فرزانه درویشی؛ کارشناسی ارشد مامایی، عضو انجمن علمی مامایی ایران
شش هفته بعد از زایمان به دوران نفاس معروف است. در این دوران کوتاه تعدادی از عوارض ممکن است توسط مادران تجربه شود که برخی از آنها بسیار مهم و درخور توجه است.
نمونه رایج این عوارض مهم عفونت‌های لگن، خونریزی، عفونت‌های پستان، افسردگی و ترومبوفلبیت یا ایجاد لخته در عروق خونی است.
تب نفاسی
تعدادی از عوامل در دوران نفاس با بروز تب (درجه حرارت 38 درجه سانتی گراد یا بیشتر) همراه هستند. اکثر تب‌های پابرجا بعد از وضع حمل در اثر عفونت‌های دستگاه تناسلی ایجاد می‌شود.
سایر علل شایع تب‌های نفاسی شامل احتقان و پرخونی پستانها، عفونت‌های ادراری، عفونت محل برش سزارین یا محل زایمان طبیعی اپیزیاتومی است.
احتقان و پرخونی پستانها
حدود 15 درصد زنانی که به کودک خود شیر نمی‌دهند در اثر احتقان پستان دچار تب بعد از زایمان می‌شوند؛ در این حالت پستانها بیش از اندازه پر، متورم، سنگین و سفت شده و عروق سطحی آن قابل مشاهده هستند.
علت بروز احتقان پستان به طور معمول تأخیر در شیردهی و تخلیه ناکافی هر دو پستان است. در صورت بروز احتقان پستان تخلیه و دوشیدن مکرر پستانها توصیه می‌شود.
اگر کودک قادر به مکیدن نوک پستان باشد، در فواصل منظم باید شیردهی انجام شود در غیر اینصورت باید به تناوب پستانها را دوشیده شوند و با فنجان یا قاشق کودک را تغذیه کرد.
جهت برقراری جریان شیر، گرفتن دوش آب گرم یا قرار دادن حوله گرم بر روی پستانها قبل از شیردهی کمک‌کننده است. همچنین جهت تسکین درد و کاهش تورم و ایجاد آرامش مادر استفاده از مسکن و قرار دادن کمپرس یخ بر روی پستان بعد از هر بار شیردهی می‌تواند مؤثر باشد.
چنانچه با به کار بستن اقدامات فوق و تخلیه کامل پستانها، بهبودی در عرض 24 ساعت حاصل نشود و این درد و تورم با علائمی مانند تب و لرز، قرمزی و تورم یکطرفه پستان همراه باشد ممکن است نشانه‌ای از عفونت مجاری پستانها و یا آبسه باشد؛ بنابراین مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
عفونت رحم
روش زایمان مهمترین عامل خطر برای پیدایش عفونت رحم است؛ به گونه‌ای که میزان بروز عفونت‌های رحم و لگن به دنبال زایمان طبیعی در مقایسه با سزارین بسیار کمتر است.
علائم عفونت‌های تناسلی
تب و لرز مهمترین معیار تشخیصی عفونت‌های رحمی بعد از زایمان است. از دیگر علائمی که می‌تواند به دنبال عفونت رحم ایجاد شود، ترشحات زرد رنگ و بد بوی واژن است.
در این شرایط مراجعه هرچه سریعتر به پزشک و دریافت آنتی‌بیوتیک‌های لازم ضروری است.
عوارض روانی پس از زایمان
درصدی از مادران در چند روز اول پس از وضع حمل دچار درجاتی از افسردگی می‌شوند. این عارضه موقتی است و در عرض 3-2 روز از بین می‌رود.
مادری که دچار افسردگی بعد از زایمان می‌شود ممکن است در مواقعی که هیچ دلیلی برای گریه و ناراحتی وجود ندارد گریه کند و از مراقبت فرزند خود عاجز باشد.
در چنین شرایطی حمایت و توجه اطرافیان به ویژه همسر اهمیت بسزایی دارد.
فراهم کردن آرامش در خانه و قوت قلب و اطمینان خاطر مبنی بر اینکه این شرایط موقت و زودگذر است می‌تواند در درمان بیمار مفید باشد.
در صورت تداوم این عارضه و یا شدت آن مراجعه به روانپزشک و یا روانشناس الزامی است.
خونریزی
خونریزی بعد از زایمان در حال حاضر مهمترین علت مرگ مادران است که می‌تواند به صورت زودرس و در عرض 24 ساعت اول بعد از زایمان و یا به صورت دیررس بروز کند.
شایع‌ترین دلیل برای این خونریزی جمع نشدن رحم بعد از زایمان و یا باقی ماندن تکه‌هایی از جفت در داخل رحم است.
به طور طبیعی تا چند روز اول بعد از زایمان ترشحات خونی وجود دارد اما به تدریج از میزان آن کاسته شده و تبدیل به ترشحات خونابه‌ای و در نهایت سفید رنگ می‌شود.
تداوم پیشرونده خونریزی بعد از زایمان دلیل موجهی برای مراجعه هر چه سریعتر به پزشک است تا بررسی‌های لازم انجام پذیرد.
ترومبوفلبیت
ترومبوز یا تشکیل لخته در رگ‌های خونی عارضه‌ای بسیار جدی در دوران بارداری و پس از زایمان است که به دلیل تغییرات خاص دوران بارداری و پس از زایمان و تحرک کم مادر شیوع آن در این دوران افزایش می‌یابد.
این عارضه تا حدی مهم و جدی است که اگر به آن توجه نشود می‌تواند به قیمت جان مادر تمام شود بنابراین تمام مادران باید با علائم ترومبوفلبیت از جمله تورم یکطرفه پاها به ویژه در قسمت ساق پا که با درد، گرمی و قرمزی یا تغییر رنگ پوست اطراف آن همراه است، آشنا باشند و در صورت مواجهه با چنین علائمی بدون فوت وقت به پزشک مراجعه کنند.
