به قلم : حدیثه خسروی ، کارشناس ارشد ، علوم بهداشتی در تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : این ترکیبات در واقع مواد غذایی هستند که مزایای سلامتی را فراتر از نقش‌های تغذیه‌ای سنتی خود ارائه می‌دهند. این فواید به دلیل ترکیبات زیست‌فعالی است که بر عملکردهای متابولیکی، سلولی یا فیزیولوژیکی تأثیر می‌گذارند. از گروه فوق می‌توان به پروبیوتیک‌ها در غذاهای تخمیر شده (لاکتوباسیلوس و گونه‌های بیفیدوباکتریوم)، اسیدهای چرب امگا 3 در ماهی‌های چرب و دانه‌ها، فیتوکمیکال‌ها در میوه‌ها، سبزیجات، ادویه‌جات و ترشی‌جات اشاره کرد.
پروبیوتیک‌ها
با افزایش باکتری‌های مفید و سرکوب گونه‌های بیماری‌زا، میکروبیوتای روده را تعدیل کنید. با تولید اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه (SCFAs) مانند بوتیرات، یکپارچگی سد روده را تحت تأثیر قرار دهید. با فعال کردن سلول‌های دندریتیک و سلول‌های T تنظیم کننده، پاسخ ایمنی را تعدیل کنید. متاآنالیز (Suez et al., 2019) نشان می‌دهد که پروبیوتیک‌ها علائم سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) را بهبود می‌بخشند و ارتباط روده و مغز را تقویت کرده و استرس و اضطراب را کاهش می‌دهند.
اسیدهای چرب امگا 3
که اجزای اصلی آن EPA (ایکوزاپنتانوئیک اسید) و DHA (دوکوزاهگزانوئیک اسید) می‌باشد، از طریق تولید رزولوین‌ها و پروتئین‌های مربوطه خواص ضد التهابی بالایی دارند. همچنین با کاهش سنتز تری‌گلیسیرید کبدی متابولیسم لیپید را تعدیل می‌کنند. مطالعه برجسته در مجله پزشکی نیوانگلند (2018) نشان داد که مکمل امگا 3 باعث کاهش 28 درصدی بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود.
بیشتربخوانید:
نقش غذاهای فراسودمند در کنترل بیماری ام‌اس
پلی‌فنول‌ها
منابع اصلی پلی فنول‌ها فلاونوئیدها (مانند کاتچین در چای سبز)، اسیدهای فنولیک (مانند اسید کافئیک در قهوه)، استیلبن‌ها (مانند رسوراترول در شراب قرمز) هستند. این ترکیبات به عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنند، رادیکال‌های آزاد را خنثی کرده و استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهند. در واقع ترکیبات فوق مسیرهای سیگنال‌دهی سلولی را تعدیل می‌کنند مانند Nrf2 و (NF-κB)، که منجر به اثرات ضد التهابی می‌شود. پلی‌فنول‌ها از طریق کاهش تشکیل پلاک بتا آمیلوئید باعث کاهش بروز بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر می‌شوند (ژورنال بیماری آلزایمر، 2020).
فیبر رژیمی
فیبرهای محلول (مانند پکتین) در روده بزرگ تخمیر می‌شوند و SCFA تولید می‌کنند که حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد و التهاب را کاهش می‌دهد. فیبرهای نامحلول (به عنوان مثال، سلولز) حجم مدفوع را افزایش می‌دهند و از یبوست جلوگیری می‌کنند.
مطالعه آینده‌نگر اروپایی در مورد سرطان و تغذیه (EPIC) نشان داد مصرف بالای فیبر خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را تا 25 درصد کاهش می‌دهد.
استرول‌ها و استانول‌های گیاهی
استرول‌ها و استانول‌های گیاهی با کلسترول برای جذب در روده رقابت می‌کنند و باعث کاهش کلسترول LDL سرم می‌شوند.
این ترکیبات به عنوان بخشی از استراتژی‌های غذایی درمانی برای هیپرکلسترولمی توصیه می‌شوند (انجمن قلب آمریکا، 2019).
نقش غذاهای عملکردی در پیشگیری از بیماری‌ها
بیماری‌های قلبی عروقی (CVDs)
اسیدهای چرب امگا 3 باعث کاهش آریتمی و کاهش سطح تری‌گلیسیرید می‌شوند. مصرف مداوم استرول‌های گیاهی، کلسترول LDL را 5 تا 15 درصد کاهش می‌دهد. کارآزمایی (PREDIMED2013) نشان داد که رژیم غذایی مدیترانه‌ای غنی شده با روغن زیتون و آجیل، حوادث قلبی عروقی را تا 30 درصد کاهش می‌دهد.
بیشتربخوانید:
نگاهی نو به غذاهای فراسودمند
سرطان
پلی‌فنول‌ها با از بین بردن گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) و تعدیل مسیرهای چرخه سلولی، سرطان‌زایی را مهار می‌کنند. فیبر غذایی مواد سرطان‌زا را در روده رقیق کرده و باعث دفع آنها می‌شود. در واقع رسوراترول با القای آپوپتوز و مهار آنژیوژنز، رشد تومور را در مدل‌های حیوانی کاهش می‌دهد.
چاقی و اختلالات متابولیک
پربیوتیک‌هایی مانند اینولین، هورمون‌های سیری مانند (GLP-1) را افزایش می‌دهند. امگا 3 التهاب بافت چربی را کاهش می‌دهد و حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد.
یک مطالعه در سال 2021 در Obesity Reviews نشان داد که ترکیب پربیوتیک‌ها در رژیم غذایی باعث کاهش BMI و دور کمر در افراد دارای اضافه وزن می‌شود.
زیست‌فراهمی و قوانین
ادعاهای مواد غذایی عملکردی باید از دستورالعمل‌های سختگیرانه مانند ( EFSA پیروی کنند تا از اعتبار علمی آنها اطمینان حاصل شود. برچسب‌های گمراه کننده مانند «طبیعی» یا «ابر غذا» اغلب مصرف‌کنندگان را گمراه می‌کند.
بسیاری از ترکیبات زیست‌فعال (مانند کورکومین و رسوراترول) به دلیل جذب ضعیف یا متابولیسم سریع، فراهمی زیستی پایینی دارند. کپسولاسیون (به عنوان مثال، فرمولاسیون لیپوزومی برای کورکومین) یا مصرف همزمان با چربی یا پیپرین (عصاره فلفل سیاه) از راه‌های افزایش زیست فراهمی ترکیبات فوق است.
دستورالعمل‌های پیش‌رو در غذاهای عملکردی
الف) طراحی برنامه غذایی دقیق: استفاده از nutrigenomics برای طراحی رژیم‌های غذایی بر اساس پروفایل‌های ژنتیکی فردی به عنوان مثال انواع ژن APOE بر پاسخ لیپیدی به دریافت امگا 3 تأثیر می‌گذارد.
ب) میکروبیوتا: به عنوان مثال می‌توان به توسعه سین‌بیوتیک‌ها (پروبیوتیک + پری‌بیوتیک) متناسب با میکروبیوم‌های خاص روده برای نتایج دستیابی به اهداف موثر در سلامت اشاره کرد.
ج) نوآوری‌های گیاهی: استفاده از جلبک‌ها، حبوبات و حشرات به عنوان منابع ترکیبات فعال زیستی برای غذاهای کاربردی پایدار.
د) هوش مصنوعی و علوم غذایی: استفاده از machine learning برای پیش‌بینی اثرات سلامتی مواد غذایی کاربردی جدید.
به طور کلی باید دقت شود توصیه‌های غذایی کاربردی را بر اساس نیازهای سلامتی افراد، مانند توصیه پروبیوتیک‌ها برای IBS یا امگا 3 برای سلامت قلب، تنظیم کنید.به افراد کمک کنید تا ادعاهایی مانند «تقویت شده با ویتامین‌ها» یا «حاوی پروبیوتیک‌ها» را تفسیر کنند تا از انتخاب‌های آگاهانه اطمینان حاصل نمایند.
