در سونوگرافی (ultrasound) از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری دقیق و پر از جزئیات از اندام های داخلی استفاده می شود. سونوگرافی در طول دوران بارداری برای بررسی وضعیت رشد جنین و اطمینان از اینکه هر کدام از مراحل رشد در زمان دقیق خود رخ داده، انجام می‌شود. سونوگرافی در زمان‌های مختلف و به دلایل گوناگون در طی دوران بارداری انجام می‌شود.
سونوگرافی در دوران بارداری چگونه است؟
سونوگرافی از روش‌های تصویربرداری پزشکی است که در آن از امواج صوتی با فرکانس بالا برای مشاهده رحم در دوران بارداری استفاده می‌شود. تصاویر سونوگرافی مراحل مختلف رشد جنین، غالبا استخوان و اعضای بدن را به صورت سیاه و سفید نمایش می‌دهند.
انواع سونوگرافی های معمول دوران بارداری
جزئیات دقیق چگونگی انجام سونوگرافی در موارد اندکی با هم تفاوت دارد، ولی معمولا سونوگرافی طبق مراحل یکسانی انجام می‌شود.
دو نوع از سونوگرافی در طی دوران بارداری انجام می‌شود:
سونوگرافی شکمی (Abdominal ultrasound):
در این نوع از سونوگرافی، پزشک ژل مخصوصی را روی شکم زن باردار قرار می‌دهد. بعد از آن مبدل فراصوت () دستگاه سونوگرافی می‌تواند به راحتی روی شکم ژل زده حرکت کند.
بیشتربخوانید:
مخاطرات رادیولوژی و سونوگرافی در بارداری
سونوگرافی واژینال (Transvaginal ultrasound)
در این نوع از سونوگرافی از یک مبدل فراصوت کوچک‌تر استفاده می‌شود. این مبدل وارد واژن شده و بعد از آن تصویری دقیق‌تر و واضح‌تر از فضای داخلی به دست می‌آید. معمولاً این نوع از سونوگرافی در اوایل بارداری انجام می‌شود.
تکنیک‌های تصویر برداری سونوگرافی مختلفی وجود دارد. متداول‌ترین آن تکنیک دو بعدی (2D) است. اگر اطلاعات بیشتری نیاز باشد سونوگرافی سه بعدی (3D) انجام می‌شود. این نوع از سونوگرافی توسط دستگاه مخصوصی انجام شده و با کمک تصویر به دست آمده طول، عرض و عمق اجزا قابل بررسی است.
آخرین و جدیدترین تکنولوژی، سونوگرافی چهار بعدی است. این نوع از سونوگرافی به پزشک کمک می‌کند تا حرکات جنین را به صورت زنده و در آن واحد مشاهده کند.
بعد از ابداع سونوگرافی چهار بعدی سونوگرافی سه بعدی هم به روز شد. تصاویر حاصل از این روش‌ها طلایی رنگ بوده تا سایه‌ها و نقاط تاریک و روشن به خوبی نمایش داده شود.
تصاویر سونوگرافی هم روی صفحه نمایش و هم روی کاغذهای مخصوص به صورت چاپ شده در دسترس زن باردار قرار می‌گیرد.
سونوگرافی و روش‌های آن مرتب به روز رسانی شده و بهبود پیدا می‌کنند. همانند همه‌ی آزمایش‌ها نتایج حاصل از آن ممکن است صد درصد دقیق نباشد. با این همه اطلاعاتی که این روش تشخیصی در اختیار والدین و پزشک می‌گذارد به کنترل هر چه بهتر بارداری کمک کرده و تا حدود زیادی تضمین کننده‌ی سلامت جنین خواهد بود. از طرفی دیگر والدین به کمک سونوگرافی شانس این را خواهند داشت که پیش از تولد فرزند خود را دیده و این کار به تشکیل و محکم‌تر شدن رابطه با نوزاد کمک می‌کند.
مزایا و خطرات سونوگرافی در دوران بارداری چیست؟
سونوگرافی جنینی به جز ایجاد مقدار کمی حس ناخوشایند در مواردی هیچ خطری ندارد. این احساس ناخوشایند گاهی ناشی از فشار به شکم یا واژن است. هیچ نوع اشعه‌ای برای انجام سونوگرافی استفاده نمی‌شود.
برای انجام سونوگرافی واژینال، لازم است که مبدل دستگاه با پلاستیک یا لاتکس پوشانده شود. اگر زن باردار به لاتکس حساسیت داشته باشد، برخورد این ماده با بدن منجر به واکنش‌های آلرژیک خواهد شد.
گاهی سونوگرافی به منظور دادن عکس و ویدئوهای یادگاری به والدین انجام می‌شود. سونوگرافی خود بی خطر است، اما اگر توسط اپراتوری انجام شود که دانش کافی را ندارد ممکن است باعث انتقال اطلاعات غلط در مورد سلامت جنین به والدین شود.
توصیه می‌شود که حتماً سونوگرافی در مراکز مخصوص سونوگرافی و توسط پزشک متخصص انجام شود. در صورت داشتن هرگونه سوالی حتماً با پزشک یا ماما مشورت کنید
اهمیت و کاربرد سونوگرافی در دوران بارداری
سونوگرافی از روش‌هایی است که به وسیله آن مراحل مختلف رشد جنین در داخل رحم در دوران بارداری بررسی می‌شود. کارکرد سونوگرافی در وهله‌ی اول تشخیص علائم و نشانه‌های ناهنجاری‌ها و همینطور بررسی رشد جنین است.
همچنین از سونوگرافی برای تعیین جنسیت جنین نیز استفاده می‌شود. امروزه عکس‌های رنگی سه و چهار بعدی رنگی با کیفیت بالا از جنین به وسیله این روش گرفته می‌شود.
بیشتربخوانید:
ویار بارداری و تعیین جنسیت جنین
آیا سونوگرافی در دوران بارداری دارای عوارض جانبی است؟
بیش از ۴۰ سال است که از روش سونوگرافی در دوران بارداری استفاده می‌شود و تا به حال هیچ عوارض جانبی ناشی از این روش شناخته نشده است. این روش کاملا ایمن است و برای اطمینان از رشد طبیعی جنین در رحم مادر، ضروری است.
چه زمانی و چرا به سونوگرافی در دوران بارداری نیاز است؟
برای اطمینان از کاشت صحیح تخمک بارور شده بر دیواره داخلی رحم و تشکیل جفت جنین نیاز به سونوگرافی است. سایر دلایل نیاز به سونوگرافی نیز عبارتند از:
برای جلوگیری از حاملگی خارج رحمی
برای جلوگیری از عوارض بارداری مانند بارداری مولار (پوچ) و سقط جنین
برای تعیین بارداری
برای بررسی رشد و نمو جنین
برای بررسی نقص‌های مادرزادی و ناهنجاری‌های ژنتیکی
به عنوان بخشی از سایر آزمایش‌های پیش از تولد مانند «نمونه‌گیری از پرزهای جفتی»
سونوگرافی های سه ماهه اول بارداری
در سه ماهه اول بارداری، یک سونوگرافی زودهنگام بخشی از مراقبت‌های دوران بارداری در هفته‌های ۶ تا ۹ بارداری است که به والدین این امکان را می‌دهد تا برای اولین بار جفت جنین را ببینند. عموما توصیه می‌شود که همه‌ی مادران در سه ماهه اول حتما سونوگرافی را انجام دهند. دلایل انجام تصویربرداری سونوگرافی در این مدت عبارتند از:
با اندازه‌گیری دقیق ابعادی از بدن جنین، موعد تخمینی زایمان تعیین می‌شود (پس از سه ماهه اول بارداری، اندازه‌گیری جنین از طریق سونوگرافی دقت کمتری دارد.)
ضربان قلب جنین تشخیص داده می‌شود.
اطمینان حاصل می‌شود که بارداری در رحم انجام گرفته و امکان بارداری خارج از رحمی وجود ندارد.
تعداد جنین‌ها تعیین می‌شود.
در حالی که بیشتر پزشکان حداقل ۶ هفته پس از بارداری برای انجام اولین سونوگرافی صبر می‌کنند، ساک حاملگی را می‌توان حدود چهار و نیم هفته پس از آخرین قاعدگی مشاهده کرد. ضربان قلب جنین را هم می‌توان از هفته پنجم یا ششم تشخیص داد (البته در تمامی موارد بارداری امکان تشخیص آن وجود ندارد.)
بیشتر بخوانید:
تعیین جنسیت جنین قبل از سونوگرافی
علائمی که نشان می دهد دوقلو باردارید!
سونوگرافی های سه ماه دوم بارداری
در اواسط بارداری معمولا بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۲، یک اسکن دقیق آنومالی که به آن «سونوگرافی سطح دوم» گفته می‌شود، انجام می‌گیرد. این کار معمولا توسط متخصص سونوگرافی در بیمارستان یا کلینیک‌های تخصصی انجام می‌شود. سونوگرافی سه ماهه دوم می‌تواند به صورت واضح‌تری جنین را نشان داده تا از سلامت کلی جنین در این دوران اطمینان حاصل شود. دلایل انجام سونوگرافی در این دوران بارداری عبارتند از:
برای اندازه‌گیری جنین و بررسی تمام اعضای اصلی بدن، بررسی سطح مایع آمنیوتیک و اطمینان از رشد و نمو طبیعی جنین و همینطور محل جفت جنین.
تعیین جنسیت جنین (در صورت درخواست خود مادر)
دیدن بهتر جنین (خصوصا در این دوره از رشد و نمو جنین که اعضای اصلی بدن مانند دست، پا و … قابل مشاهده‌اند.)
سونوگرافی معمولا در سه ماهه دوم به صورت دو بعدی انجام می‌گیرند. اکثر پزشکان و متخصصان سونوگرافی‌های دقیق تر سه بعدی و چهار بعدی را تنها در صورتی که نیاز به بررسی دقیق‌تر جنین باشد، همچون بررسی موارد نقص و ناهنجاری مورد استفاده قرار می‌دهند.
سونوگرافی های سه ماه سوم بارداری
پزشک یا ماما انجام سونوگرافی سه ماه سوم را نیز به مادر توصیه می‌کند. این سونوگرافی می‌تواند در هر زمانی که مناسب باشد، معمولا به پس از هفته ۲۳ بارداری انجام گیرد. دلایل زیادی برای انجام سونوگرافی سه ماهه سوم وجود دارد که ممکن است شامل موارد زیر باشند:
اندازه جنین از حد عادی کوچک‌تر باشد
اندازه جنین از حد عادی بزرگ‌تر باشد
مشاهده موقعیت جنین در رحم
در صورتی که مادر دیابت یا فشار خون بالا داشته باشد
در صورتی که سونوگرافی‌های قبلی خطر پره‌اکلامپسی را نشان داده باشند
بررسی امکان بارداری دوقلویی و سه قلویی
همچنین در صورت مشاهده تغییر در حرکات جنین و یا خونریزی، انجام سونوگرافی در این دوره بارداری مهم است.
به طور کلی، در سونوگرافی سه ماهه سوم موارد زیر بررسی می‌شود:
رشد جنین
موقعیت جفت جنین در رحم
بررسی نتایج سونوگرافی‌های قبلی
بررسی اندازه طول دهانه رحم
همچنین وزن جنین را می‌توان از طریق سونوگرافی اندازه‌گیری کرد. با این حال، به یاد داشته باشید که این تعیین وزن دقیق نیست و معمولا دارای اختلاف ۴۰۰ گرمی (کمتر یا بیشتر) با اندازه واقعی است. اگر جنین در موقعیت صحیح و کیسه آمنیوتیک هم در مقابل صورت جنین باشد، امکان انجام سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی وجود دارد. اغلب به دلیل بزرگ‌تر شدن اندازه جنین نسبت به مایع آمنیوتیک، در این مرحله از رشد جنین، وضوح تصاویر کاهش پیدا می‌کند.
بیشتربخوانید:
بارداری پوچ ؛ از پیشگیری تا درمان
سونوگرافی در دوران بارداری چگونه انجام می گیرد؟
سونوگرافی یک روش بسیار ساده برای تصویربرداری از جنین است. پس از اینکه مادر روی تخت دراز کشید، تکنسین یا رادیولوژیست، شکم و لگن را به یک ژل مخصوص آغشته می‌کند. این ژل باعث بهبود ارتباط بین رحم و مبدل شده تا امواج به طرز صحیح‌تری از شکم عبور کنند. پس از این، خود مبدل که به اندازه یک کف دست است، روی شکم قرار می‌گیرد. با حرکت مبدل، تصاویر سیاه و سفید روی مانیتور قابل مشاهده می‌شود. امکان دارد که از مادر خواسته شود، در حین انجام سونوگرافی، حرکت نکرده یا اینکه نفس خود را حبس کند.
آیا سونوگرافی دردناک است؟
در شرایط عادی، سونوگرافی درد ندارد. با این حال، در صورتی که فرد دچار جراحت در ناحیه لگن یا درد در شکم باشد، ممکن است که با فشار مبدل در طول سونوگرافی، درد را حس کند.
نکات مهم درباره ی سونوگرافی های دوران بارداری
سونوگرافی برای بررسی سلامت و رشد و نمو جنین ضروری است، از این جهت، نباید هیچ کدام از سونوگرافی‌های از پیش تعیین شده را از دست داد.
سونوگرافی تنها باید توسط یک متخصص یا تکنسین آموزش‌دیده انجام گیرد که توانایی تحلیل تصاویر را داشته باشد.
در صورتی که در حین سونوگرافی هرگونه ناهنجاری مشاهده شود، ممکن است که پزشک روش‌ها و آزمایش‌های بیشتری با وضوح بالاتر را به کار ببرد.
تشخیص برخی از اعضای بدن در حین سونوگرافی دشوار است، بنابراین می‌توان از پزشک خواست که آن‌ها را بر روی تصاویر نشان دهد.
سونوگرافی نباید در شرایط عادی دردناک باشد، بنابراین در صورت درد باید فورا به پزشک اطلاع داد.
توصیه می‌شود که برای انجام سونوگرافی لباس‌های راحت، گشاد و مناسب بپوشید تا امکان دسترسی به شکم ساده‌تر باشد.
برای آماده شدن برای سونوگرافی حتما باید مقدار زیادی آب بنوشید. با این کار سونوگرافی زودتر انجام می‌گیرد و تصاویر نیز وضوح بالاتری خواهند داشت.
انجام سونوگرافی در بارداری نه تنها صحیح، بلکه موثر نیز هست. سونوگرافی برای تشخیص باردار بودن یا نبودن نیز ضروری است. در صورت بارداری هم باید سونوگرافی را انجام داد تا مراحل رشد و نمو و تغییرات جنین به درستی بررسی شوند. همچنین ضروری است که با توجه به وضعیت سلامتی در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید.
