گفت‌وگو: مریم محقق‌فداه؛ عکس: زینب برات یوسف‌خانی
بررسی مشکلات معلولان در گفت‌و گو با دکتر افروز صفاری فرد؛ مدیرکل مراکز توان‌بخشی روزانه و توان پزشکی سازمان بهزیستی
پرداختن به مشکلات معلولان حکایتی دامنه‌دار در ایران است که با توجه به اهمیت آن و درگیری بخش قابل‌توجهی از خانواده‌ها با معلولیت، دولتمردان را وا‌می‌دارد تا یکی از برنامه‌های خود را حل مشکلات این قشر قرار دهند.
مناسب‌سازی فضاهای شهری برای تردد معلولان و ایجاد اشتغال از جمله اولویت‌های سازمان بهزیستی است که برای کسب اطلاع از اقدامات انجام‌شده به سراغ خانم دکتر افروز صفاری فرد مدیرکل مراکز توان‌بخشی روزانه و توان پزشکی سازمان بهزیستی کشور رفتیم.
وی که یکی از پزشکان شاغل در بهزیستی است فعالیت‌های متعدد اجتماعی و شغلی در زمینه حل مشکلات معلولان داشته و معتقد است در کنار اقدامات بهزیستی باید معلولان نیز به خودباوری برسند تا بتوانند در جامعه حضورداشته باشند.
یکی از معضلات عمده که همواره موردانتقاد معلولان قرار گرفته موضوع مناسب‌سازی معابر شهری و بناهای دولتی و عمومی است نظر شما در مورد این نقد قشر معلول چیست و سازمان متبوع شما چه اقداماتی را در این زمینه انجام داده است؟
لازمه حضور مؤثر افراد دارای معلولیت و سالمندان در اجتماع، ایجاد بسترهای لازم شهری برای تردد بدون دغدغه آن‌ها است که از طریق مناسب‌سازی معابر و خیابان‌ها امکان‌پذیر است.
بنابراین باید سیاست مناسب‌سازی‌ها را با جدیت بیشتر پیگیری کنیم تا سالمندان و افراد دارای معلولیت به دلیل عدم توانایی در تردد دچار انزوا نشوند و مشارکت اجتماعی این افراد قربانی نبود امکانات و زیرساخت‌های مناسب برای تردد نشود.
لذا همان‌طور که می‌دانید مناسب‌سازی تنها مختص معلولان نیست با پیگیری سیاست مناسب‌سازی، امکان و معابر در شهرها به‌جایی تبدیل می‌شوند که حتی یک مادر با کالسکه کودک خود به‌راحتی می‌تواند در سطح شهر تردد کند.
از طرف دیگر با توجه به هرم سنی کشور ما و با در نظر گرفتن سرعت حرکت جامعه ایرانی به سمت سالمندی، رعایت مناسب‌سازی به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری برای آینده اهمیت و جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند.
با توجه به ضرورت‌هایی که شما اشاره کردید سازمان بهزیستی چه اقداماتی برای عملیاتی کردن مناسب‌سازی انجام داده است؟
اقدامات زیادی درزمینه مناسب‌سازی‌ها انجام‌شده است که می‌توان به تأکید ویژه‌بر موضوع دسترسی و مناسب‌سازی در قانون حمایت از معلولان با پیگیری‌های سازمان بهزیستی اشاره کرد در این قانون الزامی شده است که یک ستاد پیگیری به ریاست وزارت کشور و دبیری سازمان بهزیستی تشکیل شود و امور مربوط به دسترسی، مناسب‌سازی و بهره‌مندی افراد معلول از ساختمان‌ها و اماکن و معابر پیگیری شود هم‌چنین در این قانون شهرداری‌ها مکلف شده‌اند از صدور پروانه احداث، بازسازی و پایان‌کار برای اماکنی که رعایت اصول را نکرده‌اند خودداری کند و ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی هم باید مناسب حضور معلولان شود و استانداردهای جهانی را اجرا کند.
این قانون با تلاش بسیار زیاد سازمان بهزیستی در مجلس مصوب شده و می‌تواند در حل مشکلات اشتغال معلولان هم کارگشا باشد.
یعنی اقدامات غیر کارشناسی هم بوده است؟ می‌توانید به مصداقی اشاره کنید.
بله. از موارد اقدامات کارشناسی نشده منـــاسب‌سازی‌ها، می‌تــوان به کف‌پوش‌های هدایت‌گر ویژه نابینایان اشاره کرد که در مواردی دیده‌شده نابینا به‌سوی جوی آب یا به سمت درختان هدایت می‌شود تا جایی که گاهی منجر به مصدومیت فرد دارای معلولیت شده است که در اینجا با گزارش‌های دریافتی و ورود بهزیستی مشکل حل‌شده است.
با توجه به مسائلی که اشاره کردید آگاه‌سازی جامعه و متولیان در مورد لزوم مناسب‌سازی یک اقدام خاص دیگر است لطفاً بگویید که نگاه جامعه و مسئولان سیاست مناسب‌سازی چگونه است؟
در حال حاضر با توجه به اطلاع‌رسانی‌های انجام‌شده دیدگاه لزوم وجود مناسب‌سازی‌ها در مسئولان و مردم وجود دارد و شاید در نحوه و اولویت انجام آن اختلاف‌نظرهایی وجود داشته باشد اما در مجموع چگونگی اجرا، نیازمند کار کارشناسی بیشتر است و در این راستا کمک گرفتن از کارشناسانی که با تمام زوایای زندگی افراد دارای معلولیت آگاه هستند امری لازم و قابل‌تأمل خواهد بود.
چه موارد دیگری مانع از مناسب‌سازی‌ها در سطح شهرها می‌شود و راهکار پیشنهادی شما به‌عنوان مدیری که سال‌ها است از نزدیک با افراد دارای معلولیت در تعامل بوده چیست؟
همان‌طور که اشاره کردم در مسیر مناسب‌سازی، معضلات و مشکلاتی وجود دارد؛ به‌عنوان نمونه می‌توان به مناطقی در سطح شهر اشاره کرد که مربوط به بافت قدیمی هستند و امکان مناسب‌سازی کامل را ندارند این محدودیت‌ها قابل‌درک است اما باید برای مناطقی با شرایط این‌چنینی حداقل امکانات رفاهی از قبیل فروشگاه‌ها و بانک‌های قابل‌استفاده و در دسترس افراد دارای معلولیت ایجاد کرد.
سازمان بهزیستی به‌عنوان بازوی نظارتی، در زمینه مناسب‌سازی‌ها چه میزان کنترل و ورود داشته است؟
ستاد مناسب‌سازی باهدف حمایت از حقوق معلولان با دبیری سازمان بهزیستی و ریاست وزارت کشور تشکیل‌شده است که وظیفه این ستاد، نظارت بر اجرای قوانین و رعایت اصول مناسب‌سازی است.
در قانون حمایت از حقوق معلولان، قانون‌گذار قوانینی را در پایان سال 96 باهدف ممانعت از ادامه احداث پروژه‌های عمرانی که اصول مناسب‌سازی را رعایت نکرده‌اند وضع کرد امیدوار هستیم تا این قانون نیز مانند سایر قوانین مصوب تا سال 98 اجرایی شود.
با توجه به بررسی‌های مجموعه شما، مشکل اصلی اشتغال معلولان در کشورمان در چیست؟
قسمت عمده مشکل اشتغال معلولان به نگاه افراد جامعه با افراد دارای معلولیت بازمی‌گردد، کارفرمایان ترجیح می‌دهند که افرادی را به کار بگیرند که دارای معلولیت نباشند.
سازمان بهزیستی تلاش می‌کند تا توانمندی این افراد را به جامعه ثابت کند از طرف دیگر باید تلاش کنیم خود فرد نیز توانمندی خود را باور داشته باشد و برای اثبات آن به جامعه تلاشی مضاعف کند.
در هر حال در زمینه اشتغال معلولان باورها باید عوض شود. در واقع چشم‌ها را باید شست جور دیگر باید دید.
جای خالی قوانین حمایتی از اشتغال از دیگر موانع به‌کارگیری معلولان است که در قوانین جدید مصوب شده و این مشکل برطرف شده است.
ایجاد شرایط ادامه تحصیل و پرداخت هزینه تحصیل در دانشگاه از مواردی دیگر در راستای توانمندسازی شغلی بوده و در این زمینه سازمان برای تحصیلات تکمیلی افراد دارای معلولیت کمک‌هایی را ارائه می‌دهد تا بستر مناسب برای تقویت توانمندی علمی معلولان فراهم شود البته باید این نکته را نیز در نظر داشت که فرد دارای معلولیت نیز با دقت بیشتر و بر اساس قابلیت‌های فردی خود رشته دانشگاهی را انتخاب کند که بازار کار داشته باشد بدیهی است که انتخاب و ادامه تحصیل در رشته‌هایی که در شرایط کنونی، بازار کار نداشته و یا متناسب با توانایی‌هایی فرد نیست باعث اتلاف وقت خود فرد و سرمایه سازمان خواهد شد و خروجی هزینه‌ها و سپری کردن سال‌ها وقت دانشجو در دانشگاه، بیکاری فرد خواهد بود و اهداف سازمان نیز محقق نخواهد شد. ازجمله سایر اقدامات انجام‌شده که می‌توان در راستای ایجاد اشتغال برای معلولان اشاره کرد ارائه تسهیلات ویژه به کارفرمایانی است که معلولان را به کار می‌گیرند این موضوع در قانون دیده‌شده و سازمان بهزیستی به‌عنوان یک اولویت مهم به آن پرداخته است.
در مجموع همه اقدامات انجام‌شده و هم‌چنین برنامه‌هایی که در نظر داریم دست‌به‌دست هم داده‌اند تا آینده‌ای روشن برای اشتغال معلولان و حضور آن‌ها در جامعه را تصور کنیم.
اینجا لازم می‌دانم شخصاً به‌عنوان کارشناس حرفه‌آموزی به دوستان کارآموز تأکید و توصیه کنم تا حرفه‌هایی را آموزش دهند که بازار کار داشته و به‌روز باشد تا کارآموزان بتوانند در جامعه کسب مشتری و بازار فروش داشته باشند.
نکته مهم در مسئله اشتغال معلولان باور خود فرد است که معلولیت را بهانه‌ای برای کناره‌گیری از اجتماع و انجام ندادن کار‌ها و اموری که در توانش است قرار ندهد کما اینکه افراد دارای معلولیت در جامعه وجود دارند که به خودباوری رسیده‌اند و بدون هیچ مشکلی در رده‌های بالای اجتماع مسئولیت‌های اجتماعی خود را به بهترین شکل ممکن انجام می‌دهند و به دنبال این نیستند که بهانه معلولیت، از کار خود بکاهند.
با توجه به مشکلات معیشتی افراد دارای معلولیت و عدم به‌کارگیری این افراد در مشاغل گوناگون چه تدبیری برای اشتغال این افراد ـ به‌خصوص ـ زنان دارای معلولیت اندیشیده‌اید؟
متأسفانه این نگاه در بخشی از جامعه وجود دارد و بهزیستی علاوه بر اقدامات فرهنگی درزمینه ترمیم این دیدگاه اشتباه نسبت به توانایی‌های فرد معلول، در حوزه توان‌بخشی هم مراکز حرفه‌آموزی ایجاد کرده که به شخص، حرفه خاصی را آموزش می‌دهد تا در زمینه خاصی توانایی‌های خود را تقویت کند؛ در مرحله بعد کارگاه‌های تولیدی حمایتی را با مشارکت بخش غیردولتی تأسیس کرده که نقش این کارگاه‌ها ایجاد زمینه مناسب برای آماده‌سازی فرد جهت حضور در تولید و فعالیت در خارج از سازمان است.
در کارگاه‌های حمایتی تولیدی، کارفرما بابت هر یک از مددجویان، یارانه‌ای را دریافت می‌کند و افرادی که حرفه مناسب را آموزش‌دیده‌اند جهت آمادگی بیشتر وارد این کارگاه‌ها شده و شروع به فعالیت می‌کنند و مبالغ اندکی را به‌عنوان دستمزد جهت تشویق و ایجاد انگیزه برای ارتقای سطح کیفیت کارهای خود دریافت می‌کنند.
از دیگر اقدامات لازم برای توانمندی افراد دارای معلولیت ایجاد مراکز پشتیبانی شغلی است که از مهم‌ترین واصلی‌ترین فعالیت‌های این مراکز، تربیت مربی‌هایی است که با متقاضیان حرفه‌آموزی جامعه هدف سازمان بهزیستی، مصاحبه‌های لازم را انجام داده و با در نظر گرفتن قابلیت‌ها و توانایی‌های فرد، شغل و حرفه مناسب را پیشنهاد می‌دهند و در مراحل بعدی با کارفرمایان وارد مذاکره شده و تا مدت سه سال فرد کارجوی جامعه هدف سازمان را حمایت می‌کنند که این فرایند سه‌ساله، از مرحله کشف استعدادها و آموزش حرفه تا یافتن شغل مناسب از تسهیلات سازمان برای ایجاد شغل پایدار در معلولان است.
البته این را بگویم که درگذشته بسیاری از افراد شغل ایجاد کرده بودند اما به دلایل مختلف نتوانستند شغل پایداری داشته باشند ولی با این روش جدید که برگرفته از تجربه کشور‌های اروپایی است امیدواریم موفق‌تر از قبل عمل کنیم و بتوانیم مشاغل پایدار برای افراد دارای معلولیت ایجاد کنیم.
هدف‌گذاری سازمان بهزیستی برای ارائه خدمات به مددجویان بر اساس جنسیت چگونه است آیا تسهیلاتی وجود دارد که ویژه جنسیت خاصی باشد؟
نگاه سازمان بهزیستی به معلولان هیچ‌گاه جنسیتی نبوده و هیچ‌یک از معلولان به دلیل مرد یا زن بودن بر دیگری اولویت نداشته و شامل دریافت خدمات و تسهیلات بیشتر نیستند.
در سال‌های اخیر برای پرورش خودباوری زنان دارای معلولیت اقدامی صورت گرفته است؟
بانوان به دلیل نقشی که در خانه و در اجتماع دارند خیلی مهم است که بپذیرند به‌عنوان یک همسر، یک زن و یک مادر از پس مسائل خود برآیند و می‌توانند عهده‌دار نقش خود باشند؛ برای خانمی که دچار معلولیت است کمی شرایط سخت‌تر می‌شود برای اینکه هم مسئولیت خانواده را عهده‌دار است و هم مسئولیت‌های اجتماعی را بر دوش دارد لذا در توانمندسازی بانوان جامعه هدف بهزیستی، انجمن‌ها نقش یاری‌رسان دارند و با برگزاری کارگاه‌های آموزشی ویژه معلولان، ایجاد مهارت خودیاری و افزایش اعتمادبه‌نفس و خودباوری را به‌عنوان هدف قرار داده‌اند.
واقعیت جامعه ما این است که به دلیل بافت عقیدتی و فرهنگی، ورود بانوان در سطح اجتماع دچار مشکل است اما در سال‌های اخیر حضور آن‌ها در اجتماع و گرفتن پست‌های کلیدی رشد بیشتری داشته است.
در سازمان بهزیستی هم فرصت برابر شغلی برای بانوان بیشتر از سایر سازمان‌ها فراهم است.
در دیگر بخش‌های همیار بهزیستی نیز بسیاری از بانوان دارای معلولیت وجود دارند که بسیار توانمند در امور مربوطه ظاهرشده و در تلاش هستند تا شرایط حضور سایر معلولان را در جامعه ایجاد کنند.
نظر شما در مورد وجود باوری که قائل بر ترجیح دادن آقایان بر خانم‌ها در زمینه اشتغال است چیست؟
در سالیان گذشته مسئولیت آقایان در تأمین معاش خانواده بسیار زیاد بود اما در حال حاضر خانم‌ها دوشادوش آقایان برای رفاه خانواده تلاش می‌کنند و اولویت با افراد توانمند است.
مستمریهای بهزیستی مبلغ پایینی است که کفاف حداقل‌های افراد تحت پوشش را نمی‌دهد چه راهکاری برای کمک به این افراد دارید؟
مبلغ مستمری بسیار ناچیز است اما تعداد مستمری‌بگیران افزایش چشمگیری داشته و افراد پشت نوبت دریافت مستمری وارد سامانه دریافت شده‌اند.
افزایش سه و نیم برابری افراد مستمری‌بگیر اقدامی مؤثر در جهت بهبود ارائه خدمات بیشتر است.
مستمریهای پرداختی به مددجویان افزایش سه برابری داشته و این مبلغ افزوده‌شده از محل درآمد حاصل از هدفمندسازی یارانه‌ها پرداخت می‌شود اما به دلیل پایه کم مستمری پرداختی اولیه و باوجود افزایش سه برابری، بازهم مبلغ پرداختی جوابگوی مشکلات معیشتی مددجویان نیست.
با توجه به‌تمامی توضیحات شما در زمینه حرفه‌آموزی و ورود به بازار کار معلولان، اما مشکلات بسیاری در زمینه بازار فروش برای محصولات وجود دارد.
چه اقداماتی برای جذب مشتری و بازار فروش محصولات تولیدی افراد دارای معلولیت انجام داده‌اید؟
مشکل اشتغال و نبود بازار فروش محصولات تولیدی خاص گروه معلولان نبوده و در شرایط کنونی کشور و جهان معضل بیکاری در بسیاری از جوامع وجود دارد و در کشور ما به‌خصوص برای معلولان پررنگ‌تر است اما در این زمینه نیز در حد اقتضائات تلاش خود راداریم.
بیشتر بخوانید:
توصیه‌های غذایی برای ویلچر نشینان
