تحریریه زندگی آنلاین : سالمندان قشری مهم و نیازمند به خدمات ویژه هستند که در سال های آینده جمعیت آنان در کشور فراگیرتر می شود، جامعه باید با برنامه های جامع و پژوهش محور در کنار همسویی نهادهای مرتبط، برای ارایه خدمات و مدیریت مسایل این قشر مهیا باشد.جامعه ایرانی به سوی سالمندی رشد شتابنده‌ای پیدا کرده و اگر از همین حالا به دنبال بسترسازی نباشیم کشور با موج پدیده سالمندی مواجه خواهد شد. وقوع پدیده سالمندی فقط مربوط به ایران نیست و بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیای جنوب شرقی با این موضوع مواجه هستند، اما آنچه این پدیده را به یک مساله اجتماعی تبدیل می‌کند بی توجهی به چالش‌های این حوزه است. سالمندی یکی از دوران‌های طبیعی زندگی هر فرد و پدیده‌ای اجتناب ناپذیر است که هر چه شناخت فرد و اطرافیان نسبت به مسائل آن بیشتر باشد، سالمند با مسائل کمتری مواجه خواهد شد.
بیشتربخوانید:
کابوس پیری جمعیت در جهان!
سالمندان در جامعه بیشتر با مشکلات شهری، اجتماعی و معیشتی دست و پنجه نرم می‌کنند و ناآشنایی خانواده‌ها با مسائل سالمندان، بی‌توجهی به سالمندان درون خانواده‌ها به خاطر صنعتی‌شدن زندگی امروزی، خالی‌بودن سبد آموزشی جامعه از مهارت‌های زندگی برای سالمندان و آموزش‌های ویژه خانواده‌ها و مسائل اختلاف نسلی، مهمترین چالش‌های سالمندان در جامعه کنونی است.بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی سن ۶۰ سالگی آغاز دوره سالمندی قلمداد می‌شود اما به تازگی آغاز دوره سالمندی از ۷۰ سالگی تعریف می‌شود و برای اینکه این تقسیم بندی بار منفی در ذهن ایجاد نکند، افراد با سن ۷۰ تا ۷۴ ساله را سالمند جوان، ۷۵ تا ۹۰ سال را سالمند میانسال و ۹۰ سال به بالا را سالمندِ سالمند می‌نامند. بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ از جمعیت ۷۹ میلیونی کشور، ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی ۹.۲۸ درصد سالمند هستند و پیش بینی می‌شود که درصد سالمندان ایران تا سال ۲۰۲۵ میلادی یعنی ۶ سال دیگر به ۱۰ و تا ۲۰۵۰ یعنی ۳۱ سال دیگر به بیش از ۳۰ درصد برسد.
بحران هویت مهمترین چالش دوره سالمندی
امیر بینایی مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری سمنان با بیان اینکه سالمندان بخش مهمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، گفت: باید زمینه فراهم شود تا بیش از پیش از این قشر باتجربه و مؤثر در جامعه استفاده شود. بزرگترین آسیب در حوزه سالمندی بحران هویت است، چرا که افراد بعد از فارغ شدن از کارهایی که سال‌ها انجام می‌دادند، دچار بی هویتی در حوزه اجتماعی می‌شوند. تقویت نشاط و امید دو مقوله مهم در حوزه سالمندی است، اما در این حوزه در جامعه کار نشده است. ایجاد مراکز جامع حوزه سالمندی برای پرداختن به تمام ابعاد نیازها و خواسته‌های این قشر از جامعه گره گشاست و ضرورت دارد ایجاد چنین مراکزی در دستور کار قرار بگیرد. ایجاد مراکز جامع حوزه سالمندی برای رسیدگی به حوزه‌های مختلف مانند آموزش سلامت جسم و روان نیازمند وضع قوانین و هماهنگی و هم افزایی همه جانبه است. جهان در مواجه با پدیده سالمندی است و این موضوع یک آسیب تلقی نمی‌شود. مواجه شدن با پدیده سالمندی نشان از وضعیت خوب در زمینه بهداشت و درمان و به تبع آن افزایش امید به زندگی در جامعه است. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، حدود ۹.۳ درصد جمعیت کشور را جمعیت سالمندی تشکیل می‌دهد. برای رسیدگی به حوزه سالمندان در کشور شورای ملی ساماندهی سالمندان به ریاست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دبیری سازمان بهزیستی تشکیل شده است. تا ۳۰ سال آینده بر جمعیت سالمندان افزوده می‌شود و از هم اکنون باید برای این قشر در بخش‌های مختلف مانند اوقات فراغت، نشاط و حضور در جامعه برنامه‌ریزی کرد.
بیشتر بخوانید:
وضعیت نگران‌کننده "جمعیت" در ایران
رویارویی با پدیده سالمندی در سایه برنامه ریزی
مستخدمین حسینی، جامعه شناس گفت: پدیده سالمندی یک مساله اجتماعی است و برای حل مسائل و رفع مشکلات سالمندان همه باید کمک کنند. کشور در حال گذار از شکل زندگی سنتی به صنعتی است و به همین دلیل الگوی کار و کارکرد خانواده تغییر کرده است. در گذشته آموزش بر عهده خانواده بود، اما امروزه خانواده‌ها فرصت آموزش ندارند و این وظیفه برعهده آموزش و پرورش و رسانه است و باید دید متولیان آموزش خوب کار کرده‌اند یا نه. در جامعه امروزی بین اعضای کوچک خانواده و سالمند یک فاصله عاطفی وجود دارد که موجب می‌شود نتوانند یکدیگر را درک کنند. به گفته وی، سالمندان قشر آسیب پذیر هستند و باید آسیب‌ها در این گروه سنی حل شود. پدیده سالمندی یک مسئله است، اما آسیب نیست، اگر مشکلات حوزه سالمندی حل نشود، تبدیل به آسیب برای جامعه می‌شود. اگر برای حوزه سالمندی برنامه جامع تدوین نشود، بدون شک فرد سالمند و جامعه دچار آسیب جدی می‌شود. سالمندان فرصتی نهفته محسوب می‌شوند، اما اگر از توان آنان بهره گیری شود، جامعه دچار مشکل نخواهد شد.
جمعیت سالمندی رو به افزایش است
مجتبی سلطانی، مدرس دانشگاه و رئیس اداره مشاوره دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان با بیان اینکه جمعیت سالمندی روبه رشد است، گفت: سالمندان تبلور رشد افراد جامعه و درگیر مسائلی هستند که حل این مسائل خود نوعی مسئله است. افراد در سنین سالمندی قرار نیست هویت جدید کسب کنند و کسب هویت مربوط به دوره پیش از سالمندی است. وجود سالمند در خانه به منزله پیامبر الهی در خانه است، اما اکنون این اکرام در سطوح مختلف جامعه وجود ندارد. اکنون در رابطه بین سالمند و جوان در دنیا فاصله وجود دارد و صرف آموزش مهارت کافی نیست و باید ابزار مشخص در حوزه سالمندی تعریف شود. همانطور که برای افسردگی، کاهش اشتها، کاهش علاقه به کارهای فردی، ابزار تعریف می‌شود، در دنیا این بحث وجود دارد آیا نباید در حوزه سالمندی ابزار مشخص تعریف شود؟
سیاست دولت نگهداری سالمند در محیط خانواده است
علیرضا ایزدپور مدیرکل بهزیستی استان سمنان گفت: راهبرد سازمان بهزیستی در حوزه سالمندی با توجه به آموزه‌های دینی و فرهنگی جامعه، ماندن سالمند در کنار خانواده است و برای تحقق این راهبرد سازمان بهزیستی خدمات بهداشتی و رفاهی به سالمندان در خانه ارائه می‌دهد.در گام دوم سازمان بهزیستی مراکز نگهداری روزانه سالمندان را ایجاد کرده و اکنون این مراکز بصورت روزانه و شبانه روزی نگهداری از سالمندان وجود دارند. فضای شهری متناسب با سالمندان باید ایجاد شود، جامعه نیز نسبت به موضوع سالمندی باید با آموزش آگاهی لازم را کسب کند. اکنون در کشور موضوع سالمندی مغفول است و برخی از سالمندان منزوی و افسرده هستند. مشکل جدی جامعه گسست میان نسل‌های مختلف، گسست درون خانواده است و باید تلاش شود برای تحکیم بنیان خانواده روابط بین والدین و فرزندان، فرزندان با مادر بزرگ و پدر بزرگ تقویت شود. به گفته بینایی، نگهداری سالمند در محیط خانواده نشان از ارزش گذاری بوده و موجب تقویت بنیان خانواده می‌شود و باید در جامعه در بستر آموزش و فرهنگ این راهبرد در بین خانواده‌ها نهادینه شود، برای تقویت ارزش و احترام و تکریم سالمندان باید آموزش ارائه شود اما اکنون هیچ جایی از زندگی به افراد این آموزش‌ها داده نمی‌شود. مراقبت از سالمند در محیط خانواده اقدامی مطلوب است، اما بستر آن باید فراهم شود و رفع مشکلات اقتصادی و فرهنگی و آموزش مهارت ارتباطی بین کودکان و بزرگسال لازمه این بستر سازی است. جامعه دچار بداخلاقی مزمن شده است و اکنون افراد دارای وضعیت مالی مطلوب بیشتر والدین خود را به خانه سالمندان می‌سپارند.
فقدان آموزش‌های فرهنگی با موضوع سالمندان
مستخدمین حسینی جامعه شناس گفت: برای مراقبت از سالمندان در محیط خانواده، نگاه فرهنگی باید اصلاح شود و آموزش از دوران کودکی آغاز شود. برای تدوین برنامه جامع سالمندی برای رسیدگی به نیازهای این قشر، باید رویکرد داخلی داشته باشیم و نگاه از بیرون به درون باشد. برای حل مشکلات سالمندان، باید سالمند را درک کرد و از منظر خودشان به مسائل اقتصادی و فرهنگی نگاه کرد. برای حل مشکلات باید اقدام کرد و صرف صحبت کردن و برگزاری نشست گره گشا نیست. در پدیده سالمندی همه مسائل روی هم اثر می‌گذارند و سه حوزه نیازها اقتصادی، اجتماعی و روانی و بهداشت و درمان مانند زنجیر به هم متصل اند.
ایزدپور یادآور شد: در کشورهای دیگر برای سالمندان عنوان شغلی تعریف می‌شود و مشکلات اقتصادی در این قشر کمتر است، اما در ایران این طور نیست و باید مورد بررسی قرار بگیرد.
تحقق عدالت اجتماعی اهرم تقویت همدلی و مهربانی
سلطانی مدرس دانشگاه گفت: زمانی که اقتصاد جامعه مخدوش شود، عدالت اجتماعی متأثر می‌شود و به دنبال آن مردم از مشارکت در کارها سر باز می‌زنند و تحقق عدالت اجتماعی موجب افزایش مشارکت مردمی و افزایش همدلی و توجه به وظایف مانند نگهداری از سالمند در محیط خانواده می‌شود. کمبودهای اقتصادی زمینه ساز ایجاد احساس نابرابری در جامعه است و وجود نابرابری موجب می‌شود احساس مشارکت، همدلی و همکاری کمرنگ شود. در گذشته و در ادبیات کشور، از سالمند با عنوان پیر، مرشد، راهنما و الگو یاد می‌شد و باید در زمان حاضر با آموزش، این باورها در جامعه تقویت شود. نوید دانایی رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان گفت: به هر موضوع پیچیده بنگریم به نتیجه نمیرسیم و برای پرداختن به یک موضوع باید مشکل را به اجزای کوچک تقسیم کرد و در هر حوزه یک گام برداشت.ادامه داد: با تقسیم مسائل مربوط به سالمندان به اجزای کوچک می‌توان اقدامات اساسی و کاربرد انجام داد.وی ابراز داشت: انتظار اینکه تمام سالمندان در یک جامعه در سلامت کامل باشند نامعقول است و در هیچ جایی از جهان اینگونه نیست. سن ۶۰ به بالا دوره سالمندی محسوب می‌شد، اما به تازگی تعاریف سالمندی تغییر کرده و سن ۷۰ به بالا دوره سالمندی محسوب می‌شود. تغییر تعریف دوره سالمندی نشان از ایجاد نگاه جدید است که حس خوبی را در جامعه القا می‌کند. مستخدمین حسینی هم گفت: مقایسه ایران با دیگر کشورها اشتباه است و منجر به نتیجه نخواهد شد، چرا که آسیب شناسی و نیازسنجی باید از درون و از جمعیت سالمند کشور استخراج شود.
موازی کاری مانع تدوین برنامه جامع سالمندی
برای تدوین برنامه جامع سالمندی که کاربردی باشد باید موازی کاری‌ها و تناقض‌ها رفع شود. مشخصه جمعیت سالمندی فعال در جامعه دارا بودن سه رکن مشارکت، سلامت و امنیت است و برای داشتن جامعه سالمندی پویا این سه رکن مهم است. برای ارائه خدمات مطلوب در حوزه بهداشت و درمان به سالمندان باید متخصص مربوط به این حوزه تربیت شود، همان طور که پزشک متخصص اطفال داریم باید پزشک و پرستار مختص سالمندان تربیت شود. دانایی با بیان اینکه کشور در سال‌های آینده با موج سالمندی مواجه است، تصریح کرد: از زمان حاضر، سالمندی باید به طور خاص مدنظر قرار بگیرد و برنامه کوتاه مدت، بلند مدت و میان مدت تدوین شود و آموزش نیز مورد توجه قرار بگیرد. فاطمه صفایی کارشناس آسیب‌های نوپدید اجتماعی استانداری سمنان گفت: کارگروه شورای ساماندهی سالمندی در استان تشکیل شده و برنامه‌ریزی عملیاتی نیز تدوین شد. با وجود برنامه‌های عملیاتی، اما در عمل در استان سمنان اتفاقی رخ نداده و علت اجرایی نشدن برنامه‌ها وجود نگاه جزیره‌ای است.پدیده سالمندی دغدغه کل کشور است، ولی انفرادی عمل کردن، موازی کاری و نبود هم افزایی و انسجام، بر مشکلات حوزه سالمندی افزوده است و هم افزایی و همکاری بخش‌های مرتبط با حوزه سالمندی منجر به دستیابی به نتیجه مطلوب می‌شود. برنامه ریزی و رسیدن به نتیجه مطلوب، نیازمند اندازه‌گیری و تعریف معیار، خط و پایه است تا بر اساس آن متغییرها اندازه گیری شود. آسیب شناسی در جامعه شبکه ای است و هر متغیر که دچار آسیب شود بر بخش‌های مختلف جامعه اثر می‌گذارد و راهکار رسیدگی به تمام این مشکلات انجام یک کار پژوهشی به صورت ترکیبی از کمیت و کیفیت است.
