دکتر لادن سیفی؛ متخصص زنان و زایمان
تعریف
فولات ویتامین B9 است محلول در آب بوده (لذا در اسهال و استفراغ دفع فولات داریم) و به صورت طبیعی در غذاهایی مثل جگر گوساله، سبزیجات برگی سبز (اسفناج) حبوبات، لوبیا، نخود موجود است. برای تقسیم سلولی طبیعی و نرمال فولات مورد نیاز است.
ولی اسید فولیك فرم سنتیك (ساختنی) فولات است كه به صورت قرص مكمل تولید می‌شود و راحت‌تر در دسترس سلول قرار می‌گیرد و هضم آسان‌تری هم دارد، در حالی كه در مورد فولات بسته به خام یا پخته پودن، نحوة پخت، همراهی با غذاهای دیگر و عوامل فردی مثل جذب و دفع میزان در دسترس سلول قرار گرفتن متفاوت است.
علل فقر فولات
1- عمدتاً نرسیدن این مواد به بدن است
2- مصرف بعضی از دارو مثل فنی‌توئین (ضد صرع) و سولفا سالازین
3- بیماری‌های زمینه‌ای مثل اختلال جذب‌ها مثلا در بیماری سلیاك یا كرون
4- جراحی‌هایی كه قسمتی از روده برداشته می‌شود و یا میانبر زده می‌شود.
عوارض كمبود اسید فولیك
1- اگر كمبود خیلی شدید باشد كه معمولا شایع نیست، كم‌خونی مگالوبلاستیك می‌دهد كه گلبول‌های قرمز درشت و بزرگ می‌شوند.
2- ایجاد زمینه برای بیماری قلبی عروقی: كسانی كه هموسیستئین در خونشان بالا است مستعد بیماری قلبی عروقی‌اند و اگر این افراد اسید فولیك و ویتامین B6 و B12 مصرف كنند هموسیستئین خونشان پائین می‌آید و خطر این بیماری قلبی عروقی را كاهش می‌دهد هموسیئین بالا همچنین استئوپورز و دمانس هم می‌دهد (زوال عقل).
3- كانسر: كمبود فولات منجر به تولید نابجای DNA می‌شود و با كم كردن دسترسی به اسید آمینه متیونین و تداخل با متیلاسیون طبیعی DNA منجر به سرطان‌زایی می‌گردد.
مزایای مصرف اسیدفولیك در حاملگی
مزایای مصرف اسیدفولیك در حاملگی عمدتاً پائین آوردن شانس اختلالات بسته شدن سیستم عصبی نخاعی است ولی در جلوگیری از مسمومیت حاملگی، جلوگیری از زایمان زودرس و جلوگیری از اختلال رشد جنینی هم موثر است و شانس كانسرهای بچگی، اوتیسم و تاخیر در حرف زدن را هم كاهش می‌دهد.
آیا لازم است خانم‌هایی كه تصمیم به بارداری دارند اسید فولیك مصرف كنند، بله حتماً چه مدت قبل از حاملگی لازم است و تا كی ادامه دهند؟
حداقل یك ماه قبل از حامله شدن باید اسید فولیك دریافت كرده باشند و نیز ادامه دهند تا پایان سه ماهگی حاملگی. در مواردی لازم است كه تا آخر حاملگی مصرف شود مثل كسانی كه در حاملگی داروی ضد تشنج والپروات و كاربامارپن می‌خورند و یا سولفاسالازین دریافت می‌كنند.
مقدار مصرف دارو چقدر باشد؟
میزان مصرف داروی اسیدفولیك به این بستگی دارد كه خانمی كه تصمیم دارد حامله شود در رده‌بندی كم‌خطر- پرخطر یا با خطر متوسط از لحاظ كمبود اسید فولیك قرار می‌گیرد.
پر خطر یعنی خانم‌هایی كه
1- سابقه زایمان فرزندی با نقض بسته شدن سیستم عصبی مهره‌ای یا آنانسفالی داشته‌اند.
2- كسانی كه داروی ضد صرع كاربامازپین – والپروات مصرف می‌كنند
3- چند قلویی به این افراد از قبل از حاملگی روزانه 5 میلی‌گرم اسیدفولیك می‌دهیم و حداقل تا ماه سوم ادامه می‌دهیم به افراد گروه 2 تا آخر حاملگی روزانه 5 میلی‌گرم را می‌دهیم.
در این افراد اسیدفولیك توانسته شانس ناهنجاری بسته شدن مهره‌ها را تا 70درصد كم كند. به گروه 3 هم باید بیشتر از یك قلویی اسید فولیك داد.
خانم‌های با ریسك متوسط
افراد دیابتی وابسته به انسولین (تیپ 1) چاق و به ویژه كسانی كه BMI 35 به بالا دارند وجود اختلال در بسته شدن مهره در فامیل درجه 2 و 3 و كسانی كه اختلال جذب دارند یا داروی ضد فولات می‌گیرند مثل سولفاسالازین یا فنی‌توئین یا متوتركسات این افراد باید روزانه 0/8-0/4 میلی‌گرم مصرف كنند.
اگر خانمی چند تا از عوامل ریسك متوسط را با هم داشت مثلا هم چاق بود و هم خواهرش مبتلا به ناهنجاری بسته شدن مهره‌ای بود باید 5 میلی‌گرم را مصرف كند.
در خانم‌های با ریسك كم هم توصیه می‌شود كه حتماً روزانه 0/4 میلی‌گرم را از قبل از حاملگی دریافت كنند چون 95 درصد زنانی كه بچه با نقص مهره‌ای زائیده‌اند بدون سابقه بوده‌اند و داروی ضد تشنج هم نمی‌خورده‌اند یعنی پرخطر نبوده‌اند.
از آنجائی كه بعضی از افراد در معرض حاملگی ناخواسته هستند بهتر است به زنان در سن باروری كه روش ضد حاملگی مطمئنی ندارند نیز توصیه به مصرف اسید فولیك كنیم.
زمان مصرف اسید فولیك به دلخواه فرد است می‌تواند هر ساعتی در شبانه روز آن را میل كند.
غذاهای غنی از فولات كدامند؟
100 گرم جگر گوساله پخته شده 185 میكروگرم فولات دارد.
نیم فنجان لوبیا چشم بلبلی پخته شده 105
نیم فنجان اسفناج پخته یا خرده شده 100
یك فنجان اسفناج خام 60
4 عدد (ساقه9 مارچوبه پخته شده) 85
نیم فنجان نخود فرنگی منجمد یا پخته 50
نیم فنجان كاهو 40
2 قاشق غذاخوری جوانه گندم خام 40
30 گرم بادام زمینی بوداده 40
200 میلی‌لیتر آب گوجه‌فرنگی 35
یك تخم‌مرغ درشت خام تازه 25 میكروگرم فولات دارد.
در پانزده ساله اخیر در كشورهای غربی آرد موجود در نان و ماكارونی را با اسید فولیك غنی می‌كنند.
در ایران هم روی بعضی از كیسه‌های آرد نانوایی ذكر شده كه غنی شده‌اند و اسید فولیك اضافه شده است.
