دكتر لادن سيفی؛ جراح و متخصص زنان
انواع آسیب‌های تولیدمثلی
1- عوامل آسیب‌رسان فیزیكی مثل اشعهx، تماس با شوك الكتریكی، گرمای زیاد (سونا- جكوزی)- ارتعاش و لرزه زیاد (دستگاه‌های ماساژ و لاغری) 2- عوامل آسیب‌رسان بیولوژیكال مثل ویروس‌ها، باكتری‌ها، انگل‌ها 3- مواد سمی مثل خوردن سموم، تنفس سموم و یا تماس پوستی با مواد سمی. بعضی از مواد سمی عمر كوتاه دارند و اگر مادر حامله در حین حاملگی با آن‌ها در تماس باشد باعث عارضه می‌شوند ولی بعضی از مواد سمی ماندگاری طولانی دارند و حتی اگر مادر در دوران قبل از حاملگی با این مواد در تماس بوده و حالا كه حامله شده در تماس نباشد، باز هم عارضه می‌دهند مثل سرب كه در استخوان ذخیره شده و بتدریج آزاد می‌شود و یا مواد سمی كه در چربی ذخیر شده و تا مدت‌ها در بدن وجود دارد. لذا سرب موجود در آلودگی هوا اثرات جدی بر باروری دارد و باعث سقط، زایمان زودرس و اختلالات عصبی در كودكی می‌شود.
عوارض آلاینده‌ها
1- اختلال قاعدگی و اختلالات هورمونی دیگر 2- ناباروری 3- سقط 4- مرگ داخل رحمی یا مرگ در روزهای اول بعد از تولد 5- وزن كم جنین و نوزاد زیر 2500 گرم
6- ناهنجاری‌های تولدی و ناهنجاری‌هایی كه تا 12 ماهگی بروز می‌كنند. 7- اختلالات شناختی و كم شدن ضریب هوشی 8- تأخیر در مراحل رشد جسمی 9- سرطان‌های دوران كودكی عوارض بعضی از مواد عبارتند از:
گازهای بیهوشی در انسان شانس سقط را بالا می‌برد در مطالعات حیوانی ناهنجاری مادرزادی را هم بالا برده‌اند مصرف سیگار، قلیان و آلودگی هوا باعث وزن كم نوزاد و اختلال رشد می‌شود. داروهای ضدسرطان شانس سقط را بالا می‌برند. آرسنیك (كه در سال 1390 در مورد برنج‌های وارداتی هندی شك‌برانگیز شده بود) شانس سقط و وزن كم نوزاد را افزایش میدهد. كربن دی‌سولفید سقط و اختلالات قاعدگی میدهد. جیوه شانس سقط، زایمان زودرس و ناهنجاری‌های سیستم عصبی مركزی و فلج مغزی را بالا می‌برد. حلال‌های تركیبی كه در تمیز كردن منزل و یا در خشكشویی‌ها كاربرد دارند شانس سقط و اختلالات سیستم عصبی مركزی و اختلالات مادرزادی در قلب را بالا می‌برند. حشره‌كش‌ها وسموم دفع آفات نباتی باعث كم بودن وزن تولد نوزاد می‌شوند.
نفتالین شانس دیرزایی (دیر حامله شدن) را بالا می برد سرب: میزان نازایی، سقط، وزن كم موقع تولد، اختلالات رشدی و شناختی را بالا می‌برد.
استرس‌های جسمی
در ضمن به یاد داشته باشیم كه استرس‌های جسمی (كار سنگین) و روانی در ایجاد زایمان زودرس مؤثر هستند. تنوع ژنتیكی انسان‌ها، تنوع فیزیكی افراد، متفاوت بودن از لحاظ وضعیت اقتصادی اجتماعی از عواملی هستند كه تولیدمثل را تحت تأثیر قرار می‌دهند لذا همه زن‌ها به یك اندازه آسیب نمی‌بینند.
مداخله مواد آلاینده در تولید تخمك
وقتی جنین دختر در رحم مادر است تا ماه 5 حاملگی اووسیت‌های اولیه تخمدانش تكمیل می‌شود و اووسیت اولین تقسیم میوزش را در زندگی داخل رحمی انجام میدهد و از 5 ماهگی تا پس از تولد نوزاد دختر و رسیدن به بلوغ متوقف می‌شود و وقتی دختر نوجوان به سن بلوغ رسید تخمك‌گذاری شروع می‌شود و ماهانه خونریزی قاعدگی میدهد در اثر مواد سمی شیمی‌درمانی- رادیاسیون، به اووسیت‌های اولیه آسیب وارد می‌شود و این دختر بعدها دچار كاهش قدرت باروری می‌شود.
تاثیر مواد آلاینده بر قاعدگی و باروری
این مواد ممكن است با تولید یا ترشح هورمون تداخل كنند و اختلال قاعدگی بدهند. بعضی از مواد شیمیایی كارهورمن را با تخریب و یا با تقلید مانع می‌شوند و به این طریق اختلال قاعدگی و باروری می‌دهند مثل پلاستیك‌ها از تخریب‌كننده‌های آندوكرین هستند. اختلالات قاعدگی در آرایشگرها كه با رنگ‌ها در تماسند و در كاركنان كارخانه‌های تولید دارو بیشتر دیده شده است.D.T.D روی فعالیت تخمدانی اثر دارد و باعث تغییراتی در طول مدت سیكل قاعدگی و تغییرات در سطح پروژسترون شود و در كاهش باروری مؤثر است.
تاثیر آلاینده‌ها بر رشد جنینی
تخمی كه در حال تقسیم و تكامل است حدود 3 روز پس از بارور شدن به رحم رسیده و لانه‌گزینی تا حدود روز 7 طول می‌كشد تا كامل شود تماس با مواد سمی در این دو هفته اول پس از بارور شدن تخمك معمولاً باعث سقط می‌شود و حتی ممكن است فرد متوجه نشود و فكر كند كمی تأخیر در قاعدگی داشته است. در این دو هفته امبریو كمتر به آسیب‌های Structural حساس است چون آسیب‌هایی كه كشنده نباشند با پروسه تقسیم سریع سلولی اصلاح می‌شود. از هفته3 تا هفته 8 كه به آن مرحله ساخت اعضا می‌گویند جنین به مواد آلاینده و سمی بسیار حساس است و مواد تراتوژن می‌توانند باعث اختلال در رشد بافت‌ها یا اندام‌ها شوند و سقط یا اختلالات رشدی یا نقص تولد و یا اختلالات عصبی بدهند. میزان تماس با آلاینده و زمان تماس بسیار مهم است ممكن است تماس با یك آلاینده در سنین مختلف داخل رحمی عوارض متفاوتی داشته باشد بعد از 3 ماهه اول شدت آسیب‌ها كمتر می‌شود. سیستم عصبی مركزی جنین بسیار حساس است چون هنوز سد خونی مغزی كامل نیست و سلول‌های عصبی به خوبی میلینیزه نشده‌اند لذا به كمبود اكسیژن حساسند و مصرف سیگار، قلیان، كمبود اكسیژن در هوا در اثر آلودگی هوا و نیز جیوه و سرب در این مرحله بدترین اثرها را بر این قسمت دارد.
اثر حاملگی بر جذب آلاینده‌ها
در حاملگی تغییراتی طبیعی به وجود می آیند كه تاثیر آلاینده‌ها را بعضاً بیشتر می‌كند.
1- مثلا در حاملگی زمان تخلیه معده طولانی می‌شود. حرکات روده كند می‌شود یبوست حاملگی هم به این دلیل است لذا جذب مواد سمی از راه گوارش بالا می‌رود. در حاملگی تعداد تنفس بیشتر می‌شود پس دریافت سم‌های تنفسی بیشتر می‌شود. افزایش چربی در حاملگی باعث می‌شود مواد سمی محلول در چربی بیشتر در بدن بمانند. و البته افزایش حجم خون و آب بدن و افزایش گردش خون كلیوی باعث دفع بیشتر مواد سمی و نیز سرب از ادرار می‌شود به این دلایل به خانم‌های حامله توصیه می‌كنیم در هوای آلوده بیرون نروند و مایعات بیشتر مصرف كنند. سرب بالا در خون مادر علاوه بر تأثیر بر جنین كه گفته شد شانس افزایش فشار خون و پره اكلامیسی را بالا می‌برد سرب تا بیش از ده سال در استخوان‌ها ذخیره شده و بتدریج آزاد می‌شود و به خون وارد می‌گردد. سرب روی تعداد اسپرم مردها، حركات اسپرم ،و وضعیت هورمونی مردانه هم تأثیر سوء و كاهنده دارد.
اثر آلاینده‌ها بر شیردهی
موادی كه محلول در چربی‌‌اند مثل حشره‌كش‌هاو سرب از طریق شیر به نوزاد می‌رسد ولی ممنوعیتی برای شیردهی نمی‌باشند البته بدیهی است كه توصیه می‌كنیم مادر شیرده از آلاینده‌ها به دور باشد. در مورد ویروس‌ها و انگل‌ها ابتلا به هپاتیت B در مادر علاوه بر ابتلای جنینی، شانس وزن كم تولد را افزایش میدهد. ابتلا به ویروس ایدز شانس سرطان‌های دوران بچگی و وزن كم را بالا می‌برد. ابتلا به سرخجه شانس وزن كم و نقص عضو را می‌افزاید. ابتلا به آبله‌مرغان شانس وزن كم و نقص عضو را می‌افزاید. توکسوپلاسموزیس شانس سقط، اختلالات رشد و نقص عضو را می‌افزاید. بدین دلیل قبل از اقدام به حاملگی و در مشاوره قبل از حاملگی باید مطمئن شویم كه فرد بر علیه هپاتیت B، سرخجه و آبله مرغان واكسینه شده باشد. به‌ویژه كسانی كه در مهدكودك یا مدارس، بیمارستان، آزمایشگاه‌ها و آرایشگاه‌ها كار می‌كنند.
