كودكان بيش فعال
برخی از كودكان به طور طبیعی پرانرژی، خستگی ناپذیر و پر هیجانند. آنها احتمالا هر كاری كه بزرگ‌ترها می‌گویند، انجام نمی‌دهند و بسیار پر سر و صدا و جنجالی هستند و به سختی یكجا می‌نشینند؛ مثلا هنگام غذا خوردن، چندین بار از روی صندلی بلند می‌شوند و پی بازیگوشی می‌‌روند؛ تا جایی كه غذایشان سرد می‌شود! البته بیش‌فعالی كودكان مساله نگران‌كننده‌ای نیست. كودكانی كه در توجه و تمركز كردن دچار مشكل هستند و بیش از اندازه تحرك و جنب و جوش دارند، اگر در سنین كودكی مورد حمایت و كمك قرار نگیرند، مشكلاتشان تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و این مساله حتی روی شغل آنها در آینده نیز تاثیر می‌گذارد؛ مثلا به مدت طولانی نمی‌توانند یك شغل را ادامه دهند و مرتب كارشان را عوض میكنند و این مساله به خودی خود موجب استرس خانواده آنها می‌شود.
دلایل بروز بیش‌فعالی
برای درك اینكه چرا برخی از كودكان و نوجوانان تمركز فكری ضعیفی دارند و بسیار فعال و پر جنب و جوش و بیقرار هستند، بهتر است موارد زیر را بخوانید:
برخی از كودكان به طور ذاتی ناهنجار، خشن و توفانی هستند. این مساله جای نگرانی ندارد؛ چون طبیعت آنها به این شكل است.
پدر و مادرهایی كه غمگین، نگران و مضطرب هستند، كمتر به كودكان خود توجه میكنند.
این كودكان برای جلب توجه پدر و مادر خود پر تحرك‌تر و پر سروصداتر و معمولاً بسیار نافرمان و سركش می‌شوند. توجه اندك، بسیار بهتر از بی‌توجهی است.
برخی از كودكان در یادگیری مشكل دارند و این مشكل باعث می‌شود سر به هوا و كم تمركز شوند.
علت بیش‌فعالی این نیست كه والدین كودك، پدر و مادر خوبی نبوده‌اند. همچنین رابطه قطعی با مصرف زیاد مواد قندی ندارد. واكسن‌ها نیز موجب ایجاد آن نمی‌شوند.
بیش‌فعالی منشاء زیست شناختی دارد كه هنوز به درستی شناخته نشده است. احتمالا تركیبی از عوامل ژنتیكی و محیطی عامل به وجود آمدن این اختلال است.
برخی از كودكان نسبت به برخی غذاها و آشامیدنی‌ها حساسیت دارند و باعث می‌شود تمركزشان كمتر شود. در چنین مواقعی باید آن غذاها را شناخت و كودك را از آن برحذر داشت.
كودكان بیش‌فعال در مورد كارها و اشیایی كه به طور طبیعی باید در برابر آنها احساس خطر كنند، خطری حس نمی‌كنند. اختلالات سلوك نیز در برخی از آنها دیده می‌شود. برخی از این كودكان رفتارهای پرخاشگرانه دارند و حتی دیگران را نیز تهدید میكنند. این كودكان به سرعت حواسشان پرت می‌شود و به كوچك‌ترین محرك بیرونی واكنش نشان می‌دهند. به علت دقت پایین، اغلب دچار اشتباه می‌شوند و به‌طور مرتب مورد انتقاد قرار می‌گیرند. حدود نه درصد از كودكان دچار اختلال تمركز و بیش‌فعالی هستند. احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است؛ ولی علت آن مشخص نیست. كودكان بیش‌فعال بدون فكر كردن عمل میكنند، بیش از اندازه فعالند و در تمركز كردن مشكل دارند. این اختلال به عملكرد خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی كودك آسیب می‌رساند؛ ولی با درمان مناسب می‌توان این مشكل را كنترل كرد.
شروع علائم قبل از 6- 7 سالگی
كودكان رفتارها و علائم بیش‌فعالی را قبل از 7- 6 سالگی نشان می‌دهند. بیش‌فعالی می‌تواند زمینه ژنتیكی داشته باشد. كودكانی كه فقط یكی دوبار این علائم را از خود بروز داده‌اند، لزوماً بیش‌فعال نیستند؛ زیرا تكرار مداوم این علائم نشانه وجود این اختلال در كودك است. براساس پژوهش‌ها، مغز كودكانی كه دچار اختلال بیش‌فعال و عدم تمركز و توجه هستند، در برخی نواحی خاص، حدود 5- 10 درصدكوچك‌تر و كم فعالیت‌تر از حد طبیعی است. مطالعات نشان می‌دهند كه در این كودكان ضخامت كورتكس در 10 سالگی به اوج می‌رسد؛ در حالی كه در سایر كودكان این اتفاق حدود 6- 7سالگی رخ می‌دهد. تولد زودهنگام، وزن بسیار كم هنگام تولد و آسیب‌های مغزی در حین تولد، تماشای بیش از حد تلویزیون و برخی عوامل دیگر، می‌توانند زمینه بروز این اختلال را فراهم كنند.
زمان مراجعه به یك پزشك متخصص
وقتی كه كودك بیش از اندازه كارهای خطرناك انجام می‌دهد و بدون توجه به عواقب خطرناك برخی كارها، اصرار شدیدی برای انجام آن دارد.
وقتی كه كودك در اثر جنب و جوش بیش از حد، به‌هیچ وجه استراحت نمی‌كند.
وقتی كه بی‌توجهی و بیش‌فعالی او بسیار طولانی شود و این مساله روی فعالیت‌های او در مدرسه و دوستی‌هایش تاثیر زیادی بگذارد.
علائم اختلال بیش‌فعالی و فقدان توجه و تمركز
این اختلال باعث می‌شود كودكان واكنش‌های مختلفی از خود بروز دهند. كودكانی كه دچار این اختلال هستند، نمی‌توانند سر كلاس درس آنقدر صبر كنند تا نوبت‌شان شود و معمولاً به حقوق سایر همكلاسی‌های خود تجاوز میكنند. دور و بر میز و صندلی‌ها چرخ می‌خورند، زیاد حرف می‌زنند و وسط حرف دیگران می‌پرند. نشانه‌های دیگر این كودكان به قرار زیر است:
از كارهایی كه به تلاش ذهنی و تفكر مربوط می‌شود، دوری میكنند. اسباب‌بازی‌ها، كتاب‌ها و وسایل خود را بیشتر از بقیه بچه‌ها گم میكنند.
در گوش دادن مشكل دارند. بیش از حد بی‌نظم و ترتیب هستند. كارهای روزانه خود را فراموش میكنند. در فعالیت‌های خود بی‌دقت هستند. همیشه در حال حركت و آماده رفتن هستند.
نمی‌توانند حالت نشسته خود را حفظ كنند.
زیاد حرف می‌زنند. بیش از حد می‌دوند و بالا و پایین می‌پرند.
نحوه برخورد با كودكان بیش‌فعال
با كودك بیش‌فعال خود ملایم‌تر و مهربان‌تر برخورد كنید. گاهی اوقات او را تحسین كنید تا مطمئن شود دوستش دارید. رفتار مناسب والدین، به این كودكان اعتماد به نفس بیشتری می‌دهد و احساس ارزشمندی میكنند و به همین ترتیب از میزان كم‌توجهی آنان كاسته می‌شود.
هنگام صحبت كردن با كودك خود ارتباط چشمی برقرار كنید.
با جملات ساده صحبت كنید و كلماتی را كه كودك آنها را نمی‌فهمد، به كار نبرید.
احساسات خود را به كودك بگویید؛ ولی مستقیم از او انتقاد نكنید؛ مثلا به او بگویید: «به خاطر اینكه وسایلت را جمع نمی‌كنی، ناراحتم.»
رفتار كودك را تحسین كنید، نه شخصیت او را.
از مقایسه او با سایر كودكان بپرهیزید.
برای فرزند خود وقت بیشتری صرف كنید.
مطمئن شوید كه او وظایفش را متوجه شده است.
از كودك خود خواهش نكنید (چرا كه پاسخ شما «نه» خواهد بود)، بلكه به او دستورهای كوتاه بدهید.
برخی قوانین مربوط به خانه و خانواده و مدرسه را به طور شفاف برای او روشن كنید.
یك ساختار زمانی ثابت برای غذا خوردن، انجام تكالیف، تماشای تلویزیون، بیدار شدن و به رختخواب رفتن تنظیم كنید.
یك مكان آرام برای انجام تكالیف مدرسه كودك در نظر بگیرید.
گاهی اوقات از روش محروم كردن استفاده كنید.
اگر اختلال كودك شما مربوط به تغذیه‌اش باشد، می‌توانید از پزشك تغذیه كمك بگیرید. طبق وعده‌های غذایی منظم به او غذا بدهید و وزن و قد او را به‌طور مرتب اندازه‌گیری كنید.
انرژی اضافی كودك باید از طریق فعالیت‌های مثبت، از جمله ورزش كردن، مصرف شود. بهتر است آنها را برای بازی به زمین‌های بزرگ ببرید تا فعالیت و تحرك بیشتری داشته باشند.
پرهیز از خوردن تنقلاتی مثل چیپس، پفك، شكلات و... باعث تحریك‌پذیری كودكان می‌شود.
شاید لازم باشد برخی نكات و آموزش‌ها را بارها و بارها برایش تكرار كنید؛ ولی هر بار ملایمت خود را حفظ كنید.
از آنجایی كه این دسته از كودكان هیچ‌وقت بیكار نمی‌مانند، بهتر است نكاتی را كه می‌خواهید به او آموزش دهید، در زمان‌های مشخص باشد.
