محمود سعید
برخی از مسائل در کشور همواره به‌صورت یک چالش اساسی باقی می‌مانند. یکی از این مسائل، ورود زنان به ورزشگاهها است که خصوصاً طی سال‌های اخیر فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذارده است. این امر خصوصاً در دو رشته ورزشی پرطرفدار، یعنی فوتبال و والیبال حواشی بسیاری را به‌همراه داشته است. برخی از مردم، مسئولین، صاحب‌نظران و حتی بزرگان دینی مخالف حضور زنان در ورزشگاهها به‌عنوان تماشاگر هستند و در مقابل، برخی از همین تیپ افراد موافق. هر کدام از این دو دسته‌بندی هم استدلال‌های خاص خودشان را دارند و در این بین خود موافقان نیز راهکارهای گوناگونی برای حضور زنان در ورزشگاهها ارائه می‌دهند. اما مخالفان هم سرسختانه روی رأی خود ایستاده‌اند و اصرار دارند که هیچ‌یک از این راهکارها نمی‌تواند آسیب‌های ناشی از حضور زنان در ورزشگاهها را بکاهد. در این گیرودار فدراسیون‌های جهانی برخی از رشته‌های ورزشی مثل فوتبال و والیبال نیز به این مسئله ورود کرده‌اند ابتدا با زبان تمنا و در نهایت با زبان تهدید می‌خواهند که زنان ایرانی حق ورود به ورزشگاهها را کسب کنند که تا حدودی نیز این حربه‌ها مؤثر واقع شده است. اما یک مورد عجیب نیز چندی پیش رخ داد که هیاهویی جهانی پیدا کرد: انتحار دختر آبی!
انتحار آبی!
ماجرای سحر خدایاری ۲۹ ساله که بعدها به دختر آبی معروف شد، از اسفند 1397 شروع شد که هنگام ورود به ورزشگاه آزادی برای تماشای بازی فوتبال بین تیم‌های استقلال ایران و العین امارات در چارچوب مسابقات لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۹ توسط ماموران نیروی انتظامی بازرسی‌کننده بازداشت و به زندان قرچک ورامین منتقل شد. او پس از آزادی برای باز پس گرفتن تلفن همراهش که توسط دادگاه ضبط شده بود به دادگاه انقلاب مراجعه کرد. اما قاضی پرونده حضور نداشت و جلسه دادگاه تشکیل نشد. به گزارش برخی از رسانه‌ها خدایاری در دادگستری می‌شنود که در صورت محکومیت ممکن است به شش ماه تا دوسال حبس برای ورود غیرقانونی به ورزشگاه محکوم شود و پس از شنیدن این خبر در مقابل دادگاه انقلاب تهران دست به خودسوزی زده است. علی مطهری نماینده تهران در مجلس نیز گفت: «این خبر قطعی است که در مراجعه سحر به دادگاه، شخص غیرمسئولی به او گفته به شش‌ماه حبس محکوم شده‌ای». در واکنش به این مطلب غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوه قضائیه مطالب حاکی از اینکه فردی به سحر خدایاری گفته است: «دارای محکومیت هستی و حکمی برایت صادر شده» را ناصحیح دانست و گفت این مطالب «بر اساس یک شایعه‌سازی و خبرسازی» بوده است.
دمی در آزادی
نخستین حضور زنان در ورزشگاه آزادی در سال ۱۳۷۷ و در جریان استقبال از بازیکنان تیم ملی که توانسته بودند به جام جهانی ۱۹۹۸ صعود کنند اتفاق افتاد. با وجود آنکه از زنان برای این حضور دعوت نشده بود اما آنان با حضور خود توانستند در ورزشگاه حاضر شوند. نخستین حضور زنان در هنگام یک بازی فوتبال در جریان بازی ایران و ایرلند در سال ۱۳۸۱ اتفاق افتاد که تعداد محدودی از زنان ایرلندی توانستند وارد ورزشگاه آزادی شوند. این امر با اعتراض فعالان جنبش زنان ایران مواجه شد چرا که معتقد بودند ممنوعیت حضور زنان فقط برای زنان ایرانی است. حضور زنان خارجی بعدها در هنگامه برگزاری بازی‌های بین‌المللی تیم ملی ایران تکرار شد و زنان کره‌ای، ژاپنی، چینی و سوری توانستند وارد ورزشگاه آزادی بشوند اما حضور زنان ایرانی هم‌چنان ممنوع بود. نخستین حضور زنان ایرانی در ورزشگاه‌های ایران به بازی ایران و بحرین در مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۶ بازمی‌گردد. فیلم «آفساید» که درباره دخترانی است که برای ورود به ورزشگاه آزادی تلاش می‌کنند نیز در طول همین بازی فیلمبرداری شده است. 18 مهرماه سال جاری نیز، در بازی ایران و کامبوج، چهار هزار بلیت برای زنان صادر شد که البته هنوز افق روشنی از حضور زنان ندارد.
ابتکار تراکتوری‌ها
در رابطه با حضور زنان در ورزشگاه‌های کشور، هوارادان مرد تراکتورسازی تبریز، ابتکار جالبی به خرج دادند و در اثنای برگزاری فصل فوتبالی ۹۷ ـ ۹۸ لیگ برتر طرفداران تیم تراکتورسازی تبریز در جهت حمایت از حضور زنان در استادیوم‌ها رأس دقیقه ۲۴ مسابقه شعارهایی سرمی‌دادند و چندین بازی هم به‌صورت مبدل و مخفیانه وارد استادیوم سهند شده بودند. شعار این هواداران که به زبان ترکی آذربایجانی سرداده می‌شود در ترجمه فارسی چنین است: «دختران آذربایجان/ ستاره‌های آسمانی/ استادیوم‌ها در انتظار شما هستند/ عاشقانه ما، عاشقان وطن/ از حق و حقوق شما دفاع خواهیم کرد/ ما با شماییم و حق شما دختران را می‌گیریم.» این ابتکار هواداران باشگاه تراکتورسازی تبریز در حمایت از حضور زنان در ورزشگاهها، مورد توجه جدی و پربسامد رسانه‌ها قرار گرفت و بارها و بارها ویدئوی مربوط به این کنش هواداران تراکتورسازی در رسانه‌های اجتماعی نشر، بازنشر و هم‌رسانی شد و استقبال قدرتمندی را از سوی دیگر هواداران سایر تیم‌های ورزشی به‌وجود آورد تا جایی که برخی از هواداران برخی از تیم‌ها نیز با الگوبرداری از این حرکت، شعارهایی را در حمایت از حضور زنان در ورزشگاهها سر دادند. البته در رابطه با حضور زنان در ورزشگاهها، فدراسیون‌های جهانی نیز دست به اقدامات حمایتی و تهدید زده‌اند.
اتمام حجت برای فدراسیون
مردادماه سال جاری بود که اخباری مبنی بر اولتیماتوم فیفا به ایران در رابطه با حضور زنان در ورزشگاهها منتشر شد. در آن اخبار تاریخ نهایی اعلام‌شده برای حل مشکل ورود زنان به ورزشگاه‌های ایران، ششم شهریور بود و بعد از آن تاریخ یا زنان باید به ورزشگاه می‌رفتند و یا فوتبال ایران تعلیق می‌شد! این گفته‌ای که به‌طور ضمنی در حرف‌های هوشنگ نصیرزاده در شبکه سه سیما هم وجود داشت. او هم اشاره کرده بود در ویراست سال ۲۰۱۹ قوانین انضباطی فوتبال که فیفا اعلام کرده، امکان هیچ نوع تبعیض جنسیتی در مسابقات فوتبال وجود ندارد. لیگ ایران تقریباً با دو ماهی تأخیر قرار است برگزار شود اما سعید فتاحی مسئول برگزاری لیگ میگوید فیفا هیچ اولتیماتومی نداده است. بعد از اعتراض چند مرجع دینی به احتمال حضور زنان در بازی‌های لیگ، فدراسیون فوتبال و وزارت ورزش حرف‌های‌شان درباره احتمال حضور زنان را به کمترین حد رساندند. اگرچه جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور گفته با کمک پلیس جاهایی مناسب تدارک دیده شده تا دغدغه‌های مراجع دینی درباره ورود زنان به استادیوم‌ها هم مرتفع شود. طی این کش‌وقوس‌ها برخی از امیدها زنده شدند اما لیگ برتر ایران با شروع دوباره، هم‌چنان محدودیت‌هایی را برای ورود زنان به ورزشگاهها به‌عنوان تماشاگر دربردارد.
در طیف مخالفان حضور زنان در ورزشگاهها استدلال‌های خاصی وجود دارد که بیشتر بر روی خشونت‌های موجود در ورزشگاهها اشاره می‌کند. اردیبهشت‌ماه سال جاری بود که مینو اصلانی، رئیس بسیج جامعه زنان با اشاره به درگیری‌هایی که در جریان بازی‌های فوتبال لیگ برتر مابین تیم‌های تراکتورسازی تبریز و پیکان و پس از آن میان تیم‌های پرسپولیس و سپاهان رخ داد، گفته بود: «طرفداران ورود زنان به ورزشگاهها آیا هنوز هم معتقدند شرایط عمومی ورزشگاه برای حضور خانواده‌ها فراهم است؟ اتفاقات روزهای اخیر و درگیری‌های گسترده میان تماشاچیان و حتی صدماتی که به بازیکنان وارد شد نشان می‌دهد این شرایط مهیا نیست. حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی صدمات جبران‌نا‌پذیری را به دنبال خواهد داشت و اگر ناموس مردم در شرایط غیراخلاقی استادیوم‌های ورزشی به تاراج برود چه‌کسی پاسخگو خواهد بود؟» این در حالی است که برخی دیگر از چهره‌های معتقد به عدم حضور زنان نیز، خشونت در ورزشگاهها را دستمایه مخالفت خود قرار داده‌اند و همواره کوشیده‌اند که تهدید امنیت زنان را سپر استدلال خود قرار دهند و البته از سوی دیگر کسانی هم هستند که وجود شعارهای زننده و قبیح را در طول بازی‌های ورزشی خصوصاً در ورزش فوتبال در بین تماشاگران مانعی برای حضور زنان در ورزشگاهها قلمداد کنند.
یک مسئله بی‌اهمیت؟!
لاله افتخاری نماینده اصولگرای مجلس در دوره‌های هفتم، هشتم و نهم، هرچند كه خود یک زن است اما با حضور زنان در ورزشگاهها مخالف است و میگوید: «من حضور خانم‌ها در استادیوم‌های ورزشی و حتی طرح این مسئله را ضروری نمی‌بینم و به اعتقاد من این مسئله مهمی نیست. ما موضوع‌های بسیار مهم‌تر از این قضیه داریم كه لازم است به آنها توجه شود و روی آنها مانور دهیم. زمانی كه به جزئیات پرداخته می‌شود، ما از امور كلان باز می‌مانیم. لازم است كه ما انرژی خود را روی مسئله‌های حیاتی‌تر و مهم‌تری بگذاریم. به گفته افتخاری، در كشور مسئله‌های بسیار مهمی در حوزه زنان وجود دارد كه باید تمركز مسئولان و مردم بر روی آنها گذاشته شود.
وی هم‌چنین در پاسخ به این پرسش كه آیا نباید از منظر حقوق اجتماعی به این مسئله نگریست و برای ارتقای این حقوق تلاش كرد گفت: «من دوست ندارم وقت خود را برای چنین مسئله‌های بی‌اهمیتی تلف كنم و این مسئله‌ها نباید بر دیدگاه ما در عرصه كلی تاثیرگذار باشند.» با وجود چنین دیدگاه‌هایی می‌بینیم که اساساً برای برخی از افراد و جریان‌ها، حضور زنان در ورزشگاهها، به‌عنوان تماشاگر، اساساً اهمیت چندانی ندارد و حتی بعضی‌ها حاضر نیستند در این رابطه استدلال کنند.
حضور با شرایط ویژه
در این بین فاطمه رهبر دیگر نماینده اصولگرای مجلس در ادوار گذشته و عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی، مخالفت و موافقت با این مسئله را وابسته به متغیرهای مختلف می‌داند و اعتقاد دارد: « در برخی از ورزشگاه‌های ما شرایط خاصی وجود دارد و ما قادر نیستیم در مورد همه ورزشگاهها نظری یكسان دهیم. برای مثال در خصوص ورزشگاه‌های فوتبال، به دلیل بزرگی، زیادی جمعیت، فضای خاص حاكم بر این محیط كه معمولاً مردانه است، سردادن شعارها و دشنام‌هایی كه شنیدن آنها شایسته خانم‌ها نیست و مسائل دیگر، حضور بانوان در این شرایط به صلاح نیست و من فكر می‌كنم حتی خود آنها هم از حضور در این مكان‌ها اجتناب می‌كنند. البته درخصوص ورزشگاه‌های مربوط به ورزش‌هایی نظیر كشتی، وزنه‌برداری، شنا و ورزش‌هایی از این دست، حضور خانم‌ها از نظر شرعی و عرفی به‌هیچ وجه درست نیست.» وی با تقسیم‌بندی خاصی از رشته‌های ورزشی مختلف و بیان شرایط ویژه برخی از ورزشگاهها معتقد است: «ولی در برخی از ورزش‌ها مثل والیبال، بسكتبال، تنیس روی میز و ورزش‌هایی كه در مجموعه‌های كوچك‌تر كه كنترل را راحت‌تر كرده و فضای حاكم بر آنها سالم‌تر است، با رعایت ضابطه‌های درست می‌توان حق همه قشرهای جامعه برای تماشای این بازی‌ها را در نظر گرفت.
حرام است؟!
در سوی دیگر ماجرا، بزرگان دینی قرار دارند که برخی از آنها مخالف حضور زنان در ورزشگاهها هستند ولی عده قلیلی هم هستند که مشکلی در خصوص ورود زنان به ورزشگاهها به‌عنوان تماشاگر نمی‌بینند. مثلاً آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتائی در رابطه با حضور زنان در ورزشگاهها میگوید: «جو حاکم در ورزشگاهها برای حضور زنان مناسب نیست و شکی نیست که اختلاط جوانان وآزاد بودن آنها سرچشمه مشکلات زیادی از نظر اخلاقی و اجتماعی می‌شود؛ اضافه بر این در بعضی انواع ورزش، مردان پوشش مناسبی در برابر زنان ندارند؛ بنابراین لازم است از حضور در این برنامه‌ها خودداری کنند به‌خصوص اینکه این برنامه‌ها را از رسانه‌ها می‌توانند ببیند و حضور آنها ضرروتی ندارد.» آیت‌الله صافی نیز اعتقاد دارد: «اگر چه اينجانب مكرر خطر اختلاط زن و مرد بيگانه و برنامه‌های مضره‌ای را كه مخالف عفاف و حجاب بانوان و موجب تغییر شخصیت اسلامی جامعه است تذكر داده و به همگان در مورد آثار و عواقب سوء گرایش به آداب غیر اسلامی غربی هشدار داده‌ام اكنون حسب‌الوظیفه حرمت نظر زن و مرد اجنبی را به بدن یكدیگر از نظر جمیع فقهای عظام اعلام می‌نمایم؛ علی‌هذا حضور بانوان در این‌گونه برنامه‌ها خلاف شرع و تنازل ظاهر از مواضع اسلامی است.»
یک نگرش دینی مشروط
البته در سوی دیگر آیت‌الله شبیری زنجانی در پاسخ به استفتائی در خصوص ورود زنان به ورزشگاهها، یک «آریِ مشروط» گفته است. در متن استفتائی که یکی از رسانه‌ها به دفتر آیت‌الله شبیری ارسال کرده، آمده است: «احتراما با توجه به اینکه موضوع ورود زنان به ورزشگاهها و تماشای دیدارهای فوتبال یکی از موضوعات این روزهای ورزش ایران است، فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) با ارسال نام‌های به فدراسیون فوتبال ایران اعلام کرده این فدراسیون باید شرایط حضور زنان در ورزشگاهها را فراهم کند، در غیر این صورت فوتبال ایران تعلیق خواهد شد. وزیر محترم ورزش هم اعلام کرده‌اند شرایط برای حضور زنان در ورزشگاهها فراهم است و جایگاه ویژه زنان در استادیوم‌ها تعبیه شده و راه ورودی و خروجی و حتی سرویس‌های بهداشتی این جایگاه‌ها هم از جایگاه مردان جدا شده است. لذا با توجه به شرایط بالا و شور و نشاطی که فوتبال در بین مردم ایران ایجاد می‌کند، نظر آن مرجع عالی‌قدر شیعه در موضوع ورود زنان به ورزشگاهها چیست؟» در پاسخ به این استفتاء از سوی دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی آمده است: «فارغ از ترتب عناوین ثانویه، بنابر احتیاط نباید در نقطه خاصی از سکوها بنشینند که مواضعی از بدن مرد که معمولا پوشیده است را ببینند.»
موافقان چه می‌گویند؟
موافقان حضور زنان در ورزشگاهها هم استدلال‌های خاص خود را دارند و البته برخی شرایط و راهکارهایی نیز اراده داده‌اند. مثلا محمدجواد حق‌شناس، عضو شورای شهر تهران، معتقد است: «منع حضور بانوان در ورزشگاهها جایگاه قانونی ندارد و هیچ نهاد قانون‌گذاری هم آن را منع نکرده است. هیچ سازمان صاحب صلاحیتی هم ضابطه‌ای در این‌باره مدون نکرده و صرفا بر اساس برخی سلایق است که از مراجع ذی‌نفوذ شکل گرفته است. بنابراین این موانع که خلاف قانون اساسی است و حقوق ملت را تضییع می‌کند باید برداشته شود. دولت، مجلس و نهادهای جامعه مدنی هم باید به این سمت حرکت کنند که این‌گونه قواعدی را که مبنای شرعی، فرهنگی و حقوقی ندارند، برچینند.» البته مصطفی کواکبیان، دبیرکل حزب مردم‌سالاری و نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، در خصوص حضور بانوان در ورزشگاهها میگوید: «من معتقدم اگر موازین شرعی در مورد حضور زنان در ورزشگاهها رعایت شود، ایرادی ندارد. گرچه محیط فرهنگی ورزشگاهها مناسب نیست ولی از نظر شرعی می‌شود برخی قواعد را رعایت کرد و زمینه را برای حضور بانوان فراهم ساخت.» در رابطه با رعایت برخی از قواعد، برخی می‌گویند که مثلا می‌توان با جدا کردن سکوهای مخصوص زنان و مردان، زمینه حضور زنان در ورزشگاهها را فراهم آورد.
