به قلم : دکترحبیب واحدی ؛ دکترای تخصصی تکنولوژی مواد غذایی ؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشکده بهداشت گروه علوم پایه
drhvahedi40@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : اصولا اقدام به هر کاری با آگاهی قبلی و توام با عمل موفق‌تر است. اقداماتی وجود دارد که احتمال بارداری سالم و به دنیا آوردن کودکی سالم و بی‌نقص را افزایش می‌دهند. بهترین حالت آن است که والدین حداقل سه ماه قبل از تصمیم به باردار شدن برای آن برنامه‌ریزی کنند. در چند هفته نخست، شاید حتی ندانید باردار هستید. رشد کودک بیش‌ترین تاثیر را از عوامل بیرونی می‌پذیرد. تناسب جسمانی و تغذیه صحیح موجب می‌شود که کودک داخل شکم مادر به بهترین نحو ممکن تغذیه و حفاظت شود. از سویی ممکن است خطراتی در محل کارتان وجود داشته باشد که بر کودک شما اثر بگذارد. یا شاید در قبال بیماری خاصی مانند سرخجه واکسینه نشده باشید. برنامه‌ریزی برای بارداری موجب می‌شود که زمان لازم را برای فکر کردن به این مخاطرات و مرتفع نمودن آن‌ها داشته باشید. سلامت نوزاد وابسته به سلامت والدین در زمان لقاح است. حرکت در جاده سلامتی از همان لحظه لقاح، آغاز می‌گردد (مصداق کامل با هر دست بدهی با دست دیگر می‌گیرید). به همین دلیل تمامی مادران تمایل دارند تا عوامل موثر بر بهبود روند بارداری را بشناسند و از عوامل زیان‌آور دوری جویند. اساسی‌ترین گام جهت پیشگیری از بیماری‌های غیر‌واگیر در سنین بزرگسالی، ارتقای کیفیت تغذیه مادر قبل از بارداری است. سلامتی مادر نقش به سزایی در سلامتی جنین و دوره‌های بعدی زندگی دارد. انجام توجهات قبل از بارداری، به کرات بر سلامتی مادر، جنین و رشد نشان داده شده است. شروع بسیاری از بیماری‌های مزمن در سنین بزرگسالی همانند گرفتگی شریان‌ها، از همان دوران جنینی پایه‌ریزی می‌گردد (در جنگ جهانی دوم وقتی که سربازهای امریکایی تحت کالبد‌شکافی قرار می‌گرفتند، اغلب آن‌ها به بیماری تصلب شرایین مبتلا بودند). نتیجه اینکه نقش اساسی اقدامات قبل از بارداری در سلامتی مادران و فرزندان آینده ایران انکار ناپذیر است، لذا همه زنان شانس به دنیا آوردن سالم‌ترین و کامل‌ترین فرزندان را دارند، به شرطی که به سلامت خودشان و مطلوب نمودن شرایط غذایی، تغذیه‌ای و محیطی قبل از لقاح توجه کامل داشته باشند.
بیشتربخوانید:
در 3 هفته اول بارداری چه اتفاقی می‌افتد؟
اطمینان از عدم وجود بیماری‌های موروثی
در صورتی که در خانواده مادر یا پدر سابقه بیماری‌های موروثی وجود داشته باشد، والدین بایستی به برخی بیماری‌ها مانند هموفیلی و فیبروز کیستیک که موروثی هستند، توجه ویژه بنمایند. اگر در بستگان نزدیک شما یا همسرتان بیماری ارثی وجود دارد، ممکن است به فرزند شما منتقل شود. در این صورت قبل از بارداری با مشاورتان مشورت کنید. در صورت ضرورت به مشاوره ژنتیک مراجعه کنید تا میزان خطر را مشخص کند. در بیشتر موارد، اگر زن و شوهر هر دو حامل ژن عامل بیماری باشند، خطر به ارث رسیدن آن به کودک جدی خواهد بود (انتخاب مشاور توسط مادر قبل از بارداری اجتناب‌ناپذیر است).
مصونیت مادر در قبال سرخجه
ابتلا به سرخجه در دوران بارداری، خصوصا اوایل بارداری که اعضای داخلی بدن جنین در حال شکل گرفتن است، می‌تواند موجب نواقص جدی در جنین شود، بنابراین قبل از اینکه باردار شوید، از مشاورتان درخواست آزمایش خون کنید تا مطمئن شوید که در مقابل این بیماری مصون هستید. اگر نبودید، می‌توانید واکسن بزنید. این آزمایش را سر فرصت انجام دهید، زیرا دست کم تا سه ماه بعد از واکسیناسیون نباید باردار شوید.
بیشتربخوانید:
سرنوشت جنین در هفته 12 و 13 بارداری
سابقه ابتلا به بیماری‌های طولانی‌مدت (اپی‌لپسی/ صرع)
اگر دارای اختلالات جسمانی مانند صرع هستید، باید قبل از اقدام به باردار شدن با مشاورتان صحبت کنید. مشاور ممکن است رژیم دارویی شما را عوض کند، گاهی به این دلیل است که داروهایی را که مصرف میکنید، ممکن است بر جنین اثر بگذارد و گاهی نیز به این دلیل که داروها باردار شدن را دشوار می‌سازند. داروهای ضد صرع (فنیتوئین) به علت اختلال در جذب اسید فولیک خطر ناهنجاری جنینی را افزایش می‌دهند. داروها ممکن است موجب کوتاهی قد در نوزاد شوند.
بیشتربخوانید:
خود مراقبتی در دیابت بارداری
مصرف قرص‌های خوراکی ضد بارداری (OCP)
بهتر است مادران قبل از بارداری، مصرف قرص‌های ضد بارداری را، مدت‌ها قبل از بارداری، ترک نمایند. تا بدن مادر فرصت کافی برای بازگشت به چرخه طبیعی خود را داشته باشد. قبل از تلاش برای بارداری اجازه دهید سه ماه قاعده شوید. در این مدت می‌توان از کاندوم استفاده نمود. اگر قبل از منظم شدن قاعدگی، بارداری اتفاق بیفتد، پیش‌بینی تاریخ زایمان دشوار خواهد بود. قرص‌های خوراکی ضد بارداری بر متابولیسم چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و اسید‌آمینه ضروری تریپتوفان تاثیر می‌گذارند و باعث پایین آمدن سطح پنج ویتامین (B2، B9، B6، B12 و C) و دو عنصر معدنی Zn (بسیار مهم در تکامل جنین و تقویت ذائقه) و Mg در بدن می‌شوند. در بازار نوعی از قرص‌های ضد حاملگی وجود دارد که، فقط بر روی ویتامین‌های B9 و B6 تاثیر منفی می‌گذارد. بهترین راه این است که زنان در صورت استفاده از داروهای ضد حاملگی، هم زمان از غذاهایی استفاده کنند که دارای مقدار زیادی از ویتامین‌ها و املاح معدنی فوق باشند. نوعی از قرص‌های ضد حاملگی حاوی استروژن بالا هستند، ولی سطح ویتامین A را در خون افزایش می‌دهند (این نکته در مورد حیوانات آزمایشگاهی به اثبات رسیده است)، البته در نگاه اول به نظر می‌رسد که این نکته‌ای مثبت است، ولی آنچه که در حقیقت اتفاق می‌افتد، این است که استروژن باعث می‌شود ذخائر ویتامین A به خون تخلیه شود و بدن با کمبود ویتامین A مواجه گردد. زنانی که از قرص ضد بارداری استفاده می‌کنند و سوء‌تغذیه مزمن دارند، بسیار در معرض خطر هستند. پروژسترون موجود در داروهای خوراکی ضد بارداری باعث افزایش واکنش لثه‌ها و ایجاد ژنژویت (خون‌ریزی از لثه‌ها زمان مسواک زدن) می‌شود، لذا جویدن برای مادر مشکل می‌گردد. وضعیت دندان‌های این گونه زنان در ماه‌های 7 – 3 هر ماه یک‌بار و در ماه‌های 8 و 9 هر ماه دو بار بایستی ارزیابی شود (ماه‌های 3 و 5 و 7 در پرونده خانوار ثبت می‌گردد). اثرات گسترده قرص‌های خوراکی ضد بارداری بر وضعیت کاهش ریز‌مغذی‌ها شناخته شده است، به عنوان مثال گاهی نیاز به B6 تا 10 برابر افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید:
عوارض جبران‌ناپذیر سزارین بر کودکان چیست؟
همه چیز درباره بارداری خارج از رحم
تاثیر مصرف سایر داروها قبل از بارداری
استفاده از داروهای آسپرین، آنتی‌اسیدها، قرص‌های ضد بارداری و آنتی‌بیوتیک‌ها بر وزن تولد، تاثیر می‌گذارند. مصرف ماری‌جوآنا در تولید طبیعی اسپرم دخالت کرده و 3 تا 9 ماه وقت لازم است تا اثرات آن از بین برود. مصرف کوکائین، هروئین و مرفین به کروموزوم‌های موجود در اسپرم و تخمک آسیب وارد می‌کند. هنگامی که افراد معتاد از سرنگ‌های مشترک استفاده کنند، هم خطر ابتلا به ایدز افزایش پیدا می‌کند و هم روی رشد و تکامل جنین اثراتی دارد (تا کنون هیچ کودکی با تست HIV مثبت بیشتر از چند سال زنده نمانده است). در صورت استفاده از تتراسایکلین توجه داشته باشید که بعد از هفته بیست و ششم بر مینای دندان تاثیر می‌گذارد و رشد استخوان را مهار می‌کند (مصرف تتراسایکلین توصیه نمی‌شود). داروهای خواب‌آور از مدت‌ها قبل از بارداری باید قطع شوند. علاوه بر این تا سه ماهه سوم بارداری استفاده از خواب‌آورها ممنوع است. مادران مبتلا به بیماری نقرس (هیپراوریسمی/ افزایش اسید اوریک خون) معمولا برای ساکت شدن درد ناشی از این بیماری از داروی کلی‌شی‌سین استفاده می‌کنند، اما مصرف این دارو باعث کاهش جذب ویتامین B12 می‌شود. علاوه بر این جذب آهن و ویتامین‌های A و D و E و K و بتاکاروتن را کاهش می‌دهد. امروزه از قرص‌های مت‌فورمین با سابقه مصرف 100 ساله به طور گسترده در طیف وسیعی استفاده می‌شود. یکی از مصارف رایج این دارو در درمان دیابت نوع دو و چاقی است، ولی در نظر داشته باشید که مت‌فورمین باعث کاهش جذب ویتامین B9 و ویتامین B12 می‌شود، لذا مصرف آن قبل از باداری بایستی قطع شود. داروی کلرام‌فنیکل و داروهای کاهنده چربی‌های خون جذب اسید فولیک را کاهش می‌دهند. مصرف داروی ایزونیازید در بیماران مبتلا به بیماری سل باعث می‌شود که متابولیسم ویتامین D کاهش، دفع ادراری ویتامین B6 افزایش، نیاز به ویتامین B9 افزایش، ساخت ویتامین B3 (نیاسین) کاهش و ترشح ادراری عنصر روی افزایش یابد. مصرف تمامی داروهای مخاطره‌آمیز برای امر مهم بارداری بایستی مدت‌ها قبل از بارداری قطع شود و مادران قبل از بارداری از طریق انجام آزمایش‌های بیوشیمیایی مورد غربالگری قرار بگیرند و اگر کمبودی از نظر ریز‌مغذی‌ها وجود داشته باشد، مخصوصا کمبود آهن و روی و ... قبل از بارداری، باید مرتفع گردد.
مواجهه مادر با مخاطره‌های احتمالی در محل کار یا زندگی
کارفرمایان مسئولیت دارند اقداماتی را انجام دهند که در محل کارتان با خطراتی که بر احتمال باردار شدن شما اثر منفی می‌گذارند یا کودک شما را در معرض خطر قرار می‌دهند، مواجه نباشید. در حال حاضر اعتقاد بر این است که نمایشگر کامپیوتر و دیگر نمایشگرها مخاطره‌ای برای جنین ندارند. یک عفونت نادر به نام کلامیدیای طوطیان (C. Psittaci) وجود دارد که موجب سقط جنین می‌شود. این عفونت ممکن است از گوسفندان در زمان زایمان آن‌ها به انسان منتقل شود، بنابراین اگر کار شما در مزرعه است و باردار هستید، نباید در زایمان گوسفندان کمک کنید یا با بره‌های نوزاد در تماس قرار بگیرید. از دوشیدن گوسفندان تازه زایمان کرده امتناع نمایید. اگر در مرکز تولید مواد شیمیایی کار میکنید، باید از آثار محیط کار بر سلامت خود یا جنین تحقیق کنید.
بیشتربخوانید:
پیامدهای روحی بارداری
