مریم کاظمی - دانشجوی دکترای علوم ارتباطات
تحریریه زندگی آنلاین : یکی از موانع اصلی توسعه، ایجاد مسئله و تبدیل آن به بحران است. جایی‌که اساساً می‌توان با یک تصمیم به‌موقع و جسورانه، مانع از بروز تنش شد، عقلانی است که یک‌بار برای همیشه، موضوعی را فیصله داد. اما انگار برخی از سیاست‌گذاران در ایران دوست دارند که مسئله را ایجاد کنند تا آن مسئله در نهایت به یک بحران اجتماعی تبدیل شود. موضوع زنان غالباً در این بستر همواره مورد مناسبی برای مطالعه است. مثلاً همواره در خصوص حضور زنان در ورزشگاهها، موانع عجیب‌غریبی را مطرح می‌کنند و این موانع را چنان گسترش می‌دهند که در نهایت به یک بحران و گاه خواست عمومی تبدیل می‌شوند و عقب‌نشینی‌ها از جایی شروع می‌شود که فشارها به‌صورت حداکثری درمی‌آید و مسئولان امر، چاره‌ای جز تسلیم نمی‌یابند. در خصوص حضور زنان در ورزشگاهها این رویه بارها و بارها تکرار شده است؛ تا جایی‌که مسئولان فدراسیون فوتبال، ایران را تا آستانه محرومیت از بازی‌ها پیش برده‌اند و در نهایت ناچار شده‌ایم تن به خواسته‌ها و مطالبات زنان بدهیم. مورد آخر روز هفتم بهمن‌ماه سال جاری بود که ایران به مصاف عراق رفت و تعدادی از بانوان ایرانی جهت تشویق تیم ملی به ورزشگاهها رفتند و البته در نهایت تیم ملی ایران برنده شد.
بیشتربخوانید:
نگاهی به موانع حضور فعال زنان در ورزش
ممنوعیت نانوشته!
اما چالش حضور زنان در ورزشگاهها به‌عنوان تماشاگر از کجا شروع و به کجا ختم شد؟ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حضور زنان در ورزشگاهها بدون هیچ قانون نوشته‌شده‌ای با ممنوعیتی عجیب روبه‌رو شد که البته تا اوایل اواسط دهه هفتاد در این خصوص مباحث چالش‌برانگیزی مطرح نشد اما رفته‌رفته با اوج‌گیری فوتبال ایران در آسیا و جهان و محبوبیت فوتبال در کشور، این موضوع پررنگ‌تر شد. برخی از روزها به‌واسطه اتفاقی که در خود جای داده‌اند، برای همیشه در تاریخ باقی می‌مانند و هرگاه کسی می‌خواهد در آن زمینه، مطلبی بنویسد، به آن روز خاص اشاره خواهد کرد. یکی از آن روزها، 18 مهرماه سال 1398 است. یک اتفاق جالب در این روز رخ داد: بالاخره بعد از چندین سال، زنان ایرانی، بدون گزینش و البته با محدودیت در تعداد نفرات (حدود 4000 تماشاگر) توانستند آزادی را فتح کنند تا از نزدیک بازی فوتبال ایران و کامبوج را در هفته سوم رقابت‌های مقدماتی جام جهانی 2022 قطر تماشا کنند. این اتفاق نادر البته پیش، حین و پس از بازی، بازهم حواشی زیادی را به‌دنبال داشت؛ از اعتراض‌های تعداد محدودی از بانوان به حضور زنان در استادیوم آزادی تا اخباری مبنی بر دستگیری چند تن از بانوان که البته تکذیب شد.
دمی در آزادی
سه روز پیش از بازی ایران و کامبوج که برای اولین بار زنان می‌توانستند با تهیه بلیت بازی را تماشا کنند، حدود 50 نفر تحت عنوان «ستاد مردمی امر به معروف و نهی از منکر» مقابل مقابل مجلس شورای اسلامی تجمع کردند و در اعتراض به آزادی ورود زنان به ورزشگاهها شعار دادند. این تجمع بدون اخذ مجوز از مراجع قانونی و به‌صورت غیرقانونی برگزار شد و علی‌رغم پخش گسترده تراکت‌ها و تبلیغات در فضای شهری تعداد محدودی را در برگرفت. حاضران در این مراسم پس از سر دادن شعارهایی علیه برخی نهادهای رسمی کشور، کار خود را با صدور بیانیه‌ای خاتمه دادند. در این بیانیه ضمن قدردانی از مواضع رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه در اجلاس سازمان ملل و تقدیر از سیاست مبارزه با فساد اقتصادی رئیس قوه قضائیه، بر لزوم برخورد با کسانی که شرایط حضور زنان در ورزشگاهها را فراهم آورده‌اند تاکید شده بود. البته این اعتراض 50 نفره بازتاب بسیار کمی در رسانه‌ها و فضای رسانه‌های اجتماعی داشت اما به هرحال این اعتراض نشان داد که حتی در بدنه خود جامعه بانوان، هم‌چنان کسانی هستند که نمی‌خواهند بانوان به‌عنوان تماشاگر بازی‌های فوتبال را از نزدیک دنبال کنند.
بیشتربخوانید:
حمایت تمام قد دولت از سازمان‌های مردم نهاد
گزینشی یا غیرگزینشی؟
بازی ایران و کامبوج اولین بازی‌ای بود که زنان بدون گزینش در ورزشگاه حضور پیدا می‌کردند اما قبل از آن نخستین حضور گزینشی زنان در ورزشگاه آزادی در سال ۱۳۷۷ و در جریان استقبال از بازیکنان تیم ملی که توانسته بودند به جام جهانی ۱۹۹۸ صعود کنند اتفاق افتاد. با وجود آنکه از زنان برای این حضور دعوت نشده بود اما آنان با حضور خود توانستند در ورزشگاه حاضر شوند. نخستین حضور زنان در هنگام یک بازی فوتبال در جریان بازی ایران و ایرلند در سال ۱۳۸۱ اتفاق افتاد که تعداد محدودی از زنان ایرلندی توانستند وارد ورزشگاه آزادی شوند. این امر با اعتراض فعالان جنبش زنان ایران مواجه شد چرا که معتقد بودند ممنوعیت حضور زنان فقط برای زنان ایرانی است. حضور زنان خارجی بعدها در هنگامه برگزاری بازی‌های بین‌المللی تیم ملی ایران تکرار شد و زنان کره‌ای، ژاپنی، چینی و سوری توانستند وارد ورزشگاه آزادی بشوند. نخستین حضور زنان ایرانی در ورزشگاه‌های ایران به بازی ایران و بحرین در مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۶ بازمی‌گردد. فیلم «آفساید» که درباره دخترانی است که برای ورود به ورزشگاه آزادی تلاش می‌کنند نیز در طول همین بازی فیلمبرداری شده است که فیلم تلاش می‌کند بدون اشاره به دلایل پشت پرده ماجرا، روایتگر تلاش مشتاقانه چند دختر برای تماشای بازی فوتبال باشد.
ابتکاری از هواداران تراکتور
در رابطه با حضور زنان در ورزشگاه‌های کشور، هوارادان مرد تراکتورسازی تبریز، ابتکار جالبی به خرج دادند و در اثنای برگزاری فصل فوتبالی ۹۷ ـ ۹۸ لیگ برتر طرفداران تیم تراکتورسازی تبریز در جهت حمایت از حضور زنان در استادیوم‌ها رأس دقیقه ۲۴ مسابقه شعارهایی سرمی‌دادند و چندین بازی هم به‌صورت مبدل و مخفیانه وارد استادیوم سهند شده بودند. شعار این هواداران که به زبان ترکی آذربایجانی سرداده می‌شود در ترجمه فارسی چنین است: «دختران آذربایجان/ ستاره‌های آسمانی/ استادیوم‌ها در انتظار شما هستند/ عاشقانه ما، عاشقان وطن/ از حق و حقوق شما دفاع خواهیم کرد/ ما با شماییم و حق شما دختران را می‌گیریم.» این ابتکار هواداران باشگاه تراکتورسازی تبریز در حمایت از حضور زنان در ورزشگاهها، مورد توجه جدی و پربسامد رسانه‌ها قرار گرفت و بارها و بارها ویدئوی مربوط به این کنش هواداران تراکتورسازی در رسانه‌های اجتماعی نشر، بازنشر و هم‌رسانی شد و استقبال قدرتمندی را از سوی دیگر هواداران سایر تیم‌های ورزشی به‌وجود آورد تا جایی که برخی از هواداران برخی از تیم‌ها نیز با الگوبرداری از این حرکت، شعارهایی را در حمایت از حضور زنان در ورزشگاهها سر دادند. البته در رابطه با حضور زنان در ورزشگاهها، فدراسیون‌های جهانی نیز دست به اقدامات حمایتی و تهدید زده‌اند.
بیشتربخوانید:
حمایت تمام قد دولت از سازمان‌های مردم نهاد
از زبان مخالف
در طیف مخالفان حضور زنان در ورزشگاهها استدلال‌های خاصی وجود دارد که بیشتر بر روی خشونت‌های موجود در ورزشگاهها اشاره می‌کند. اردیبهشت‌ماه سال 98 بود که مینو اصلانی، رئیس بسیج جامعه زنان با اشاره به درگیری‌هایی که در جریان بازی‌های فوتبال لیگ برتر مابین تیم‌های تراکتورسازی تبریز و پیکان و پس از آن میان تیم‌های پرسپولیس و سپاهان رخ داد، گفته بود: «طرفداران ورود زنان به ورزشگاهها آیا هنوز هم معتقدند شرایط عمومی ورزشگاه برای حضور خانواده‌ها فراهم است؟ اتفاقات روزهای اخیر و درگیری‌های گسترده میان تماشاچیان و حتی صدماتی که به بازیکنان وارد شد نشان می‌دهد این شرایط مهیا نیست. حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی صدمات جبران‌نا‌پذیری را به دنبال خواهد داشت و اگر ناموس مردم در شرایط غیراخلاقی استادیوم‌های ورزشی به تاراج برود چه‌کسی پاسخگو خواهد بود؟» این در حالی است که برخی دیگر از چهره‌های معتقد به عدم حضور زنان نیز، خشونت در ورزشگاهها را دستمایه مخالفت خود قرار داده‌اند و همواره کوشیده‌اند که تهدید امنیت زنان را سپر استدلال خود قرار دهند و البته از سوی دیگر کسانی هم هستند که وجود شعارهای زننده و قبیح را در طول بازی‌های ورزشی خصوصاً در ورزش فوتبال در بین تماشاگران مانعی برای حضور زنان در ورزشگاهها قلمداد کنند.
موافقان چه می‌گویند؟
موافقان حضور زنان در ورزشگاهها هم استدلال‌های خاص خود را دارند و البته برخی شرایط و راهکارهایی نیز اراده داده‌اند. مثلاً محمدجواد حق‌شناس، عضو سابق شورای شهر تهران، معتقد است: «منع حضور بانوان در ورزشگاهها جایگاه قانونی ندارد و هیچ نهاد قانون‌گذاری هم آن را منع نکرده است.
هیچ سازمان صاحب صلاحیتی هم ضابطه‌ای در این‌باره مدون نکرده و صرفاً بر اساس برخی سلایق است که از مراجع ذی‌نفوذ شکل گرفته است. بنابراین این موانع که خلاف قانون اساسی است و حقوق ملت را تضییع می‌کند باید برداشته شود. دولت، مجلس و نهادهای جامعه مدنی هم باید به این سمت حرکت کنند که این‌گونه قواعدی را که مبنای شرعی، فرهنگی و حقوقی ندارند، برچینند.» البته مصطفی کواکبیان، دبیرکل حزب مردم‌سالاری و نماینده سابق مردم تهران در مجلس، در خصوص حضور بانوان در ورزشگاهها می‌گوید: «من معتقدم اگر موازین شرعی در مورد حضور زنان در ورزشگاهها رعایت شود، ایرادی ندارد.
گرچه محیط فرهنگی ورزشگاهها مناسب نیست ولی از نظر شرعی می‌شود برخی قواعد را رعایت کرد و زمینه را برای حضور بانوان فراهم ساخت.» در رابطه با رعایت برخی از قواعد، برخی می‌گویند که مثلاً می‌توان با جدا کردن سکوهای مخصوص زنان و مردان، زمینه حضور زنان در ورزشگاهها را فراهم آورد.
آبی آسمانی
یکی از ماجراهای غم‌انگیز حضور زنان در ورزشگاهها، ماجرای مرحوم سحر خدایاری است. سحر خدایاری ۲۹ ساله که بعدها به دختر آبی معروف شد، از اسفند 1397 شروع شد که هنگام ورود به ورزشگاه آزادی برای تماشای بازی فوتبال بین تیم‌های استقلال ایران و العین امارات در چارچوب مسابقات لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۹ توسط ماموران نیروی انتظامی بازرسی‌کننده بازداشت و به زندان منتقل شد. او پس از آزادی برای باز پس‌گرفتن تلفنش به دادگاه مراجعه کرد.
اما قاضی پرونده حضور نداشت و جلسه تشکیل نشد. به گزارش برخی از رسانه‌ها خدایاری در دادگستری می‌شنود که در صورت محکومیت ممکن است به شش‌ماه تا دوسال حبس برای ورود غیرقانونی به ورزشگاه محکوم شود و پس از شنیدن این خبر در مقابل دادگاه انقلاب تهران دست به خودسوزی زده است. علی مطهری نماینده سابق تهران در گفته بود: «این خبر قطعی است که در مراجعه سحر به دادگاه، شخص غیرمسئولی به او گفته به شش‌ماه حبس محکوم شده‌ای». در واکنش به این مطلب غلامحسین اسماعیلی سخنگوی وقت قوه قضائیه مطالب حاکی از اینکه فردی به سحر خدایاری گفته است: «دارای محکومیت هستی و حکمی برایت صادر شده» را ناصحیح دانست و گفت این مطالب «بر اساس یک شایعه‌سازی و خبرسازی» بوده است.
یک تصمیم جسورانه
با لحاظ کردن شرایط ویژه حضور زنان در ورزشگاهها و طی روال آرام در خصوص حضور بانوان و امتحان کردن راه‌های مختلف اعم از گزینشی و غیرگزینشی، به‌نظر می‌رسد که دیگر وقت آن رسیده است تا این بار یک تصمیم قاطعانه و جسورانه، البته با رعایت شرایط شرعی و عرفی در این خصوص گرفته شود که البته این امر مستلزم کسب رضایت برخی از بزرگان و مراجع دینی، کاهش تنش‌های طرفین مخالف و موافق و ایجاد زیرساخت‌های مناسب است. طبیعی است که حضور بانوان در ورزشگاهها به‌عنوان تماشاگر در دیدارهای ورزشی، می‌تواند حواشی خاصی را به‌وجود آورد اما در نهایت باید باور داشت که این مراحل باید طی شود تا زنان و مردان به‌دور از هرگونه نگاه تبعیض‌آمیز بتوانند از تفریحات سالم برخوردار باشند.
حتی اگر افرادی مخالف حضور زنان در ورزشگاهها هستند باید راه‌های جایگزین و ایجاد تفریحات سالم را به زنان نشان دهند که البته متاسفانه فضاهای شهری و تفریحی نیز چندان برای بانوان مناسب نیست و در این خصوص هم باید دست به ایجاد زیرساخت‌های ویژه‌ای زد تا بانوان که نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند بتوانند از اوقات فراغت مطلوبی برخوردار شوند و قطعاً نمی‌توان با نگاه همه یا هیچ، زنان را از مطالبات‌شان محروم کرد.
