دکتر غزاله اسلامیان : دکتری تخصصی علوم تغذیه ؛ عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : مادران آینده برای طلایی تر شدن 1000 روز اول زندگی فرزندشان از چه زمانی و از چه نوع رژیم غذایی، پیروی کنند؟ یکی از خواسته‌های والدین این است که کودکانشان با سلامتی رشد کنند و از فرصت دستیابی به پتانسیل کامل رشدی، بهره‌مند شوند. این فرصت در 1000 روز اول، بین شروع بارداری مادر و دومین سالگرد تولد فرزند او بیش از هر زمان دیگر فراهم است. یعنی دوره‌ای که برخورداری از تغذیه مطلوب، پایه و اساس اصولی برای روزهای آینده او را فراهم می‌کند.
بیشتربخوانید:
1000روز سـرنوشت‌ساز (قسمت اول)
رژیم غذایی بارداری؛ مؤثر در باروری فرزندان
برنامه‌ریزی برای سپری نمودن ایمن 1000 روز طلایی زندگی، باید قبل از لقاح شروع شود و همچنین تمام لحظات این 1000 روز را نیز شامل می‌شود. بر اساس یافته‌های مطالعات، رژیم غذایی مادران در دوران بارداری بر باروری فرزندان آن‌ها در آینده تأثیرگذار است، بنابراین رژیم غذایی یک خانم باردار، می‌تواند علاوه بر 1000 روز اول زندگی فرزندش بر 1000 روز اول زندگی نسل‌های بعدش نیز اثر‌گذار باشد. ارتباط تغذیه با باروری فراتر از بحث تعادل انرژی و وزن مناسب است. الگوی مواد غذایی دریافتی، نقش مهمی در پاسخ‌های هورمونی مؤثر در باروری دارد. در تنظیم رژیم غذایی پیش از بارداری، توجه به نسبت بین دریافت پروتئین، کربوهیدرات و چربی، نوع پروتئین، کربوهیدرات و چربی دریافتی و زمان مصرف وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی با توجه به تغییرات هورمونی در طی شبانه روز، وضعیت دریافت مواد معدنی و ویتامین‌ها بسیار مهم است.
در افرادی که از روش‌های کمک باروری (IVF، IUI، ICSI) برای باردار شدن استفاده می‌کنند، اصلاح رژیم غذایی در موفقیت بارداری به ویژه در افراد مبتلا به اختلالات تخمک‌گذاری و چاق بسیار مؤثر است.
بهترین زمان برای مشاوره تغذیه در صورت عدم ابتلا به بیماری‌های مزمن (دیابت، قلبی عروقی و ...)، عدم ابتلا به اختلالات هورمونی و عدم ابتلا به چاقی دو تا سه ماه قبل از اقدام به بارداری و در افراد با مشکلات ناباروری دو تا سه ماه پیش از شروع سیکل درمان ناباروری است. در صورت وجود مشکلات زمینه‌ای، زمان بیشتری لازم است.
تأثیر الگوی غذایی بر روی تخمک‌گذاری
مادران آینده از دوران کودکی و به ویژه پس از بلوغ باید تغذیه سالمی داشته باشند. تغذیه ناسالم تشدید‌كننده اختلالات تخمك‌گذاری است. دریافت پایین مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها (میوه‌ها و سبزی‌ها) و دریافت تركیبات غذایی حاوی اكسیدان بالا (فست‌فودها و غذاهای سرخ‌کردنی)، التهاب را در بدن تشدید می‌کند و این مسأله بر قدرت باروری اثرات منفی دارد، بنابراین اصلاح الگوی غذایی دختران و زنان برای تخمک‌گذاری‌های فعال بسیار تأثیرگذار است.
بیشتربخوانید:
1000روزسرنوشت‌ساز(قسمت دوم)
اصلاح الگوهای غلط غذایی
زنان در سنین باروری، قبل از اقدام به بارداری باید الگوهای غلط غذایی خود را اصلاح کنند. این مسأله کمک می‌کند: 1) با ذخایر کافی مواد مغذی وارد بارداری شوند. 2) مادر و جنین دچار کمبود مواد مغذی نشوند. 3) وزن‌گیری جنین به درستی انجام شود. 4) مادر دچار اضافه وزن بیش از حد نشود. 5) مادر به پیروی از الگوی غذایی سالم عادت کند تا 9 ماه بارداری را به راحتی طی کند و عدم دریافت مواد غذایی ناسالمی که در گذشته به مصرف آن‌ها عادت داشته است، برایش سخت و طاقت‌فرسا نباشد. برای مثال مادری که عادت داشته قبل از بارداری هر روز نوشابه و قهوه به مقدار زیاد دریافت کند، در دوران بارداری حذف این مواد غذایی می‌تواند چالش‌برانگیز شود، بنابراین اصلاح الگوهای غذایی قبل از اقدام به بارداری نقش مهمی در پیروی مادر از رژیم غذایی سالم دارد.
رعایت‌های غذایی قبل از اقدام به بارداری
زنان در سنین باروری، از سه ماه قبل از اقدام به باردارى روزانه یک عدد قرص اسید فولیک باید مصرف نمایند. مصرف اسید فولیک قبل از بارداری از تولد نوزاد مبتلا به نقص لوله‌های عصبی جلوگیری می‌کند. در مورد میزان و زمان مصرف با متخصص زنان مشورت شود. در صورت ابتلا به کم‌خونى و همچنین کمبود ویتامین D قبل از باردارى باید درمان صورت گیرد. بسته به میزان و شدت این کمبودها، نوع درمان و میزان مصرف مکمل متفاوت است که باید با متخصص مشورت شود. وجود ذخیره کافى املاح و ویتامین‌ها در بدن، برای دوران بارداری ضرورى است، بنابراین علاوه بر پیروی از رژیم غذایی سالم قبل از اقدام به بارداری، رعایت فاصله ایمن، بین باردارى‌های متوالی (به اندازه حدود سه سال) ضرورى است. مادرانی که قصد بارداری دارند باید از استعمال دخانیات و مصرف نوشیدنی‌هاى الکلى از قبل از اقدام به بارداری پرهیز کنند تا در دوران بارداری بر عدم استفاده از آن‌ها پایبند بمانند.
بیشتربخوانید:
میان وعده‌های مفید برای خانم‌های باردار
تغذیه ماه به ماه در دوران بارداری
دوره‌های آسیب‌پذیر زندگی
در دوره بارداری، مادر و جنین در هر آنچه که می‌خورند، می‌نوشند و تنفس می‌کنند با یکدیگر مشترک هستند و به همین دلیل دوران بارداری و شیردهی از دوره‌های آسیب‌پذیر زندگی به شمار می‌آید. غذایی که مادر در طی دوران بارداری مصرف می‌کند بر سلامت جنین، سلامت فرزندش پس از تولد و در دوران بزرگسالی، بسیار تأثیرگذار است. ترکیب و زمان وعده‌ها و میان‌وعده‌های مصرفی در هر دوره از بارداری، تأثیر تعیین کننده‌ای در پاسخ‌های هورمونی، متابولیکی و قلبی جنین در زندگی بعد از تولد دارد، بنابراین پیروی مادر از یک رژیم غذایی مناسب بر اساس سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری ضرورت پیدا می‌کند. همچنین تغذیه نقش مهمی در پیشگیری و کنترل عوارض بارداری دارد.
کفایت، تعادل و تنوع غذایی در بارداری
تغذیه مناسب در دوران بارداری باید شامل سه اصل کفایت، تعادل و تنوع باشد، یعنی مادر باردار در طول روز به میزان کافی و مناسب و به شکل متنوع از همه گروه‌های مواد غذایی، دریافت کند. باورهای غلط را کنار بگذارید. مادر باردار نباید به اندازه دو نفر غذا بخورد. میزان دریافت انرژی در این دوران حتماً باید بر اساس سه ماهه بارداری و تعداد جنین‌ها کنترل شود، چون اگر افزایش وزن خانم باردار بیش از حد معمول و طبیعی باشد، می‌تواند بارداری را با مشکل روبه رو سازد که مسلماً چنین وضعی نه به نفع جنین است، نه به نفع مادر و نه به نفع خانواده و جامعه.
نکات تغذیه‌ای مهم در دوران بارداری
مادران باردار باید برنامه غذایی منظم داشته باشند و وعده‌های غذایی را در یک بازه زمانی مشخص، مصرف کنند. با استفاده از میان‌وعده‌های سالم، تعداد وعده‌هاى غذایى را در روز افزایش دهند و در مقابل، حجم هر وعده غذایی را در برنامه غذایی خود کمتر کنند تا از نوسانات قند خون جلوگیری کنند. نان مصرفى در دوران بارداری باید از آرد سبوس‌دار، تهیه شده باشد (نان سنگک، نان جو و...) و نان‌هاى سفید و فانتزى مانند نان لواش، انواع باگت و نان ساندویچى را کمتر در رژیم غذایی خود مصرف کنید. مصرف مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو، لوبیا پلو، عدسى با نان و خوراک لوبیا با نان، به جای برنج سفید به تنهایی، پروتئین مناسب‌تری را در رژیم غذایی براى خانم باردار تأمین مى‌کند. سه واحد از انواع شیر و لبنیات کم چرب در دوران بارداری، دریافت شود. از انواع گوشت‌های سفید و قرمز به مقدار نیاز دریافت شود. انواع مغزدانه‌ها مانند پسته، بادام درختی، گردو و فندق منابع خوب پروتئین، اسیدهای چرب ضروری و مواد معدنی هستند و به عنوان میان‌وعده، مادران باردار ترجیحاً به صورت خام و بدون نمک از آن‌ها استفاده کنند. مصرف روزانه میوه‌ها و سبزی‌های متنوع (در رنگ‌های سبز، زرد، نارنجی، بنفش و قرمز) در دوران بارداری اهمیت بسیاری دارد. به جاى آب میوه بهتر است مادران باردار، از خود میوه در میان‌وعده‌های روزانه، مصرف کنند. میوه‌ها و سبزى‌هایى که به شکل خام، دریافت مى‌شوند باید قبل از مصرف به دقت شسته و ضد عفونى شوند. از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده تا حد امکان در دوران بارداری خودداری شود؛ برای مثال از مصرف روغن جامد، سس‌های چرب، فرآورده‌هاى گوشتى پرچرب مثل سوسیس، کالباس، همبرگر، کله پاچه، دل، جگر، قلوه و مغز در برنامه غذایی خوددارى شود. مادران باردار باید از روغن‌های مایع گیاهی سرشار از اسیدهای چرب ضروری به ویژه روغن زیتون و روغن کلزا استفاده کنند.
تا حد امکان مواد غذایی در دوران بارداری به صورت تازه مصرف شوند، برای مثال مغزدانه‌هایی که مدت زمان زیادی در کابینت نگهداری شده‌اند ممکن است به سبب شرایط نگهداری، برای سلامتی مضر باشند و یا سبزیجاتی که در فریزر ذخیره شده‌اند، خواص تغذیه‌ای خود را از دست داده‌اند. مادران باردار باید به میزان کافی در روز آب بنوشند و بر اساس رنگ ادرار میزان آب دریافتی خود را تنظیم کنند. همچنین مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا، قهوه، چای پررنگ و نوشابه‌های گازدار توصیه نمی‌شود، زیرا به دلیل محتوا بالای کافئین و تئین منجر به از دست دادن آب می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
خوردنی مفید برای دوران حاملگی
مصرف این خوراکی ها در دوران شیردهی ممنوع!
بهترین رژیم غذایی برای دوران بارداری
سخن پایانی
بنابراین مادران آینده باید به رژیم غذایی خود از قبل از اقدام به بارداری و همچنین در دوران بارداری، توجه ویژه‌ای داشته باشند تا 1000 روز اول زندگی فرزندشان را طلایی‌تر کنند. مراجعه به متخصصین تغذیه و بهره‌گیری از مشاوره‌های درست و اصولی، در طی شدن این دوران به سلامتی، نقش تأثیرگذاری دارد.
