زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر دردانه ابراهیمی

سرطان یكی از عوامل اصلی بروز مرگ و میر در جهان امروز است. بر این اساس آشنایی با پدیده سرطان و راه‌های مقابله با این بیماری از ضروری‌ترین اطلاعاتی است كه جامعه امروز بشری به آن نیازمند است. سرطان سومین عامل مرگ و میر در ایران است. سالانه بیش از 40هزار نفر در اثر سرطان جان خود را از دست می‌دهند. تخمین زده می‌شود سالانه بیش از 70هزار مورد جدید سرطانی در كشور اتفاق بیافتد كه با افزایش امید به زندگی و درصد سالمندی در جمعیت كشور انتظار می‌رود بروز موارد سرطانی در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد. موسسه تحقیقات، آموزش و پیشگیری سرطان در نظر دارد مجموعه اطلاعاتی در قالب مطالب آموزشی درباره سرطان و علل احتمالی، علائم هشداردهنده، آزمون‌های غربالگری، تشخیص، درمان و راه‌های پیشگیری به شهروندان ارائه نماید، همچنین پایگاه الکترونیکی موسسه به نشانی www.ncii.ir جهت دریافت اطلاعات تکمیلی خدمتتان معرفی می‌گردد. بعضی از درمان‌های سرطان روی باروری تاثیر چندانی ندارند اما برخی موجب کاهش باروری می‌شوند. از علل ناباروری دایمی یا موقت، تاثیر درمان بر عملکرد سیستم غدد داخلی تولید کننده هورمون است. غدد داخلی و اندام‌های وابسته به آنها مثل بیضه، تخمدان، تیروئید و غدد فوق کلیه هورمون‌هایی را آزاد می‌کنند که بلوغ و باروری را کنترل می‌کنند.  مشکلات باروری هنگامی‌ رخ  می‌دهد که درمان سرطان سبب آسیب به یکی از این غدد یا اندام‌های تولید مثل مانند رحم، تخمدان، لوله رحم، دهانه رحم، پروستات یا بیضه گردد و یا قسمتی از مغز که سیستم غدد را کنترل می‌کند تغییر دهد.  در صورت نگرانی از این عوارض قبل از شروع درمان با پزشک راجع به عوارض احتمالی مربوط به باروری و راهکارهای حفظ باروری مشاوره شود.

مشكلات مردان 

بیشترین مشکلات مردان مربوط به آسیب تولید اسپرم یا مایع اسپرم می‌باشد. در زنان به خصوص تخمدان‌ها اهمیت ویژه دارند. این اندام ذخیره‌کننده تخمک می‌باشد. هر آسیبی به تخمدان سبب کاهش ذخیره تخمدان می‌شود که منجر به یائسگی زودرس و ناباروری خواهد شد و از آنجا که تخمک‌ها مجددا تولید نمی‌شوند این آسیب دایمی خواهد بود.
برخی درمان‌های سرطان که قابلیت ایجاد عوارض ناباروری دارند عبارتند از:
شیمی درمانی: داروهایی مثل عناصر الکیله کننده نظیر سیکلوفسفامید، کلرامبوسیل، بوسولفان، کارموستین، لوموستین، ملفالان و نیز داروهای سیس پلاتین و دوکسوروبیسین ممکن است ایجاد عوارض کاهش باروری نمایند.
پرتودرمانی: امکان این عارضه در پرتودرمانی به شکم، لگن، مهره‌های تحتانی، بیضه و اطراف آن، تخمدان و بافت‌های نزدیک به آن و یا پرتودرمانی به غدد صنوبری مغز وجود دارد.
جراحی: برداشتن پروستات، مثانه، یک یا هر دو بیضه، رحم، دهانه رحم، یک یا هر دو تخمدان و یا برداشتن غدد لنفاوی لگن ممکن است موجب کاهش باروری یا ناباروری گردد که به نوع جراحی مربوطه بستگی دارد.

ارزیابی باروری پس از درمان سرطان

در عده‌ای از مردان درمان سرطان منجر به ناباروری دایم و در عده‌ای منجر به کاهش یا توقف تولید اسپرم برای مدت زمانی می‌گردد و سپس باز می‌گردد. برقراری عادات ماهانه در زنان اکثرا اما نه همیشه نشانه توان باروری زن است. در برخی زنان درمان سرطان موجب توقف عادت ماهانه و ناباروری دایم می‌شود. در برخی ممکن است عادت ماهانه بعد از درمان بازگشت کند. البته از آنجایی که بسیاری از داروهای شیمی درمانی ذخیره تخمدانی را کاهش می‌دهند توان باروری بعد از این شیمی درمانی‌ها کاهش خواهد یافت و حتی چنانچه عادت ماهانه حین درمان و بعد از درمان ادامه پیدا کند عارضه کاهش باروری و یائسگی زودرس محتمل است.  زنانی که نگران عوارض ناباروری ناشی از درمان هستند می‌توانند ذخیره تخمدانی خود را با آزمایشات هورمونی حساس (مثل اندازه‌گیری هورمون آنتی مولرین) ارزیابی کنند. به طور کلی احتمال ناباروری با افزایش دوز شیمی درمانی و رادیوتراپی بیشتر است. سایر عوامل مثل مشکلات قبلی ناباروری و یا سن شخص نیز از عوامل تاثیرگذار هستند. در پسران جوان که قبل از بلوغ درمان می‌شوند احتمال ناباروری اندک است و در افراد بالای چهل سال خطر ناباروری بیشتر است. درمان‌های خیلی شدید سرطان مثل شیمی درمانی برای پیوند مغزاستخوان ممکن است موجب ناباروری فرد در آینده شود. در زنان هر چه سن زن در زمان شیمی درمانی یا پرتودرمانی بیشتر باشد شانس عدم برگشت عادت ماهانه و ناباروری بیشتر است.

باروری و بارداری بعد از درمان سرطان

اگرچه درمان سرطان ممکن است سبب کاهش قدرت باروری شود اما بارداری همچنان می‌تواند رخ دهد. بسیاری از پزشکان به مردانی که شیمی درمانی یا رادیوتراپی شده‌اند توصیه می‌کنند تا مدت زمانی جلوگیری از بارداری بکنند چرا که اسپرم آنها ممکن است آسیب ژنتیک دیده باشد و نیازمند زمان برای بازسازی باشد. بهتر است با پزشک راجع به زمان مناسب باروری پس ازدرمان مشاوره گردد. جهت باردار شدن یک زن بدون درمان‌های کمکی ناباروری بعد از پایان درمان سرطان او باید حداقل یک تخمدان سالم باتخمک کافی،  یک لوله رحمی سالم، رحم سالم و سطح قابل قبولی از هورمون‌ها داشته باشد. توجه شود که زنان بعد از درمان ممکن است توصیه شوند مدت زمانی تا اقدام به بارداری صبر کنند. این زمان بستگی به نوع و مرحله سرطان، نوع درمان وسن شخص دارد. از آنجا که زنان با افزایش سن، تخمک بیشتری از دست می‌دهند در زنانی که می‌خواهند باردار شوند و توصیه به تاخیر در بارداری بعلت نوع سرطان یا نوع درمان هورمونی (مانند مصرف قرص تاموکسیفن) شده باشند، ارزیابی ذخیره تخمدان و انجام مشاوره تخصصی توصیه می‌گردد.

راهکارهای حفظ باروری

بیشتر روش‌های حفظ باروری پیش از شروع درمان سرطان صورت می‌گیرد. سن، بلوغ فیزیکی و جنسی، وضعیت تاهل نوع روش را معین می‌کند. بعضی ازاین راهکارها عبارتند از:  حفاظت از بیضه و یا تخمدان از میدان تابش حین پرتودرمانی
 بانک اسپرم یا تخمک یا جنین که شامل فریز کردن و نگهداری آنها می‌شود.  انجام جراحی محدودتر در مواردی که بطور مثال مرحله سرطان در بدخیمی دهانه رحم یا تخمدان پایین است. سرکوب دارویی تخمدان‌ها
توجه شود که این راهکارها برای همه مناسب نیستند برخی روش‌ها هزینه بر و پر استرس می‌باشند و موثر بودن آنها متفاوت است و برخی  تحت بررسی و در مرحله تحقیقات می‌باشند. به خاطر داشته باشید قبل از درمان سرطان می‌توانید درباره خطر ناباروری یا کاهش باروری پس از درمان و درباره راهکارهای حفظ باروری در صورت لزوم با پزشکان مشاوره کنید.