دكتر سولماز معین‌الدینی؛ متخصص زنان و مامایی
طبق شواهد موجود، آمار تولد سزارین در برخی كشورهای توسعه یافته در حال افزایش است.
سزارین شایع‌ترین عمل جراحی اصلی در ایالت متحده است. قبلا این مشكل منحصر به آمریكا بود اما در حال حاضر تبدیل به یك بحران بین‌المللی شده است.
آمار ایران در دو دهه‌ی اخیر رشد صعودی سزارین 50 درصد را گزارش می‌دهد، افزایش آمار بیشتر مربوط به سزارین‌های شكم اول به ویژه موارد انتخابی می‌باشد.
عوامل موثر دیگر در این افزایش در كشورهای توسعه یافته متعدد می‌باشند از جمله تغییر در انتظارات بیماران و پزشكان نسبت به خطر زایمان، تغییر در مهارت‌های بالینی پزشكان (تعداد كمتر زایمان‌های طبیعی پس از سزارین)، زایمان‌های بریج (زایمان با پا) و زایمان‌های با مداخله ابزار، تعداد بیشتر القای لیبر (درد زایمان)، مسائل مالی و فشارهای وارده از سوی سازمان‌های بیمه‌گر.
افزایش سن مادران و افزایش شیوع بارداری‌های چندقلو و چاقی مادران نیز از دیگر عوامل موثر می‌باشد.
در چه مواردی سزارین انجام می‌شود؟
سزارین زمانی انجام می‌شود كه بیمار و پزشك احساس كنند سزارین نسبت به زایمان طبیعی نتیجه بهتری را برای مادر، جنین یا هر دو به همراه می‌آورد.
چهار اندیكاسیون شایع سزارین كه تقریبا 80 درصد موارد را شامل می‌شود عبارتند از: عدم پیشرفت لیبر (30 درصد)، هیستروتومی قبلی - باز كردن رحم - (مربوط به سزارین یا میومكتومی، برداشتن میوم یا ترمیم رحم) (30 درصد)، وضعیت غیراطمینان بخش جنین (10 درصد) و نمایش غیرطبیعی جنین (11 درصد).
اندیكاسیون‌های كمتر شایع سزارین عبارتند از: لانه‌گزینی غیرطبیعی جفت، عفونت رحمی (هرپس سیمپلكس، ویروس نقص ایمنی)، چندقلویی و یا بیماری‌های خونریزی‌دهنده جنین، انسداد مكانیكی در مسیر زایمان طبیعی (میوم بزرگ یا كوندیلوم اكومیناتا، شكستگی شدید یا جابه‌جایی لگن، ماكروزومی (بزرگی جنین)، آنومالی جنینی مانند هیدروسفالی جنین (بزرگی سر).
تا همین اواخر مساله سزارین انتخابی در بسیاری از كشورها مطرح نبود. ولی به تازگی توجه به ترجیح و انتخاب بیماران در مورد نحوه زایمان مورد چالش قرار گرفته است.
علاوه بر این، انجمن آمریكایی زنان و زایمان (ACOG) اظهار داشته است، در صورتی كه پزشك باور داشته باشد كه سزارین سلامت و بهبودی بیماران و جنین‌های آنها را بیشتر از زایمان واژینال تامین می‌كند، از نظر اخلاقی سزارین را توصیه كند.
این نظرات توسط برخی یافته‌های علمی در مورد مزایا و خطرات سزارین محدود می‌شوند.
خطرات ناشی از عوارض شدید مادری در سزارین برنامه‌ریزی شده نسبت به زایمان طبیعی برنامه‌ریزی شده بیشتر می‌باشد و در كسانی كه سزارین بدون برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌شود این خطرات افزایش بیشتری نشان می‌دهند.
از دیگر نگرانی‌های مربوط به سزارین عبارت است از تاثیر احتمالی سزارین روی باروری آینده، ارتباط میان سزارین و حاملگی خارج از رحم و تاثیر سزارین روی عملكرد جنسی پس از زایمان.
تاثیر سزارین بر باروری
در برخی مطالعات صورت گرفته نشان داده شده است كه به دنبال زایمان سزارین اولیه، كاهش حدود ده درصدی در باروری آینده رخ می‌دهد.
در این مطالعات اشاره‌ای به علل این كاهش باروری و اینكه آیا عدم بارداری داوطلبانه بوده است یا نه، نشده است.
برخی صاحب‌نظران اظهار داشته‌اند كه طی یك مكانیسم روانی اجتماعی در كسانی كه قبلا سزارین شده‌اند برخی عوامل منفی منجر به امتناع آنها از بارداری مجدد می‌شود.
تجارب قبل، حین و پس از زایمان سزارین با زایمان طبیعی متفاوت می‌باشد. همین عوامل می‌توانند احتمال به حاملگی مجدد را محدود كند.
بنابراین احساس ترس از زایمان طبیعی پس از زایمان یا سزارین مجدد تاثیر منفی بر تمایل به بارداری مجدد در این زنان دارد.
طبق مطالعاتی كه ارتباط میان روش زایمان واژینال، واژینال به وسیله‌ی ابزار و سزارین روی باروری آینده را بررسی كرده‌اند، مشاهده شده است كه زنانی كه سابقه‌ی سزارین داشته‌اند و یا سابقه‌ی زایمان واژینال به وسیله ابزار را داشته‌اند نسبت به زایمان طبیعی حاملگی‌های كمتری را تجربه كرده‌اند.
استفاده بیشتر از خدمات بیمارستانی چه به علت ناخوشی و چه به دلایل دیگر یكی از عوامل خطر سزارین محسوب می‌شود.
سزارین، حاملگی خارج از رحم و فاكتورهای لوله‌ای
گفته شده است كه سزارین عامل خطری برای حاملگی خارج از رحم می‌باشد. سابقه سزارین خطر چسبندگی‌های داخل شكمی و چسبندگی روده‌ی باریك را افزایش می‌دهد.
اگرچه این افزایش كمتر از سایر جراحی‌های شكمی است.
سن و چاقی دو عامل خطر مشترك برای نازایی و سزارین می‌باشد.
همانطور كه قبلا نیز اشاره شد، ناباروری قبلی نیز احتمال سزارین را افزایش می‌دهد و درمان نازایی میزان حاملگی چندقلو را افزایش داده و افزایش تعداد فرزندان روی تمایل به حاملگی بعدی تاثیر می‌گذارد.
ارتباط سزارین و عملكرد جنسی
شواهدی قوی مبنی بر ارتباط میان زایمان طبیعی با كمك ابزار و اختلال عملكرد جنسی وجود دارد.
در همه مطالعات مربوط به درد پرینه گزارش شده است كه زایمان طبیعی با كمك ابزار میزان درد پرینه را افزایش می‌دهد. (درد پرینه: درد مربوط به برش و بخیه در محل زایمان طبیعی)
تئوری مبنی بر تاثیر منفی سزارین روی عملكرد جنسی معتقد است كه تاثیرات منفی سزارین روی سلامت مادر كه به علت ورود به فضای صفاقی (درون شكم)، برش جراحی دیواره‌ی شكم، برش دیواره‌ی رحم و به سبب عوارض جراحی از جمله عفونت رحمی و عوارض زخم و عوارض قلبی ریوی و تروبوآمبولی رخ می‌دهد می‌توانند مسوول كاهش عملكرد جنسی باشند.
نتایج یك مطالعه بین‌المللی بزرگ تصادفی و كنترل شده جهت مقایسه‌ی زایمان سزارین و واژینال برنامه‌ریزی شده‌ی میان زنان با نمایش بریچ، نشان‌دهنده‌ی افزایش درد حین مقاربت در سه ماه اول پس از زایمان در گروه سزارین نسبت به زایمان واژینال می‌باشد.
همین محققان نتایج را در دو سال پس از زایمان نیز بررسی كرده‌اند. در این مقایسه دیده شد كه سزارین برنامه‌ریزی شده هیچ تاثیر منفی روی روابط جنسی، درد حین مقاربت یا رضایت جنسی نداشته است.
سایر عوارض سزارین
- عفونت: اندومتریت پس از سزارین در 35 تا 40 درصد بیمارانی كه قبل از عمل، آنتی‌بیوتیك دریافت نكرده بودند گزارش شده است.
این رقم در زایمان طبیعی از قبل برنامه‌ریزی شده بدون پارگی پرده‌ها 4 تا 5 درصد می‌باشد. آنتی‌بیوتیك پیشگیرانه می‌تواند میزان كلی عفونت را تقریبا دوسوم كاهش دهد
- عفونت زخم: در 2/5 تا 16 درصد سزارین‌ها، به طور متوسط چهار تا هفت روز پس از جراحی رخ می‌دهد.
- خونریزی: متوسط خون از دست رفتن حین سزارین 1000 میلی‌لیتر است و حدودا 3-2 درصد بیماران نیاز به انتقال خون دارند.
- ترومبوآمبولی: خطر ترومبوآمبولی وریدی پس از سزارین چهار برابر بیشتر از زایمان طبیعی گزارش شده است.
- مرگ و میر مادری: میزان مرگ و میر مادری پس از سزارین بیشتر از زایمان واژینال می‌باشد.
ولی نسبت قابل توجهی از مرگ و میر و عارض جراحی مربوط به عوامل خطر مامایی و طبی زمینه‌ای منجر به سزارین می‌باشد. مرگ و میر موردی در رابطه با بیهوشی عمومی از بی‌حسی منطقه‌ای بیشتر بوده است.
- پیامدهای روانی: در مطالعات مربوط دیده شده است كه زنانی كه فرزند خود را از طریق سزارین متولد كرده‌اند نسبت به كسانی كه زایمان طبیعی كرده‌اند رضایت كمتری از تجربه تولد فرزند داشته‌اند، شیردهی كمتر بوده است و ارتباط عاطفی آنها با فرزندشان دیرتر برقرار شده است.
بعضی از آنها دچار احساس فقدان، شكست و عصبانیت شده‌اند. البته این قضاوت‌ها تا حدودی مربوط به ناراحتی ناشی از عوارض مامایی و طبی منجر به سزارین (به‌ویژه سزارین‌های برنامه‌ریزی نشده)، استرس، درد و خستگی ناشی از جراحی بزرگ و وضعیت روحی پیش از زایمان بیمار می‌باشد.
خطرات جنینی و نوزادی
اگرچه سزارین معمولا برای منافع جنینی انجام می‌شود اما گاهی نیز عوارضی به دنبال دار از جمله نارسی یا تروژنیك مربوط به دخالت‌های پزشكی نظیر تولد زودتر از مورد و ترومای زایمانی (ضربه‌های زایمانی).
سزارین در بسیاری موارد به عنوان یك عامل خطر متوسط برای RDS (سندرم دیسترس تنفسی) نیز معرفی شده.
از دیگر عوارض سزارین می‌توان به لانه‌گزینی غیرطبیعی جفت كه در بارداری پس از سزارین اول دو تا سه برابر میزان پایه افزایش می‌یابد و دكولمان جفت (جدا شدن جفت از جدار رحم) نیز اشاره كرد.
