دكتر محمدرضا صفرینژاد
ناباروری تبعات روانی، پزشکی و اقتصادی زیادی بر زوج‌ها دارد. در خانم‌های کمتر از 35 سال، احتمال حاملگی ظرف 12 ماه پس از ازدواج 85 درصد و ظرف 24 ماه پس از ازدواج 95 درصد است. ما زوج‌ها را موقعی از نظر ناباروری بررسی می‌کنیم که 12 ماه از نزدیکی مرتب و منظم بدون پیشگیری گذشته باشد. در طی دهه گذشته به میزان ناباروری در زوج‌ها افزوده شده است. ناباروری را به دو دسته بزرگ تقسیم می‌کنند: اولیه که در آن زوج‌ها از بدو ازدواج بچه‌دار نشده‌اند و ثانویه که در آن زوج‌ها پس از صاحب فرزند شدن، مجددا نمی‌توانند بچه‌دار شوند.
سن باروری
یکی از علل مهم در خانم‌ها سن است، در خانم‌ها ما بین 39-35 سالگی میزان باروری بطور متوسط و بعد از 40 سالگی بشدت کاهش می‌یابد.
اختلال در تخمک‌گذاری
بیست و یک درصد علت ناباروری در خانم‌ها اختلال در تخمک‌گذاری است. اختلال در تخمک‌گذاری خود را به سه شکل نشان می‌دهد: عدم وجود پریود، پریودهای مکرر (مثلا هر 15 روز)، پریودهای اندک (مثلا هر 45 روز). این یکی از علل ناباروری است که درمان آن نسبتا ساده است، بنابراین تشخیص اختلال در تخمک‌گذاری اهمیت زیادی دارد. عدم وجود پریود در خانم‌ها خیلی مهم است. عدم وجود پریود به دو شکل دیده می‌شود: اولیه که در آن یک خانمی هیچ وقت پریود را تجربه نکرده است، و ثانویه که در آن یک خانم بعد از داشتن مدت‌ها پریود طبیعی، دچار عدم پریود می‌شود. جهت اطلاع خوانندگان محترم شایع‌ترین علل عدم وجود پریود اولیه و ثانویه در زیر آورده می‌شوند:
علل عدم وجود پریود اولیه (یک خانم هیچوقت در زندگی دچار پریود نشده است)
اختلالات ساختمانی بدن عدم تشکیل رحم وجود یک دیواره در داخل واژن عدم وجود سوراخ در پرده بکارت اختلالات کرموزومی نارسائی اولیه تخمدان اختلال در غده هیپوتالاموس که در آن غده هیپوتالاموس هورمون‌های لازم جهت تحریک تخمک‌گذاری و تولید هورمون زنانه را ترشح نمی‌کند. بیماری‌های مزمن کاهش شدید وزن ورزش حرفه‌ای اختلالات ژنتیکی نامعلوم: غده هیپوتالاموس کار کرد طبیعی ندارد ولی در بررسی‌ها علتی برای آن پیدا نمی‌شود.
بیماری‌های غده هیپوفیز: غده هیپوفیز تحت تحریک هورمون‌های غده هیپوتالاموس، هورمون‌های لازم برای تخمک‌گذاری و تولید هورمون زنانه را ترشح کند. افزایش پرولاکتین خون، کم کاری غده هیپوفیز نامعلوم، آسیب به هیپوفیز و هیپوتالاموس، تومورها، پرتودرمانی سر، ضربه به جمجمه، بیماری‌های عمومی، بیماری‌های مزمن، بیماری‌های غدد درون‌ریز، کاهش شدید وزن و بلوغ دیررس.
علل عدم وجود پریود ثانویه (یک خانم بعد از مدت‌ها داشتن پریود طبیعی دیگر پریود نمی‌شود)
چسبندگی رحم، تنگی گردن رحم بعلت جراحی و یا ضایعات گردن رحم، بیماری‌های هیپوتالاموس، کاهش شدید وزن، ورزش حرفه‌ای، بیمارهای مزمن، استرس‌های روانی نامعلوم، بیمارهای غده هیپوفیز، افزایش پرولاکتین خون، کم کاری غده هیپوفیز، از بین رفتن غده هیپوفیز بعلت خونریزی بیش از حد در حین زایمان، بیماری‌هایی که به هیپوتالاموس و هیپوفیز آسیب می‌زنند، تومورها، پرتودرمانی سر، آسیب به جمجمه در اثر ضربه، بیماری سل، بیماری‌های عمومی، بیماری‌های مزمن ناتوان کننده، کاهش وزن، بیماری‌های غدد درون ریز و اختلالات کرموزوم.
علل مربوط به لوله‌های رحمی
لوله‌های رحمی مسئول انتقال تخمک به داخل رحم جهت باروری هستند. بنابراین عدم وجود لوله‌های رحمی و یا انسداد آنها سبب ناباروری می‌شود. علت 14 درصد ناباروری خانم‌ها مشکلات در لوله‌های رحمی هستند. سردسته بیماری‌هائیکه سبب انسداد لوله‌های رحمی می‌شوند، عفونت لگنی است. مهمترین عامل عفونت لگنی عفونت با میکروب کلامیدیا است. اگر خانمی برای بار اول دچار عفونت لگنی با میکروب کلامیدیا شود، احتمال آسیب به لوله‌های رحمی 10-30 درصد، برای بار دوم 60-30 درصد و برای بار سوم 50-90 درصد است. بنابراین خانم‌ها نباید عفونت و التهاب لگن را دست کم بگیرند. عفونت کلامیدیائی لگن اغلب بی سر و صدا است و موقعی تشخیص داده می‌شود، که خانم بعلت ناباروری تحت بررسی قرار می‌گیرد. استفاده از IUD خطر عفونت لگنی را زیاد می‌کند و این عفونت اغلب خیلی شدید است. تعدادی از آی یو دی‌ها بتدریج از خود پروژسترون آزاد می‌کنند، خطر عفونت با این نوع آی یو دی کمتر است.
علل مربوط به موکوس گردن رحم
در حول و حوش موعد تخمک گذاری موکوس گردن رحم آبکی شده و به راحتی کش می‌آید. علت آن افزایش هورمون استروژن و فقدان هورمون پروژسترون است. علت 3 درصد ناباروری در خانم‌ها این است که موکوس گردن رحم در دوران تخمک گذاری حالت طبیعی را از دست می‌دهد. از علل آن عفونت با کلامیدیا و جراحی قبلی بر روی گردن رحم را می‌توان نام برد. در یک خانمی که با شکایت ناباروری مراجعه می‌کند برای تشخیص صحیح، سریع و مقرون به صرفه از راهنمای زیر استفاده می‌شود:
اخذ تاریخچه روش‌های جلوگیری از حاملگی که بیمار قبلا از آنها استفاده می‌کرده است، حاملگی‌های قبلی و سرانجام آنها، تاریخچه پزشکی (عفونت لگنی، بیماری التهابی روده)، سابقه جراحی (بیوپسی از گردن رحم)، وجود هر نوع بیماری در حال حاضر مثل دیابت، سابقه مصرف هر نوع دارو، رژیم غذائی، مصرف الکل و کشیدن سیگار، ترشح شیر از سینه‌ها، افزایش موهای بدن، هر نوع اختلال در پریود، پریودهای دردناک، خونریزی ما بین پریودها و بعد از نزدیکی، تعداد روابط زناشوئی و موعد آنها.
معاینه
وجود علائم و نشانه‌های زیر نشان‌دهنده وجود احتمالی یک بیماری در غدد درون‌ریز می‌باشد: جوش صورت و تنه، پر موئی، ریزش موهای جلوی سر، علائم مرد زائی (کلفت شدن صدا و بزرگ شدن کلیتوریس)، اختلال در میدان دید، بزرگ شدن غده تیروئید در جلوی گردن.
محاسبه اندکس توده بدنی، در خانم‌ها میزان آن باید ما بین 21-25 باشد. ما بین 26-30 چاقی و بیشتر از 30 چاقی مرضی است، اندازه‌گیری فشارخون و آزمایش ادرار.
