری «فقر و تاریکی» گفته می شد.

زیرا کمبود این ویتامین در افرادی که در معرض تابش آفتاب قرار نمی گیرند و یا از نظر مالی توان تهیه منابع غذایی غنی از آن شامل لبنیات پُر چرب و انواع ماهی را ندارند، بروز می کرد.

سال‌های بعدی دانسته های از این ویتامین مهم افزایش یافت و مشخص شد که کمبود آن در افراد می تواند موجب بروز برخی سرطان ها، اختلال در سیستم ایمنی، افسردگی و حتی MS گردد.

در واقع کمبود این ویتامین یکی از تهدیدهای سلامت جوامع بشری شناخته می شود و به همین دلیل غنی‌سازی مواد غذایی با این ویتامین برای پیشگیری از کمبود آن سال‌هاست در کشورهای پیشرفته جهان انجام می شود.

مطالعات نشان می دهند که در کشور عزیزمان- ایران همیشه سرافراز- یکی از مهمترین کمبودهای شایع تغذیه ای، کمبود ویتامین D می باشد.

شواهد مختلف نشانگر آن است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، از هر 4 ایرانی، یکنفر به کمبود ویتامین D مبتلاست!!

با توجه به نقش های مختلف این ویتامین در بدن، ناگفته پیداست که این ویتامین می تواند در عملکرد و موفقیت ورزشکاران نقش های مهم و متعددی ایفا کند.

لذا در این مقاله مروری بر اثرات ویتامین D و عوارض ناشی از کمبود آن در ورزشکاران مطالبی را به شما خوانندگان فرهیخته عرضه می داریم.

شیوع کمبود ویتامین D در ورزشکاران

بر اساس مطالعات موجود کمبود این ویتامین در ورزشکاران نیز همانند سایر افراد جامعه بسیار شایع است.

اگرچه گزارشی در مورد شیوع کمبود ویتامین D در بین ورزشکاران ایران منتشر نشده است، اما مطالعات در سایر کشورها گزارشاتی از کمبود این ویتامین در بیش از 50 درصد ورزشکاران منتشر کرده اند.

متاسفانه در یکی از این مطالعات کمبود ویتامین D در 90 درصد ورزشکاران مشاهده شده است.

بیشترین شیوع در بین ورزشکاران غیر بومی و نیز ورزشکاران رشته های ورزشی داخل سالن (83 درصد شیوع کمبود در ژیمناست ها، 94 درصد کمبود در بسکتبالیست ها) مشاهده شد.

بر اساس مطالعات مختلف، بروز کمبود ویتامین D بر اساس نوع رشته ورزشی (در ورزش های داخل سالن شیوع بیشتری دارد)، محل انجام تمرین (سرپوشیده بودن و نیز مشخصات جغرافیایی محل اردوهای ورزشی)، فصل سال (با توجه به تغییر در میزان تابش نور) و رنگ پوست ( در رنگین پوستان شایع تر است) متفاوت است.

نکته قابل تامل یافته یکی از مطالعات در سال 2016 میلادی است که نشانگر کاهش شیوع کمبود ویتامین D از 55 درصد در سال 2010 میلادی، به کمتر از 15 درصد در سال 2016 است.

این مطالعه مصرف مکمل توسط ورزشکاران را دلیل اصلی این کاهش شیوع دانسته است.

این نتیجه باید برای مسئولین ورزشی کشور مبنای فعالیت قرار گرفته و تلاش کنند تا با تضمین دریافت مکمل و یا منابع غذایی این ویتامین، از بروز کمبود ویتامین در ورزشکاران افتخارآفرین کشور پیشگیری کنند. 

نقش های ویتامین D در ورزشکاران

مهمترین نقشی که اکثر افراد در مورد ویتامین D از آن آگاه هستند، نقش این ویتامین در افزایش توده استخوانی و تنظیم تعادل کلسیم در بدن است.

در واقع شواهد موجود نشان می دهد که در زمان کاهش غلظت این ویتامین در خون، توده استخوانی دچار تحلیل شده و نرمی استخوان یا راشی تیسم در فرد ممکن است بروز کند.

البته هنوز مطالعات، نقشی از این ویتامین در بهبود و ترمیم شکستگی استخوانی و یا پیشگیری از شکستگی ها گزارش نکرده اند.

علاوه بر این مورد، مطالعات مختلف تاثیرات دیگری از این ویتامین محلول در چربی گزارش کرده اند.

به عنوان مثال برخی مطالعات نشان داده اند که ویتامین D با تاثیر بر گیرنده های خود در سلول های عضلانی موجب تغییراتی شامل افزایش اندازه و تکثیر فیبرهای عضلانی می شود.

البته این شواهد در مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی تایید شده و هنوز مطالعات انسانی در این زمینه در حال انجام است.

بر اساس یکی از مطالعات قبلی، کمبود ویتامین D با بروز دردهای گنگ و مبهم در ورزشکاران همراه بوده است.

به گونه ای که 93 درصد افراد دچار کمبود ویتامین D (غلظت ویتامین D کمتر از 20 نانوگرم در دسی لیتر) این دردهای مبهم را گزارش کردند.

لازم به ذکر است که در افرادی که غلظت ویتامین D آنان کمتر از 10 نانوگرم در دسی لیتر بود، میزان این دردهای گُنگ و مبهم سه و نیم برابر بیشتر بود.

همین یافته موجب بررسی مطالعات مختلف در مورد نقش ویتامین D در دردهای عضلانی و بازتوانی عضلات پس از ورزش شد.

بر اساس یکی از مطالعات دریافت این ویتامین موجب بهبود بازتوانی پس از تمرینات ایزومتریک شده و غلظت شاخص های آسیب عضلانی (که پس از ورزش در خون ورزشکاران افزایش یافته و نشانه هایی از بیش تمرینی و یا آسیب سلول های عضلانی در حین ورزش هستند و اغلب انواع خاصی از آنزیم ها را شامل می شود) در افرادی که کمبود ویتامین D آنان درمان شده بود، کاهش نشان داد.

علاوه بر تاثیرات ویتامین D در سطح سلولی، کمبود این ویتامین بر شاخص های عملکرد و موفقیت ورزشی نیز تاثیرگذار است.

به عنوان مثال در یک مطالعه که بر روی دختران ورزشکار کشور انگلستان انجام شد، مشخص شد که ارتفاعی که این ورزشکاران پس از اصلاح کمبود ویتامین D خود می توانستند بالا بپرند، افزایش نشان داد.

علاوه بر این، در برخی مطالعات دیگر، زمان واکنش و توان ورزشکاران در حفظ تعادل و نیز توان استقامتی و پاسخ های ایمنی- التهابی در بدن ورزشکاران با غلظت ویتامین D آنان مرتبط بود.

همچنین در یکی از مطالعات بر روی ورزشکاران رشته فوتبال آمریکایی، میزان غلظت ویتامین D در خون با احتمال حذف از تیم (به دلیل عملکرد نامناسب و یا آسیب ورزشی) ارتباط معناداری داشت!!

نتیجه گیری

با توجه به مطالب فوق و نقش ارزنده و غیر قابل چشم پوشی ویتامین D در سلامت و عملکرد بهینه ورزشکاران، سنجش غلظت و پایش وضعیت این ویتامین باید به عنوان بخشی از آزمایشات معمول و دوره ای ورزشکاران کشور قرار گرفته و با حمایت نهادهای مسئول در حفظ و ارتقای سلامتی ورزشکاران انجام گیرد.