زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر سیدمرتضی صفوی؛ متخصص تغذیه، عضو هیأت علمی دانشگاه؛ مشاور معاون سلامت

تجمع پروتئین‌‌های كدر شده در لنز چشم به كدورت عدسی چشم می‌انجامد و باعث كاتاراكت می‌شود.

بالا رفتن سن و سالمندی شایع‌ترین علت كاتاراكت است. علت‌های دیگری نیز در ایجاد كاتاراكت موثر تشخیص داده شده‌اند كه مهمترین آنها، تروما، توكسین‌ها، بیماری‌های سیستمیك و توارث است. سوء تغذیه، آسیب اكسیداتیو و آسیب با اشعه فرابنفش از جمله عوامل موثر در ایجاد كاتاراكت هستند.

كاتاراكت را به دو دسته بالغ (mature) و نابالغ (Immature) تقسیم می‌كنند. در دسته اول، همه پروتئین‌های لنز كدر می‌شوند، ولی در حالت دوم هنوز بخشی از پروتئین‌های لنز شفاف است. تا هنگامی كه كاتاراكت به حد زیادی در لنز چشم متراكم نشود، دیده نمی‌شود.

كم‌كم دیدن ته چشم مشكل می‌شود و نهایتا رفلكس ته چشم ناپدید می‌شود. در این مرحله كاتاراكت mature است و مردمك چشم كاملا سفید به نظر می‌رسد.كاهش حدت بینایی با تراكم كدورت در عدسی نسبت مستقیم دارد.

میزان شیوع كاتاراكت، در افراد 65 تا 74 ساله، 50 درصد و در افراد بالای 75 سال، 70 درصد گزارش شده است.

كاتاراكت سالمندی، عامل اصلی كاهش دید در جهان است كه به سن شخص وابسته می‌باشد.

جراحی كاتاراكت یكی از معمول‌ترین جراحی‌ها در بین افراد 60 ساله و بالاتر است كه 12 درصد هزینه درمانی را در كشور آمریكا به خود اختصاص می‌دهد كه تقریبا نزدیك 4 بیلیون دلار در هر سال است. با استفاده از مكمل‌های تغذیه‌ای، سالانه بیش از 2 بیلیون دلار صرفه‌جویی خواهد شد.

مهم‌ترین كاتاراكت‌هایی كه تغذیه با آنها ارتباط دارد، عبارتند از:

-‌ كاتاراكت پیری (وابسته به سن)

- كاتاراكت دیابت یا بیماری قند

- كاتاراكت گالاكتوزمیا یا بالا رفتن میزان گالاكتوز خون

در این نوشتار اثر برخی از مواد مغذی را بر كاتاراكت خواهید دید:

ویتامین E

این ویتامین در غلظتی بیش از پلاسما (در حدود میكرومولار) در لنز وجود دارد و در پیشگیری از كاتاراكت بسیار موثر است.

ویتامین E باعث حفظ ویتامین‌های A و C نیز می‌شود و خاصیت آنتی اكسیدانی این ویتامین در این محافظت، نقش عمده‌ای را ایفا می‌كند. ویتامین E همچنین در بخش هیدروفوب (آب گریز یا چربی دوست) غشاهای زیستی قرار می‌گیرد و از اكسیده شدن اسیدهای چرب PUFA (غیر اشباع با چند باند دو گانه) و پروتئین‌های غنی از سولفور تشكیل دهنده غشاهای سلولی و سپتواسكلتون جلوگیری می‌كند. از طرف دیگر باعث تجدید سیكل گلوتاتیون در لنز و زلالیه می‌شود.

ویتامین C

در غلظت بیش از پلاسما (در حدود میلی مولار) در لنز موجود است. به دلیل خاصیت آنتی‌اكسیدانی، در پیشگیری از كاتاراكت موثر است.

به این طریق كه با اكسیژن، رادیكال‌های آزاد اكسیژن و آب اكسیژنه واكنش می‌دهد. در نتیجه از تجمع رادیكال‌های آزاد جلوگیری می‌كند و به این طریق مانع از اكسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع در دیواره سلول‌های لنز و در نتیجه باعث تثبیت غشاهای سلولی می‌شود. همچنین ویتامین C، اشعه فرابنفش را كه موجب آسیب اكسیداتیو پروتئین و پروتئاز می‌شود، جذب می‌كند. از طرف دیگر، ویتامینC  مانع از افزایش كلسیم درون سلول‌های لنز می‌شود و از این طریق از كاتاراكت پیشگیری می‌كند.

ویتامین B2

گلوتاتیون ردوكتاز كه باعث نگهداری گلوتاتیون سلول می‌شود، برای احیای گلوتاتیون نیازمند FAD (فلاوین آدنین دی نوكلئوتید) است كه خود از ویتامین B2 ساخته می‌شود.

گزانتوفیل‌ها

كاروتنوئیدها از منابع ویتامین A و معمول‌ترین پیگمان‌ها در طبیعت و همچنین آنتی اكسیدان‌های محلول در چربی هستند. از بین كاروتنوئیدها، تنها گزانتوفیل‌های لوتئین و زیاگزانتین در لنز انسان در غلظت‌های بیش از پلاسما (در حدود میكرومولار) موجودند كه در پیشگیری از كاتاراكت موثرند. به این نحو كه از طریق گروه‌های هیدروكسی خود به غشاهای سلولی پیوسته و از طریق فعالیت آنتی اكسیدانی قادر به تثبیت غشاهای سلولی هستند كه این كار را با جلوگیری از فعال شدن اكسیژن و یا دیگر مكانیسم‌های موثر در تیرگی لنز انجام می‌‌دهند. گزانتوفیل‌ها نیز در تجدید سیكل گلوتاتیون موثر هستند.

آلفا لیپوئیك اسید

آلفا لیپوئیك اسید یك شبه ویتامین است. آلفا لیپوئیك اسید (ALA) و فرم احیای آن دی‌هیدرولیپوئات (DHLA)، آنتی اكسیدان‌های قابل حل در آب و چربی هستند و با سه مكانیسم در پیشگیری از ایجاد تیرگی‌‌های كاتاراكت دخیلند. اول اینكه با گونه‌های فعال اكسیژن واكنش می‌دهند و آنها را خنثی می‌كنند.همچنین از افزایش كلسیم درون سلول لنز جلوگیری می‌كنند و دیگر اینكه قادر به بازسازی دیگر آنتی اكسیدان‌ها از جمله گلوتاتیون و ویتامین C هستند.

سلنیوم

سلنیوم در ساختمان گلوتاتیون پراكسیداز شركت دارد. این آنزیم درون سلول، آب اكسیژنه (H2O2) را احیا می‌كند و مانع از تشكیل رادیكال‌ اكسیژن و در نتیجه تخریب اكسیداتیوی درون سلول می‌شود. در خارج از سلول نیز مانع از اكسیداسیون اسیدهای چرب موجود در فسفولیپیدهای غشایی می‌شود و به این طریق نقش پیشگیری كننده در كاتاراكت دارد.

توصیه‌های ویژه

1-‌ مصرف حداقل 5/1 سهم میوه و سبزی در روز.

2- مصرف حداقل 3- 5/1 برابر RDA از مواد مغذی آنتی اكسیدان مثل ویتامین‌های E و C و سلنیوم و همچنین ویتامین‌های گروه B.

3- به علت اثر تشدید كننده و سینرژیستی مواد مغذی در برخی موارد، استفاده از مكمل‌های چند گانه نسبت به مصرف هر یك از مواد مغذی به تنهایی، امتیاز ویژه‌ای دارد، مثلا مصرف ویتامین‌های E و C به طور همزمان.

4- مصرف منابع خوب گزانتوفیل‌ها (اسفناج، كلم، گل كلم و تخم مرغ).

5- مصرف منابع آلفالیپوئیك اسید (اسفناج، كلم، گل كلم، گوشت گاو، مخمر آبجو، دل و قلوه).

6- كنترل رژیمی بیماری‌های دیابت و گالاكتوزمیا.