دکتر محسن توکلی؛ متخصص ارتوپدی
پوکی استخوان شایع‌ترین بیماری استخوان است که در آن چگالی استخوان کم شده و تیغه‌های استخوانی نازک می‌شوند، در نتیجه ریسک شکستگی بالا می‌رود. استخوان‌ها به طور دایم در حال ساخته شدن، تخریب و جذب استخوان‌های قدیمی‌‌تر می‌باشند. اگر تعادل بین تخریب استخوان قدیم و تولید استخوان جدید به‌هم بخورد و تخریب و جذب بیشتر شود، پوکی استخوان به وجود می‌آید.
پوکی استخوان یا اولیه است یا ثانویه. نوع اولیه دو تیپ دارد. در تیپ یک علت، کاهش هورمون استروژن و یا تستوسترون می‌باشد. در تیپ دو علت، بالا رفتن سن است که در افراد مسن دیده می‌شود. نوع اولیه در زنان دو برابر مردان است، نوع ثانویه در هر سنی دیده می‌شود و در زن و مرد مساوی است و در بیماری‌های خاص و بیماری‌های مزمن و نیز در مصرف بعضی از داروها به وجود می‌آید.
عواملی که خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند
سن بالا خانم‌های بالای 50 سال و آقایان بالای 70 سال.
2. کاهش هورمون تستوسترون در آقایان و استروژن در خانم‌ها مانند پس از سن یائسگی یا خانم‌هایی که عمل جراحی شده‌اند. و تخمدان‌ها را برداشته‌اند. البته کاهش هورمون در خا نم‌ها اثر بیشتری روی پوکی استخوان دارد تا آقایان.
3. در کسانی که در خانواده آن‌ها پوکی استخوان بیشتر است. بنابراین وجود ژن هم در پوکی استخوان موثر می‌باشد.
4. مصرف دخانیات وسیگار
5. وزن کم تر از حد طبیعی
6. زندگی در جاهایی که نور آفتاب مناسب ندارد
7. مصرف زیاد الکل
8. سوء تغذیه، کمبود کلسیم، ویتامین D، فسفر و سایر مواد معدنی مانند روی و منیزیم در رژیم غذایی
9. مصرف زیاد نوشابه
10. کسانی که فعالیت ندارند و راه نمی‌روند و دائم نشسته‌اند و فعالیت فیزیکی کمی دارند
11. رژیم‌های پر پروتئین باعث افزایش دفع کلسیم از ادرار شده و سبب پوکی استخوان می‌گردند
12. بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، پرکاری غده پاراتیروئید، کم کاری غدد جنسی، بعضی از بیماری‌های رماتیسمی، نارسایی کلیه و بیماری‌های خونی
13. مصرف بعضی از داروها مانند کورتیکواستروئیدها (کورتون)، داروهای ضد تشنج، داروهای ضد انعقاد (مانند وارفارین) و مصرف طولانی لیتیوم
علائم
در ابتدا به خودی خود علامتی ندارد بنابراین آن را بیماری خاموش می‌نامند. در مواردی که پوکی شدیدتر شود، درد استخوان به وجود می‌آید. زمین خوردن با شدت کم می‌تواند باعث شکستگی و درد گردد. گاهی در موارد شدید استخوان‌ها خود به خود و بدون زمین خوردن هم می‌شکنند. شکستگی‌ها معمولا در مهره‌ها، دنده‌ها، لگن و مچ دست اتفاق می‌افتد.
مثلا خانمی که دچار پوکی استخوان است اگر به طور ناگهانی احساس درد در پشت و کمر کند، شاید مهره دچار شکستگی شده است. اگر چندین مهره دچار این نوع شکستگی شوند، کم کم افراد مسن حالت خمیده پیدا می‌کنند. ریسک شکستگی نیز با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند.
تشخیص
تشخیص با عکسبرداری و به‌خصوص انجام تست سنجش استخوان (دانسیتومتری) است. اگر در سنجش استخوان پوکی تشخیص داده شد و نوع اولیه نبود، بایستی با آزمایشات و بررسی‌های دیگر علت را پیدا کرد.
پیشگیری
با تغییر در سبک زندگی مانند تغییر در رژیم غذایی و انجام ورزش‌های مناسب و تغییر مصرف دارو می‌توان تا حدودی از پوکی استخوان پیشگیری کرد.
درمان
هدف از درمان کاهش درد، کاهش سیر پوکی و کاهش شکستگی‌ها است. داروهای متعددی جهت درمان مصرف می‌شوند که پزشک برحسب نوع پوکی استخوان و شدت آن برای بیمار تجویز می‌کند. مهم‌ترین آن قرص‌های کلسیم و ویتامینD است که حداقل مصرف آن روزانه 1200 میلی گرم کلسیم و 800 واحد ویتامین D3 است. در ضمن مصرف غذاهایی که شامل کلسیم و ویتامین D باشد نیز موثر است. در ضمن با تغییر سبک زندگی و انجام ورزش‌های مناسب و تغییر رژیم غذایی می‌توان از بروز پوکی استخوان پیشگیری کرد.
