زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محسن نراقی 

شکاف لب و شکاف کام شایع‌ترین ناهنجاری مادرزادی در ناحیه سروگردن را تشکیل می‌دهد.

از هر ۷۰۰ تولد یک نفر مبتلا به شکاف لب یا شکاف کام یا هر دو می‌باشد. شکاف کام در دختران و شکاف لب در پسران بیشتر دیده می‌‌شود.

در طی هفته ششم حاملگی، قسمت‌های مختلف لب بالایی در کنار هم قرار می‌گیرند تا لب بالا را تشکیل دهند.

تکامل کام، بعد از تشکیل لب در اواخر سه ماهه اول حاملگی اتفاق می‌‌افتد. 

انواع شکاف لب و کام

به دلیل تکامل جدا از هم لب و کام، امکان دارد بچه‌ای فقط با شکاف لب، فقط با شکاف کام و یا هر دو به دنیا بیاید.

شکاف لب می‌‌تواند یک طرفه یا دوطرفه باشد. شکاف لب می‌تواند از یک شیار باریک و کوچک تا یک شکاف‌ کامل از لب بالا تا سوراخ‌های بینی متغیر باشد.

شکاف کام نیز ممکن است تنها در ناحیه کام نرم و زبان کوچک محدود شود و یا تا ناحیه کام سخت و سقف دهان ادامه یابد. 

علل شکاف لب و کام

مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌توانند در بروز این مشکل موثر باشند.

از جمله عوامل محیطی می‌توان به مصرف بعضی داروها در حاملگی، عفونت‌ها، بیماری‌های وران بارداری و کمبود اسیدفولیک اشاره کرد.

احتمال بروز شکاف کام در نوزادانی که مادرشان الکل یا سیگار مصرف می‌‌کنند، بیش از سایرین است.

بعضی از شکاف‌ها با اختلالات دیگری در قسمت‌های دیگر بدن همراهند و مجموعه‌ای از علائم را تشکیل می‌‌دهند که به آن سندرم می‌‌گویند. 

عوارض ناشی از شکاف لب و کام

عوارض تغذیه‌ای: شکاف لب، مشکل چندانی در تغذیه نوزادان ایجاد نمی‌کند. اما شکاف‌هایی که در کام وجود دارد باعث می‌شود که کودک نتواند عمل مکیدن را به خوبی انجام دهد.

برای مکیدن، نیاز است که در ناحیه دهان،‌‌ خلاء ایجاد شود و شکاف‌های ناحیه کام، امکان ایجاد خلاء را به نوزاد نخواهد داد.

کودکان دارای شکاف کام، ممکن است هنگام شیرخوردن شیر از بینی‌شان خارج شود. پستانک‌های مخصوصی برای تغذیه این کودکان وجود دارد. 

عوارض تکلم: در بیشتر مبتلایان به شکاف کام، مشکلات تکلمی اتفاق می‌‌افتد.

این کودکان تودماغی صحبت می‌‌کنند و بعضی از کلمات آنها مفهوم نیست به طوری که صدای مربوط به تلفظ حرف (ب) به صورت (م) و حرف (ن) به صورت (د) شنیده می‌‌شود.

با ترمیم شکاف کام این مشکلات در گروهی از کودکان کمتر خواهد شد اما گروهی نیز بر حسب عادت غلط به صحبت کردن نامفهوم خود ادامه می‌‌دهند. گفتار درمانی در هر دو گروه لازم است.

بسیاری از این کودکان به جراحی‌های ترمیمی در ناحیه حلق برای بهبود تکلم نیاز دارند.

عوارض شنوایی: کودکان مبتلا به شکاف کام، باید از بدو تولد توسط پزشک متخصص گوش و حلق و بینی معاینه شوند.

این کودکان، به علت اختلال در عملکرد شیپور استاش مستعد ابتلا به بیماری‌های گوش میانی می‌‌باشند.

در این کودکان، تهویه گوش میانی دچار اختلال و تجمع مایع در گوش میانی منجر به کاهش شنوایی‌ و عفونت‌ می‌‌شود.

در صورت تشخیص زودهنگام، این مشکلات قابل کنترل هستند، اما اگر دیر به آنها رسیدگی شود، منجر به عوارض دائمی شنوایی و یا اختلالات تکلمی می‌‌شوند.

 کودکان مبتلا به شکاف کام با ضریب هوشی معمولی زندگی می‌‌کنند. اما در صورت عدم تشخیص و درمان اختلالات شنوایی، سطح یادگیری آنان کمتر از حد معمول خواهد شد.

عوارض دندانی و فکی: شکاف لب، به داخل سوراخ بینی گسترش می‌یابد و تعداد دندان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در این کودکان نداشتن بعضی از جوانه‌های دندانی، بی‌دندانی، دندان‌های اضافه و تغییر رنگ دندان می‌تواند قابل رویت باشد. 

درمان شکاف لب و کام

درمان شکاف‌ها، جراحی‌های متعدد است که از سنین نوزادی شروع می‌‌شود و تا بزرگسالی ادامه دارد.

بهترین زمان جراحی شکاف لب سه ماهگی است. در طی این عمل، جراح با ایجاد برش‌های متعدد در دو طرف شکاف که از لب تا سوراخ بینی امتداد دارد با طراحی‌های بخصوصی دو طرف لب را به همدیگر نزدیک می‌‌کند.

شکاف لب دوطرفه، ممکن است به دو جراحی نیاز داشته باشد که اولین آن در ماه اول برای نزدیک‌تر کردن لبه‌ها به همدیگر است.

جراحی شکاف کام، به دلیل نیاز به ساختن یک کام جدید یک جراحی مشکل است.

ایجاد کام جدید، باعث کاهش عفونت‌های گوش میانی، بهبود در رشد دندان‌ها و استخوان‌های صورت کودک و پیشرفت تغذیه و توانایی سخن گفتن می‌‌شود.

جهت ترمیم شکاف کام، چندین جراحی انجام می‌‌شود که به عمق و بزرگی شکاف بستگی دارد.  

به طور کلی کودک با شکاف لب یا کام ممکن است بیش از شش بار تحت عمل جراحی در طی دوره شیرخوارگی تا بلوغ قرار گیرد.

این جراحی‌ها شامل ترمیم اولیه لب، ترمیم اولیه کام، بازسازی حلق (فارنگوپلاستی)، پیوند استخوانی فک، جراحی‌های ارتوگناتیک فک بالا یا پائین، ترمیم ثانویه لب و جراحی پلاستیک بینی  می‌‌باشد. 

توصیه های بعد از عمل جراحی شکاف لب و کام

عدم استفاده از پستانک به مدت دو هفته.   ممانعت از قرار دادن انگشتان یا اسباب بازی در دهان کودک به مدت دو هفته.  

تغذیه با کمک سرنگ یا لبه کناری قاشق صورت بگیرد.

نوع غذا، مثل قبل از جراحی خواهد بود.  

بعد از جراحی، لب کودک قرمز و متورم می‌شود.  

نوارهای باریک چسب، برای تقویت محل جراحی و کاهش فشار به زخم و بخیه‌ها و جلوگیری از دستکاری محل زخم استفاده می‌‌شود.  

کودکی که بیقرار بوده و از خوردن امتناع می‌‌کند، ممکن است درد داشته باشد و نیاز به مسکن دارد.   پانسمان روی لب، نیاز نمی‌باشد.  

پماد آنتی بیوتیک مثل تتراسیکلین چشمی، پس از برداشت چسب‌های نازک مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.  

از مواجهه با نورآفتاب برای حداقل شش ماه، برای کاهش تیرگی محل زخم باید پرهیز گردد. 

جای زخم با گذشت زمان بهترشده، ولی هرگز به طور کامل ناپدید نمی‌گردد. 

والدین باید با کودک مبتلا به شکاف کام مانند یک کودک عادی رفتار کنندتاً اعتماد به نفس و روابط اجتماعی کودک مشکل نشود.