زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محقق

اگر از ما بپرسند علت زخم معده و اثنی عشر چیست، ممکن است به عادت‌‌های غذایی مانند مصرف غذاهای ادویه‌دار، قهوه یا الکل اشاره کنیم. اما با وجود تعجب بسیار، باید گفت آنچه می‌‌خوریم و می‌‌نوشیم نقش اصلی را در ایجاد زخم ندارد. به عبارت دیگر باید نگرش جدیدی نسبت به زخم‌‌های گوارشی پیدا کنید.

زخم گوارشی یا به زبان علمی «اولسر پپتیک» قرن‌‌هاست که انسان را گرفتار کرده و علت دقیق آن نیز تا چند وقت پیش نامعلوم بود.

 دکتر «مارشال» پس از دو سال ناکامی علمی، گام نهایی را با نوشیدن ظرفی از مایع حاوی یک میلیارد باکتری برداشت. یک هفته بعد او دچار علائم ناراحتی معده شد و ۱۰ روز بعد آندوسکوپی معده او نشان داد که بافت معده او به واقع ملتهب است و «هلیکوباکتر پیلوری» در آن جایگزین شده است.

خوشبختانه دکتر «مارشال» کاملاً بهبود پیدا کرد و به پژوهش‌هایش ادامه داد و هر دو محقق زنده و سرحال باقی ماندند تا در ۳ اکتبر سال ۲۰۰۵ به خاطر پژوهش راهگشای‌شان جایزه نوبل در فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کردند.

ملاقات با میکروب زخم آفرین

معده شما یکی از بهترین جاها برای رشد یک میکروب است. در واقع «هلیکوباکتر پیلوری» تنها باکتری است که می‌‌تواند در معده زنده بماند و رشد کند.

این باکتری بقای خود را مدیون خواص متعددی است که توضیح دهنده قدرت سازگاری منحصر به فرد آن است؛

اول اینکه این میکروب به مقدار کمی اکسیژن برای ادامه حیات نیاز دارد، یعنی حدود یک پنجم مقداری که انسان‌‌ها به آنها نیاز دارند،

دوم اینکه شکل مارپیچی آن به این باکتری اجازه می‌‌دهد در میان لایه مخاطی پوشاننده پوشش معده خود را وارد کند،

سوم اینکه این باکتری حداکثر هفت پروتئین شلاق مانند دارد که از انتهای باکتری بیرون زده‌اند و آن را درون لایه مخاطی حرکت می‌‌دهند

و چهارم اینکه این باکتری دارای گیرنده‌‌های مخصوصی است که به آن امکان می‌‌دهد راه خود را در میان مخاط بگشاید و به سلول‌‌های پوشش معده بچسبد.

 «هلیکوباکتر پیلوری» یک خاصیت دیگر هم دارد که از همه مهم‌تر است. این باکتری می‌‌تواند مولکول‌‌های «اوره» (ماده شیمیایی که در بافت‌‌ها و مایعات بدنی انسان وجود دارد) را تجزیه کند.

این فرآیند باعث ایجاد آمونیاک و دی اکسید کربن می‌‌شود و که غلاف ابرمانندی در اطراف باکتری به وجود می‌‌آورد و اسید معده که باکتری‌‌های معمولی را می‌‌کشد، از آن حفاظت می‌‌کند.

این توانایی برای شکستن اوره امتیاز بزرگی برای «هلیکوباکتر پیلوری» است. اما پزشکان این خاصیت را به امتیازی برای خودشان بدل کرده‌اند به این ترتیب که با «آزمون تنفسی اوره» وجود عفونت با این باکتری را تشخیص می‌‌دهند.

چه کسی هلیکوباکتر می‌‌گیرد؟

براساس بهترین تخمین‌‌ها حدود نیمی از جمعیت جهان به «هلیکوباکتر پیلوری» آلوده هستند و این میزان شیوع، آن را شایع‌ترین عفونت باکتریایی در انسان‌‌ها می‌‌سازد. از آنجایی که این ارگانیسم تنها از طریق آب و غذایی که با مواد مدفوعی عفونی انسان آلوده شده باشند، منتقل می‌‌شود، عفونت با «هلیکوباکتر پیلوری» بیش از همه در مناطقی شایع است که ازدحام جمعیت، بهداشت نامناسب و عدم رعایت کافی نظافت وجود داشته باشد.

در کشورهای رو به توسعه شیوع عفونت با این باکتری به ۸۰ درصد می‌‌رسد. میزان عفونت با این باکتری در یک کشور بر حسب سن و وضعیت اجتماعی- اقتصادی متفاوت است.

در امریکا حداکثر ۵۰ درصد از افراد سالمند دارای این باکتری هستند که در دوران کودکی‌شان که زندگی سخت‌تر بود، این باکتری را کسب کرده‌اند. اما تنها ۲۰ درصد کودکان کم سن در حال حاضر این باکتری را دارند.

هلیکوباکتر چگونه آسیب می‌‌رساند؟

«هلیکوباکتر پیلوری» بر خلاف باکتری‌‌های استرپتوکوک و استافیلوکوک که روی پوست یا در گلو قرار دارند (بدون اینکه التهابی ایجاد کنند) همیشه باعث التهاب می‌‌شود و در این مورد التهاب معده یا «گاستریت» به وجود می‌‌آید.

 این باکتری انواع مختلفی از سموم را ایجاد می‌‌کند که گلبول‌‌های سفید را تحریک می‌‌کند تا پروتئین‌‌های کوچکی (سایتوکاین‌‌ها) را تولید کنند. این مواد به نوبه خود چرخه التهاب را بیشتر تشدید می‌‌کنند. سویه‌‌هایی از هلیکوباکتر که حاوی یک ژن خاص به نام cagA است، بیشتر از همه آسیب رسان هستند.

با این حال حتی این گونه‌‌ها نیز از پوشش معده به سایر نقاط بدن گسترش پیدا نمی‌کنند.گرچه هر کسی که «هلیکوباکتر پیلوری» داشته باشد، دست کم درجاتی از گاستریت را دارد، ولی اکثریت این افراد بدون علامت هستند و حالشان خوب باقی می‌‌ماند. این باکتری‌‌ها برای سالیان زیادی در بدن زندگی می‌‌کنند و در اغلب موارد افرادی که مبتلا به آنها می‌‌شوند دچار زخم معده و علائم دیگر نمی‌شود.

پزشکان به طور قطع نمی‌دانند که چرا تنها تعدادی از افراد پس از ابتلا به میکروب معده، زخم معده و غیره می‌‌گیرند. اما حداکثر ۳ درصد افراد مبتلا به «هلیکوباکتر پیلوری» دچار زخم پپتیک در معده یا دوازدهه (بخشی از روده که درست پس از معده قرار دارد) و درصد بسیار کمتری از آنها دچار سرطان معده یا نوعی «سرطان لنفاوی (لنفوم) با درجه پایین» به نام MALT می‌‌شوند.

 سیگار کشیدن خطر زخم‌‌های گوارشی و سرطان‌‌های مربوط به «هلیکوباکتر پیلوری» را افزایش می‌‌دهد و همچنین درمان آنتی‌بیوتیکی این عفونت را مشکل‌تر می‌‌کند. رژیم غذایی حاوی مقدار زیاد نمک، غذاهای دود داده شده و غذاهای کنسرو شده خطر سرطان معده را می‌‌افزایند و بالعکس غذاهایی که حاوی ویتامین‌‌ها و سایر مواد آنتی اکسیدان هستند، ظاهراً این خطر را می‌‌کاهند.

از آنجایی که «هلیکوباکتر پیلوری» شایع است، تعجب‌آور نیست که پزشکان آن را مسوول بسیاری از بیماری‌‌های دیگر هم بدانند...

برای خواندن بخش دوم -هلیكوباكترپیلوری؛ میکروب زخم آفرین- اینجا کلیک کنید.

برای خواندن بخش سوم -هلیكوباكترپیلوری؛ میکروب زخم آفرین- اینجا کلیک کنید.