زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سایه‌هاتفی؛ زیر نظر دکتر احمدرضا درستی

شکاف کام و لب یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های سر و صورت است که در دوران جنینی ایجاد می‌شود. شکاف کام و لب می‌تواند به صورت سندرومی‌ یعنی جزئی از یک بیماری و یا غیر سندرومی‌ باشد.

در شکاف لب، شکافی در لب بالا بین دهان و بینی وجود دارد که می‌تواند از یک شکاف کوچک در قسمت رنگی لب تا یک شکاف کامل در یک طرف و یا در دو طرف لب بوده و تا بینی گسترش یابد.

اما در شکاف کام، سقف دهان به طور کامل پیوند نخورده است که می‌تواند از یک شکاف در پشت کام نرم تا تقریباً یک شکاف کامل سقف دهان (کام نرم و سخت) باشد.

گاهی کودکان شکاف کام و لب را با هم دارند که این نوع از شکاف از لب تا کام نرم یا سخت گسترش می‌یابد.

این کودکان با مشکلات بسیاری از جمله مشکلات گفتاری، دندانی، شنوایی، تغذیه ای و غیره رو به رو هستند.

مشکلات غذا خوردن این کودکان به تغذیه ناکافی و به دنبال آن عدم رشد کافی می‌انجامد. پس از عمل جراحی ترمیم شکاف کام و لب غالباً این کودکان به راحتی تغذیه شده و وزن می‌گیرند.

مشکلات غذا خوردن این کودکان ناشی از مکیدن ناکافی، بازگشت شیر از بینی، دریافت هوای زیاد و صرف وقت زیاد برای غذا خوردن که به خستگی کودک و مادر می‌انجامد، می‌باشد. توجه به این مشکلات و ارائه راهکارهایی برای از بین بردن آنها می‌تواند به تغذیه این کودکان و به دنبال آن رشد و وزن گیری آنها کمک کند.

در تغذیه کودکان دارای شکاف کام و لب قبل از هرچیز والدین نقش بسزایی دارند. این کودکان همانند دیگر کودکان نیازمند علاقه، توجه و مراقبت والدین خود می‌باشند.

در حین تغذیه بهتر است مادر با صبر و حوصله کودک خود را تغذیه کرده، به کودک لبخند بزند و با علاقه و محبت به چشمان کودک خود نگاه کند.

پدر نیز باید همراه و پشتیبان مادر باشد تا وی احساس تنهایی و خستگی نکند. 

تغذیه با شیر مادر

از آنجایی که تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 4 الی 6 ماهگی تغذیه‌ای کامل و سرشار از مواد مغذی مورد نیاز کودک می‌باشد، توصیه می‌شود که کودکان شکاف کام و لب هم مانند سایر کودکان به طور انحصاری تا 6-4 ماهگی با شیر مادر تغذیه شوند.

از مزایای تغذیه با شیر مادر می‌‌توان به این نکته اشاره کرد که ترکیب شیر مادر متناسب با نیاز کودک تغییر کرده و در نتیجه امکان رشد مناسب‌تری را برای این کودکان فراهم می‌کند.

همچنین شیرخواران بیمار اشتهای کمتری دارند، اما شیر مادر به دلیل آنکه مغذی بوده و به آسانی هضم می‌شود، نیاز این کودکان را بهتر برطرف می‌کند.

همچنین این کودکان به دلیل اینکه مستعد ابتلا به عفونت گوش می‌باشند، تغذیه با شیر مادر موجب حفاظت در برابر عفونت گوش میانی می‌شود.

مکیدن پستان مادر سبب استفاده فعال از زبان و دیگر عضلات دهان کودک می‌شود.

تکامل این عضلات موجب می‌شود که کودک در آینده قادر به نوشیدن از فنجان، جویدن، حرف زدن و تولید صدا باشد. 

تغذیه کودکان دارای شکاف لب

در تغذیه با شیر مادر برای کودکی که دارای شکاف لب می‌باشد، پستان مادر فضای شکاف را پر کرده و غالباً عمل مکیدن به خوبی انجام می‌شود.

هم چنین مادر می‌تواند با انگشت خود فضای خالی لب را پر کرده و به مکیدن کودک کمک کند.

هرچه کودک به مکیدن تشویق شود، عضلات چانه و فک کودک تقویت می‌شود، اما گاهی کودک قادر به تولید نیروی مکش کافی برای خروج شیر از پستان مادر یا شیشه نمی‌باشد.

همچنین گاهی کودکان با شکاف لب دو طرفه با حرکات عضلانی داخل دهانی مشکل دارند. در چنین مواردی توصیه می‌شود مادر شیر خود را دوشیده و با قطره چکان و یا شیشه شیر‌های مخصوصی که برای این کودکان وجود دارد، به کودک خود شیر دهد. 

تغذیه کودکان دارای شکاف کام

در کودکی که دارای شکاف کام می‌باشد چنانچه شکاف محدود به کام نرم باشد، کودک می‌تواند از کام سخت برای مکیدن نوک سینه استفاده کند، اما اگرشکاف در قسمت سخت باشد شیردهی مشکل‌تر انجام می‌پذیرد.

در مواردی که کودک قادر به مکیدن کافی نباشد مادر می‌تواند با ماساژ پستان به خروج شیر کمک کرده و یا قبل از شیردهی از شیردوش جهت تحریک خروج شیر از پستان استفاده کند.

همچنین می‌توان از شیشه‌هایی با سر شیشه‌های مخصوص که برای این کودکان موجود است، استفاده کرد. این شیشه‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه به آنها اشاره می‌شود. 

تغذیه کننده هابرمن

این شیشه‌ها برای کودکانی که مکیدن ضعیف دارند کاربرد دارند. دارای یک دریچه و سر پستانک است که میزان شیر جاری برای نوزاد را تنظیم می‌کند.

این شیشه‌ها سه خط درجه بندی دارند که روی سر شیشه مشخص می‌باشند: کوتاه‌ترین خط به معنای جریان آهسته، خط میانه به معنای جریان متوسط و طولانی‌ترین خط به معنای جریان تند و یا معمولی می‌باشد.

همچنین وجود دریچه از بازگشت جریان شیر جلوگیری کرده و دریافت هوای اضافی را کاهش می‌دهد. در حال حاضر این نوع شیشه‌ها در دسترس است و در داروخانه‌ها یافت می‌شود. 

تغذیه کننده نرسر

شامل بطری قابل فشار می‌باشد وسر پستانک یک برش صلیبی دارد. این شیشه‌ها نرم بوده و به راحتی فشرده می‌شوند، بنابراین والدین با فشردن این شیشه‌ها به ورود شیر به دهان کودک کمک می‌کنند، اما باید توجه کنید که فشردن با یک ریتم مرتب انجام گیرد، یعنی زمانی که کودک مشغول مکیدن است شما نیز شیشه را فشار داده و زمانی که کودک استراحت می‌کند شما نیز فشردن شیشه را متوقف کنید تا کودک دچار خفگی و سرفه نشود.

چنانچه دسترسی به این شیشه‌ها مقدور نباشد شما می‌توانید یک برش X مانند روی سر پستانک ایجاد کنید. بعد از کمی‌ مکش سایز برش X افزایش یافته تا جایی که کودک بتواند به راحتی تغذیه کند. 

تغذیه کننده پیجن

دارای سر شیشه با برش Y مانند می‌باشد و غالباً سر آن گردتر و بزرگ‌تر از سایر شیشه‌ها است. به این منظور که حفره دهان را کاملاً پر کند و همچنین دارای یک دریچه می‌باشد که از برگشت شیر به بطری جلوگیری کرده و مقدار هوایی را که کودک در حین مکیدن می‌بلعد به حداقل می‌رساند. 

تغذیه با فنجان

تغذیه با فنجان برای کودکان شکاف کام و لب که مادرانشان تمایل به تغذیه با شیر مادر دارند، اما در عین حال نیازمند یک روش اضافی برای تغذیه تا قبل از عمل جراحی ترمیم می‌باشند، مناسب است. 

تغذیه تکمیلی

شروع تغذیه تکمیلی در کودکان شکاف کام و لب همانند سایر کودکان پس از 6 ماهگی می‌باشد. در حین غذا خوردن بهتر است کودک در حالت عمودی بوده و با قاشق تغذیه شود.

 تا قبل از یکسالگی ابتدا کودک باید با شیر مادر تغذیه شود و سپس غذای کمکی را دریافت نماید.

 توجه نمایید که شروع تغذیه کمکی باید از یک نوع ماده غذایی (از گروه مواد نشاسته‌ای) و در ابتدا باید کمی‌ غلیظ‌تر از شیر مادر باشد و به تدریج به غلظت آن افزوده و به مخلوطی از چند ماده غذایی تبدیل شود.

 با یک قاشق مربا خوری در روز شروع و کم کم به میزان آن افزوده شود.

 بین هر بار افزودن ماده غذایی جدید حداقل 3 روز فاصله باشد تا چنانچه کودک به یک نوع ماده غذایی خاص حساسیت یا عدم تحمل نشان داد، آن ماده مشخص گردد.

 از دادن غذا‌های دارای بافت ضخیم خودداری فرمایید تا مطمئن باشید که در محل شکاف تجمع نمی‌‌یابند. بافت غذا باید نرم و کاملاً پخته بوده تا هضم آن آسان باشد. از دادن غذاهای تند و ادویه‌دار باید به دلیل حساسیت مخاط بینی اجتناب شود. همچنین بهتر است از غذاهایی که بافت چسبناکی دارند نیز پرهیز شود.

 شروع تغذیه تکمیلی بهتر است با فرنی، سپس حریره بادام و بعد سوپ باشد.

در تهیه سوپ ابتدا باید از مواد ساده مانند هویج، جعفری و برنج استفاده شود و به تدریج آن را تغییر دهید. از 8 ماهگی گوشت و حبوبات را به غذای کودک اضافه کنید.

 برای کودکانی که خوب وزن نمی‌گیرند، توصیه می‌شودیک قاشق مرباخوری روغن مایع ترجیحاً روغن زیتون به سوپ یا پوره شیرخوار اضافه شود. 

 برای همه كودكان، مصرف مواد غذایی زیر حداقل تا پایان یك‌سالگی ممنوع است:

عسل، سفیده تخم‌مرغ، شكلات، بادام زمینی، خربزه، كیوی، آلبالو، گیلاس، انواع توت (توت فرنگی، توت سفید، شاه توت و تمشك)، نوشابه‌های صنعتی، آبمیوه‌‌های صنعتی، قهوه، كاكائو، چیپس، پفك، سوسیس، كالباس و همبرگر.

 مصرف شیرگاو تا پایان 12 ماهگی به عنوان نوشیدنی توصیه نمی‌‌شود، ولی مقدار كمی‌از آن كه در تهیه فرنی، حریره بادام، سوپ و ... مصرف می‌شود اشكالی ندارد.

 به منظور راهنمایی بیشتر پیشنهاد می‌شود با یک متخصص تغذیه نیز مشورت کنید.

 برای برخی از کودکان شکاف کام و لب استفاده از یک پروتز به منظور پوشاندن فضای شکاف می‌تواند مفید باشد.

ادعا می‌شود که با کمک این پروتزها تغذیه با شیر مادر و یا با شیشه بهبود می‌یابد و به رشد کودک کمک می‌کند. بدین منظور می‌توانید با پزشک معالج کودک مشورت کنید.