زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

بـلوغ دوره بحرانی در نوجوانان

مفهوم بلوغ

نوجوانی دوره‌‌ای بحرانی به شمار می‌‌آید كه طی آن مرحله ‌‌"بلوغ‌‌" اتفاق می‌‌افتد. ‌‌"بلوغ‌‌" در فرهنگ فارسی به معنی ‌‌" رسیدن ‌‌"، ‌‌" رسیدن به سن رشد ‌‌"، ‌‌" مرد شدن ‌‌"، ‌‌" زن شدن ‌‌"، ‌‌" رسیدگی و پختگی و به حد كمال رسیدن ‌‌" آمده است. سازمان جهانی بهداشت، نوجوانی را به سنین ۱۰ تا ۱۹ اطلا‌‌ق می‌‌كند. این دوره منشاء تغییرات زیادی در وجود شخص است و موجب می‌‌شود كه شخص به گونه‌‌ای متفاوت، رفتار و احساس كند. در این دوران، نگاه نوجوان نسبت به جهان تغییر می‌‌كند و گاهی دچار تشویش و نگرانی می‌‌شود. گاه تصمیم‌‌گیری برایش مشكل می‌‌شود و مجموعه این عوامل موجب بروز مشكلا‌‌تی در برخورد وی با خانواده و جامعه می‌‌شود. بلوغ دوره بحرانی انتقال از مرحله كودكی به بزرگسالی و زمان اكتساب قدرت باروری است. دوره‌‌ای كه تغییرات تكاملی در مغز و غدد بدن باعث تغییرات ‌‌"جسمانی‌‌"، ‌‌"روانی‌‌"، ‌‌"روحی‌‌" و ‌‌"رفتاری‌‌" می‌‌شود.

اهمیت شناخت بلوغ در دختران و مسائل آنان

‌‌"بلوغ‌‌" یكی از حیاتی‌‌ترین مراحل زندگی انسان است. دوره‌‌ی بلوغ بویژه برای دختران دوره‌‌ی بسیار مهم و حساسی در زندگی به شمار می‌‌رود. آنان با ورود به سن بلوغ شاهد تغییرات زیادی در وضعیت ‌‌"ظاهری‌‌"، ‌‌"روانی‌‌" و ‌‌"رفتارهای اجتماعی‌‌" خود می‌‌باشند. این دوره با پیدایش صفات ثانویه جنسی شروع می‌‌شود و تا تكمیل بلوغ جسمانی ادامه می‌‌یابد. در این دوره تغییرات فیزیكی مهمی در بدن دخترها رخ می‌‌دهد كه منجر به ایجاد ‌‌"تغییرات بافت چربی در بدن‌‌"، ‌‌"رشد سریع استخوان‌‌ها‌‌"، ‌‌"بلند شدن قد‌‌" و ‌‌"بروز تغییرات جنسی  جسمی‌‌" خواهد شد.

بلوغ به چهار مرحله تقسیم می‌‌شود:

مرحله قبل از بلوغ كه بین ۱۰تا ۱۲ سالگی قرار دارد. البته این امكان وجود دارد كه ‌‌"بلوغ جسمی‌‌" در این مرحله نیز اتفاق ‌‌افتد.

مرحله ۱۳ تا ۱۴ سالگی كه معمولا‌‌ مرحله بلوغ جسمی است.

مرحله بعد از بلوغ یا مرحله اواسط نوجوانی كه مرحله ۱۵ تا ۱۶ سالگی است.

مرحله ۱۷ تا ۱۹ سالگی كه اواخر بلوغ و مرحله تكامل رشد جسمی است.

تغییرات جسمی بلوغ در دختران

‌‌"بلوغ‌‌" عبارتست از یكسری تغییرات جسمی و روانی كه سلسله‌‌وار به دنبال هم اتفاق می‌‌افتد و نهایتا در پایان این دوره، ‌‌"دختران نوجوان‌‌" زمینه و آگاهی كافی جسمی و روانی را برای ‌‌"زن شدن‌‌" پیدا می‌‌كند. علا‌‌متهای جسمی بلوغ به دنبال یكسری تغییرات هورمونی بدن كه از طریق مغز ( سیستم هیپوفیز و هیپوتالا‌‌موس ) كنترل می‌‌شود و ارتباط مستقیمی با تخمدان ( در دختران ) دارد، ظاهر می‌‌شود. سن بروز تغییرات بدنی در دوره بلوغ بسیار متغیر است. اكثر دختران در سنین ۹ تا ۱۳ سالگی نخستین تحولا‌‌ت دوره بلوغ را از خود نشان می‌‌دهند. یک تا دو درصد جمعیت، شروع تغییرات بلوغ را در خارج از این محدوده سنی تجربه می‌‌كنند كه این افراد از نظر ‌‌"بلوغ زودرس‌‌" و یا ‌‌"بلوغ دیررس‌‌" ارزیابی می‌‌شوند.

علا‌‌ئم جسمی بلوغ در دختران

بطور كلی علا‌‌ئم جسمانی دوران بلوغ در دختران عبارتند از: ‌‌"رشد جسمی و قدی‌‌"، ‌‌"جوانه زدن نوک پستان‌‌ها و رشد آنها‌‌"، ‌‌"پیدایش موهای ناحیه تناسلی و زیربغل‌‌" و ‌‌"قاعدگی‌‌".

رشد قد

جهش رشد معمولا‌‌ در دختران حداقل ۲ سال زودتر از پسران اتفاق می‌‌افتد و بسیار چشمگیر است. به طوری كه در مدت یک سال میزان رشد ۲ برابر می‌‌شود و قد حدود  ۶ تا ۱۱ سانتی متر بیشتر می‌‌شود. جهش چشمگیر رشد و حداكثر افزایش آن، معمولا‌‌ دو سال بعد از جوانه زدن پستان‌‌ها و یک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق می‌‌افتد. سرعت رشد در دختران به میزان هورمون رشد و هورمون جنسی (استروژن) مربوط می‌‌شود. هورمون رشد باعث افزایش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف می‌‌شود. ولی هورمون جنسی (استروژن) سبب بسته شدن مركز رشد استخوانی و كاهش و كند شدن رشد استخوان می‌‌شود. به همین دلیل است كه بعد از شروع قاعدگی، سرعت رشد قد كندتر می‌‌شود و معمولا‌‌ بیش از ۶ سانتی متر افزایش نمی‌‌یابد.

رشد پستان‌‌ها

مرحله بعدی، رشد پستان‌‌هاست كه معمولا‌‌ در سنین بین ۹ تا ۱۳ روی می‌‌دهد. به طور متوسط در ۵/۹ سالگی پستان‌‌ها آغاز به رشد می‌‌كنند. جوانه زدن پستان‌‌ها از نوک پستان شروع می‌‌شود و به طور معمول دردناک، حساس و در دو طرف همزمان است. در پایان دوره بلوغ، رشد پستان كامل می‌‌شود و به صورت پستان بالغ درمی‌‌آید.

  قاعدگی

آخرین مرحله بلوغ، قاعدگی است كه در سنین ۱۰ تا ۱۶ سالگی و به طور متوسط در ۱۳ سالگی اتفاق می‌‌افتد. ‌‌"عامل وراثت‌‌" و ‌‌"‌‌عوامل محیطی‌‌" از قبیل ‌‌"محل جغرافیایی و تماس با نور‌‌"، ‌‌"وضعیت سلا‌‌مت‌‌"، ‌‌"وزن‌‌"، ‌‌"تغذیه‌‌" و ‌‌"شرایط روانی‌‌" در شروع سن بلوغ دخالت دارند. معمولا‌‌ كودكانی كه در مناطق گرم و كم ارتفاع و یا نقاط شهری زندگی می‌‌كنند و یا چاق هستند زودتر بالغ می‌‌شوند. در پایان دوره بلوغ، تغییر فرم بدن و پیدایش هیكل زنانه رخ می‌‌دهد. به طوری كه چربی به شكل زنانه در بدن توزیع می‌‌شود. یعنی لگن پهن و رانها كلفت می‌‌شود. پستان‌‌ها كاملا‌‌ رشد می‌‌كند. همچنین علا‌‌وه بر قاعدگی، رحم، مهبل و اعضای تناسلی زن نیز به‌‌اندازه كافی رشد می‌‌كنند. این مراحل معمولا‌‌ در ۱۸ سالگی كامل می‌‌شوند. بر اثر ترشحات هورمونی، فعالیت غدد چربی و عرق نیز در دختران افزایش پیدا می‌‌كند و ممكن است باعث پیدایش جوش در صورت و یا سایر اعضا بدن شود. این جوشها نباید دستكاری شوند; زیرا در این صورت عفونی می‌‌شوند و پس از بهبودی اثرات آنها روی پوست باقی می‌‌ماند. در صورتی كه میزان عرق كردن زیاد باشد، بهتر است دختران علا‌‌وه بر استحمام، از اسپری زیر بغل و یا لوسیونهای ضد عرق نیز استفاده كنند.

بهداشت جسمی بلوغ در دختران

توجه به نظافت پوست موجب ‌‌"زیبایی‌‌"، ‌‌"شادابی‌‌"، ‌‌"تنفس پوستی‌‌" و ‌‌"از بین رفتن بوی بدن‌‌" می‌‌شود. شست‌و شو با آب ولرم و صابون سبب پاكیزگی پوست می‌‌شود. در این دوره غدد عرق، ماده چربی با بوی بد ترشح می‌‌كنند كه سبب بد بو شدن بدن می‌‌شود. شست‌و شو ی بدن و استحمام علا‌‌وه بر تمیزی و نشاط و شادابی نوجوان، سبب از بین رفتن بوی بد بدن نیز می‌‌شود. بنابراین بهترین و مهمترین وسیله نظافت پوست ‌‌"حمام كردن‌‌" و شستن تمام بدن بوسیله آب گرم و صابون است. استحمام مرتب برای سلا‌‌متی دختران نوجوان لا‌‌زم است. استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه نیز ضروری است. البته توصیه می‌‌شود از حمام كردن در وان خودداری شود. دردهای دوران عادت ماهانه اغلب به دلیل انقباضات عضلا‌‌نی رحم بوجود می‌‌آیند كه می‌‌توان آن را از طریق استحمام با آب گرم و یا استفاده از كیسه آب گرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تسكین داد. در دوران عادت ماهانه، شست‌و شو  و گرفتن طهارت ضروری است و برخلا‌‌ف برخی تصورات رایج، این اقدام باعث نازایی و هیچ نوع بیماری دیگری نخواهد شد. با شست‌‌وشوی خون، بوی بد از بین می‌‌رود و از مساعد شدن محیط برای رشد انواع میكروب‌‌ها جلوگیری می‌‌شود. استفاده از حوله و وسایل بهداشتی شخصی و همچنین زدودن موهای زائد بدن به روش صحیح، از دیگر نكات ضروری است كه حتما باید رعایت شود.

  ناهنجاری‌‌های بلوغ

بلوغ زودرس

گاهی اوقات علا‌‌متهای بلوغ و حتی قاعدگی زودتر از ۸ سالگی شروع می‌‌شود كه به آن ‌‌"بلوغ زودرس‌‌" می‌‌گویند. ‌‌"بلوغ زودرس‌‌" در دخترها ۵ برابر شایع‌‌تر از پسرها است و در اغلب موارد، علت آن ناشناخته است. ابتلا به برخی بیماریها نظیر بیماری‌‌های تخمدان و مصرف بعضی از داروها ممكن است موجب ‌‌"بلوغ زودرس‌‌" شوند كه در صورت بروز آن باید به پزشک مراجعه كرد.

بلوغ دیررس

تغییرات زیادی در محدوده سنی ‌‌"بلوغ دیررس‌‌" وجود دارد، ولی معمولا‌‌ اغلب دختران در ۱۳ سالگی وارد مرحله بلوغ شده‌‌اند. ‌‌"بلوغ دیررس‌‌" بسیار نادر است. در صورت عدم ظهور علا‌‌ئم بلوغ تا پایان ۱۶ سالگی باید به پزشک مراجعه كرد. علل مختلفی از قبیل ‌‌"مشكل ژنتیكی‌‌" و ‌‌"ناهنجاری‌‌های مختلف دستگاه تناسلی‌‌" ممكن است موجب بروز ‌‌"بلوغ دیررس‌‌" شوند. دختران در دوران بلوغ علا‌‌وه بر تغییرات جسمی، دستخوش یكسری تغییرات و علا‌‌ئم روانی می‌‌شود كه شناخت این علا‌‌ئم به والدین و مربیان برای درک بهتر نوجوان و برخورد صحیح و منطقی با وی و رفتار مناسب با شرایط روانی و رفتاری آنان كمک زیادی می‌‌كند.

  ویژگی‌‌های روانی و رفتاری بلوغ در دختران ۱۴ - ۱۰ ساله

این ویژگی‌‌ها عبارتند از: ‌‌"میل به گوشه گیری، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران، بی قراری، بی ثباتی، تحریک پذیری، نوسان در خلق و خو، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور كلی جامعه، در رویا فرو رفتن، شرم و حیای مربوط به تغییرات ناشی از بلوغ جنسی، تنبلی و سستی، نافرمانی از بزرگترها، خیره سری و خودرایی، نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس، مقاومت در برابر پند و اندرز والدین، تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفت‌‌وگوهای پنهانی و طولا‌‌نی با آنها، حساسیت نسبت به آراستگی ظاهر خود و صرف وقت جلوی آینه‌‌". این علا‌‌ئم كه حدود یک سال پیش از بلوغ آغاز می‌‌شود، در مرحله جنسی رو به شدت می‌‌گذارد و در مراحل پایانی بلوغ بتدریج كاهش می‌‌یابد. باید به تفاوتهای فردی بین نوجوانان توجه داشت، یعنی اینكه ممكن است این علا‌‌ئم به صورت یكسان در همه نوجوانان ظاهر نشود، ضمن آنكه اغلب نوجوانان احساسات و عواطف خود را در این مرحله از رشد بروز نمی‌‌دهند.