به قلم : محمود سعید
تحریریه زندگی آنلاین : تا به‌حال با افراد زیادی از اقشار مختلف، به طبیعت رفته‌ام و هر بار که با حجم زیادی از زباله در طبیعت مواجه شده‌ایم، شنیده‌ام که دوستان و همراهانم گلایه کرده‌اند که مردم چرا این‌قدر زباله را در طبیعت رها کرده‌اند؟! همیشه برای من سؤال است که این «مردم» چه‌کسانی هستند؟ وقتی همه از یک فرهنگ نادرست شکایت دارند، پس چه‌کسی آن فرهنگ غلط را از خود بروز می‌دهد؟ بارها و بارها در فضای بیرون از خانه، با افرادی برخورد داشته‌ایم که به‌راحتی زباله‌های خود را در خیابان یا اماکن عمومی، به زمین می‌اندازند و اخیراً هم با شیوع ویروس کرونا، شاهد هستیم که در کوچه و خیابان، به‌صورت گسترده، ماسک‌های آلوده پخش هستند. چه‌کسانی این کارها را انجام می‌دهند؟ چرا این افراد به محیط خودشان احترام قائل نیستند؟ آنچه‌که به‌صورت عامیانه بی‌فرهنگی قلمداد می‌شود، چه نمودهایی در رفتار اجتماعی دارد؟ بهترین کنش اجتماعی در برابر چنین افرادی چیست؟ اینک که در بهار نزدیک است و تعطیلات نوروزی را در پیش داریم، بهتر است اندکی در مورد فرهنگ مسافرت رفتن و طبیعت‌گردی تأمل داشته باشیم و این موضوع را از زوایای مختلف بررسی کنیم که ما اصولاً در دامان طبیعت باید چه‌نوع رفتارهایی را داشته باشیم تا طبیعت آسیب نبیند؟
بیشتربخوانید:
گردشی خاطره انگيز با رعايت اين اصول
خشم طبیعت
سفر فرصت مناسبی است تا تجربه‌های جدیدی کسب کنید و با جاذبه‌های گردشگری، آداب و رسوم و فرهنگ‌های مختلف آشنا شوید. سفر به شما انگیزه‌ای مضاعف برای ادامه زندگی می‌دهد. سفر یعنی تماشای جریان زندگی در جای‌جای دنیا. اما گاهی وقت‌ها هوای طبیعت و طبیعت‌گردی میکنید تا از این دنیای پرهیایو کمی دور شوید و نفسی تازه کنید. طبیعت‌گردی در هر فصلی لذت خاصی دارد و دامان طبیعت همیشه با آغوش باز پذیرای شما است.
تماشای درختان سرسبز، نفس کشیدن در هوای پاک و تازه و چشم دوختن به آسمان صاف و آبی در هنگام طبیعت‌گردی برای هر بیننده‌ای جذاب و دل‌انگیز است. حتماً این جمله معروف را بارها و بارها شنیده‌اید که با طبیعت دوست باشیم.
مسلماً همه طبیعت را دوست دارند. اما این دوستی چقدر عمیق است؟ شما چقدر دست دوستی به طبیعت داده‌اید؟ چقدر هوای او را داشته‌اید و برای خوب ماندنش تلاش کرده‌اید؟ نکات بسیار ویژه‌ای وجود دارند که همه ما موظف هستیم در هر نوع طبیعت‌گردی، آن‌ها را مراعات کنیم.
در واقع این رفتارها نوعی ادای دین ما به طبیعت هستند باور داشته باشیم که اگر دین خود را به طبیعت ادا نکنیم، با خشم آن مواجه خواهیم شد و به حیات ضربه خواهیم زد.
هوای درختان را دارید؟
یکی از رفتارهای بایسته که باید در طول مسافرت و طبیعت‌گردی رعایت کرد این است که هوای درختان را داشته باشیم؛ چرا که درختان همیشه هوای ما را دارند و با تخریب هر درخت، از طراوت طبیعت کاسته می‌شود. از این جهت لازم است که از کَندن شاخ‌وبرگ درختان یا آسیب زدن به تنه و پوست آن اجتناب کنیم. هم‌چنین بهتر است موقع طبیعت‌گردی، از غذاهای آماده استفاده کنیم تا مجبور نباشیم در دل طبیعت از غذاهایی استفاده کنیم که مجبور شویم آتش درست کنیم.
البته اگر علاقه زیادی به طبخ غذاهایی مثل کباب داشتیم، لازم است که همراه خودمان منقل و زغال داشته باشیم. استفاده از اجاق‌های خوراک‌پزی استاندارد هم گزینه دیگری است که در صورتی‌که ایمنی رعایت شود، می‌توانند در پخت‌وپز کمک‌تان کنند. یادتان باشد، برای پخت غذا و درست کردن چای، برای روشن کردن آتش شاخ‌وبرگ درختان را اصلاً قطع نکنید. بر اساس جمله معروف فعالان محیط‌زیست «وقتی از طبیعت‌گردی بازمی‌گردید فقط جای پای‌تان را در طبیعت جا بگذارید.» بنابراین باقی‌مانده یک آتش که رویش غذا پخته‌اید و درست خاموشش نکرده‌اید، علاوه‌بر خطر آتش گرفتن طبیعت، میراث خوشایندی نیز در دل طبیعت نیست و می‌تواند رفته‌رفته محیط‌زیست ما را با خطر تخریب و بحران بزرگ مواجه کند.
بیشتربخوانید:
در سفرهای ضروری چگونه از کرونا در امان باشیم؟
کودکان یاد می‌گیرند
همیشه این را شنیده‌ایم که بهترین الگوی تربیت کودکان‌مان، رفتارهای خود ما هستند. اینکه چطور با طبیعت رفتار کنیم را بچه‌ها از ما یاد می‌گیرند و به نسل‌های بعد از ما نیز منتقل می‌کنند. به کودکان یاد دهیم با حیوانات اهلی دوست باشند و آسیبی به آن‌ها نرسانند. خطرناک بودن حیوانات وحشی و لزوم دوری کردن از آن‌ها را هم باید به کودکان یادآور شد. اگر امکان بستن تاب روی درختان منطقه‌ای که برای طبیعت‌گردی انتخاب کرده‌اید، وجود ندارد حتماً کودک خود را قانع کنید که نمی‌تواند در این مکان تاب‌سواری کند.
اگر کودکتان ببیند زباله در طبیعت نمی‌ریزید و از آن مهم‌تر زباله‌ها را جمع میکنید، به‌احتمال زیاد شما در حال تربیت کردن یک شهروند مسئول در قبال محیط‌زیست هستید. همه ما می‌دانیم که نهادینه‌کردن یک رفتار درست از همان ابتدای کودکی آغاز می‌شود و احیاناً اگر فرد در بزرگ‌سالی در دل طبیعت زباله بریزد یا به محیط‌زیست آسیب بزند، حتماً دچار عذاب وجدان خواهد شد.
بنابراین بهتر است در طول سفر با زبان ساده به کودکان خود یاد بدهیم که طبیعت سرشار از موهبت‌هایی است که اگر به‌دست انسان تخریب شود، می‌تواند نسل‌های آینده را با مخاطرات بی‌شماری مواجه سازد و تنفس در هوای پاک را سلب کند.
طبیعت زباله‌دان نیست
اینکه در دل طبیعت نباید زباله ریخت آن‌قدر واضح است که شاید در نگاه اول فکر کنید هیچ نیازی به گفتنش نیست؛ اما کیسه‌ها و بطری‌ها و زباله‌های غیرقابل بازیافت موجود در دل طبیعت ایران چیز دیگری به ما می‌گویند.
تلخ است وقتی حتی در کوه‌های ایران پا می‌گذاریم؛ دیدن زباله‌های پلاستیکی اذیت‌مان می‌کند. اگر به مهمانی طبیعت رفتید به اندازه کافی کیسه با خودتان ببرید؛ آن‌قدر که نیازی نداشته باشید چیزی را به‌خاطر کیسه نداشتن در طبیعت رها کنید. هم‌چنین اگر کسی را دیدید که زباله می‌ریزد کیسه اضافی داشته باشید که به او بدهید و درنهایت اگر زباله‌ای دیدید سعی کنید آن را بردارید و در کیسه با خودتان ببرید.
هم‌چنین نکته دیگری که بهتر است به آن توجه کنید این است که به سطل‌های زباله‌ای که گاهی در دامن طبیعت گذاشته شده‌اند، خیلی توجه نکنید زیرا معمولاً آن‌ها را زودبه‌زود تخلیه نمی‌کنند. بهتر است کیسه‌ها را با خودتان به مناطق پر رفت‌وآمدتر ببرید. نهادینه کردن فرهنگ زباله نریختن در دامان طبیعت، یکی از کارهایی است که می‌توانیم انجام دهیم. مثلاً در برخورد با افرادی که زباله و خصوصاً پلاستیک را در دل طبیعت رها می‌کنند، با متانت گوشزد کنید که چنین کاری آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برجای می‌گذارد.
بیشتر بخوانید:
انتخاب گیاهان آپارتمانی براساس فنگ شویی
گیاهان آپارتمانی محبوب با نگهداری آسان
آب را آلوده نکنیم
نیازی به گفتن نیست که آب مایه حیات است و علاوه‌بر انسان تمام موجودات جاندار در طبیعت نیاز به آب دارند تا به حیات خود ادامه دهند. بنابراین هنگام طبیعت‌گردی، با آلوده کردن آب با مواد شوینده صنعتی، علاوه‌بر زشت کردن چهره طبیعت، به سایر موجودات زنده منطقه که از آن استفاده می‌کنند نیز، آسیب زده‌ایم و اگر چنین کاری به‌صورت مکرر از سوی افراد مختلف انجام شود، می‌تواند در بلندمدت برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری را با خطر انقراض روبه‌رو کند.
اگر بدانید آلوده کردن آب‌های جاری و راکد در طبیعت چه آسیبی به کل اکوسیستم منطقه خواهد زد، هرگز ظرف‌هایتان را با مواد شوینده صنعتی در آب رودخانه نمی‌شستید. با شستن ظروف در رودخانه علاوه‌بر خطراتی که با این کار به محیط‌زیست وارد میکنید، ممکن است خودتان هم بیمار شوید.
آب رودخانه به دلیل اینکه تصفیه‌شده نیست، حاوی باکتری‌های خاصی است که برای انسان مضر هستند، در نتیجه ابداً برای شستن ظروف مناسب نیست. کافی است ظروف غذای خود را در سبدی گذاشته و با خود به مناطق شهری بیاورید و بشویید. وسواس شستن ظروف بعد از غذا بسیار کم‌اهمیت‌تر از موجودات زنده‌ای است که در آب‌ها زندگی می‌کنند و هرکدام در چرخه طبیعت نقش مهمی دارند.
زخمی کردن اماکن تاریخی
بعيد است علاقه‌مند به فرهنگ و ميراث فرهنگي باشيد و سري به بناهاي تاريخي زده باشيد و با يادگاري‌نويسي با رنگ يا زغال، خراشيدن و خط انداختن، ازبين‌رفتن تزئينات كوچك و بزرگِ در دسترس، سياه‌شدگي ناشي از روشن‌كردن آتش پاي ديوارها، جاي خالي آجرها و خالي‌شدن قسمتي از بنا از بافت اصلي، كوبيدن ميخ و چسباندن اعلاميه و اطلاعيه روي ديوارها، ريختن زباله در بناهاي بدون متولي و تجمع معتادان در برخي خانه‌هاي تاريخي در بافت‌هاي فرسوده، روبه‌رو نشده باشيد.
چگونه بايد به انسان‌ها آموخت كه آدمي با يادگاري‌نويسي بر پيكر يك بناي استوار به‌جامانده از دل تاريخ ماندگار نمي‌شود، آن يادگاري‌اي ماندگار مي‌شود كه ريشه در فرهنگ و انسان‌دوستي داشته باشد نه ضديت با فرهنگ و اجتماع. گاهي شاهديم جاي آسيب‌هايي كه گذر تاريخ و رخداد جنگ‌ها و دشمني بدخواهان اين مرز و بوم نتوانسته بر پيكر ميراث فرهنگي ما وارد كند، با ناهنجاري‌هاي اجتماعي به نام ونداليسم جبران مي‌شود. در علوم اجتماعي، تخريب و آسيب به بناهاي تاريخي را به تعبيري «ونداليسم» مي‌گويند، ونداليسم به‌معناي تخريب كنترل‌نشده اشيا و آثار فرهنگي باارزش يا اموال عمومي است كه يك ناهنجاري اجتماعي به‌حساب مي‌آيد و دلايل متعددي براي آن عنوان مي‌كنند و آن را در زمره انحرافات جوامع دسته‌بندي مي‌كنند.
وندالیسم چیست؟
ونداليسم به‌معناي ساده همان آسيب‌هايی است كه از كودك و بزرگسال، خواسته و ناخواسته به آثار و بناهاي تاريخي وارد می‌کنیم، نوجواني كه براي ماندگارشدن يا از سرلجِ ناديده‌گرفته‌شدن با اسپری نام و نوشته‌اي روي ديوار يك بناي تاريخي مي‌نويسد، شهروندي كه براي تبليغ كار و اطلاع‌رساني از يك مجلس ترحيم بدون توجه كاغذ خود را بر ديوار يك بناي تاريخي مي‌چسباند،
كاسبي كه براي پيشبرد كارش هر كجا دلش خواست بر ديوار يك بازار تاريخي ميخ مي‌كوبد، يك علاقه‌مند به ستاره‌شناسي كه براي رصد به كاروانسرايي رفته و براي گرم‌شدن در آنجا پاي ديواري آتش‌روشن‌مي‌كند، همه و همه، زخم‌هاي بزرگ و كوچكي هستند كه نه از سرما و گرما، نه از گذار جنگ‌هاي بزرگ، نه از سوي بدخواهان اين مرز و بوم، بلكه از سوي خود ما به بناهاي تاريخي واردمي‌شود.
بر روي ديوار بانك‌ها شاهديم كه با نصب تابلويي، اعلام شده چسباندن هر نوع اعلاميه يا آسيب به ديوار پيگرد قانوني دارد، ولي از اين‌دست هشدارها در محل بناهاي تاريخي خبري نيست؛ يا با ورود به فروشگاه‌های مدرن امروزي با نوشته‌ای مواجه می‌شویم كه هشدار می‌دهد: «اين مكان مجهز به دوربين مداربسته است» اما فقط برخي بناهاي تاريخي، به اين دوربين‌های مداربسته مجهزهستند.
کرونا و نفس تازه طبیعت
اما جالب است که بدانیم با شیوع کرونا در جهان، اماکن تاریخی و طبیعت تا حدودی یک‌سال نفس راحتی کشیده‌اند. طی یک سال اخیر ویروس کرونا باعث شده مردم در خانه بنشینند تا زنجیره گسترش این ویروس قطع شود، اما کارشناسان منابع طبیعی و میراث فرهنگی و فعالان این حوزه معتقدند این خانه‌نشینی، کمکی به محیط زیست و بناهای تاریخی بوده است.
مهدی خلیلی، باستان‌شناسی است که سال گذشته در آغاز تعطیلات نوروز به ایرانا گفته بود: «هر ساله در بحبوحه آغاز سال نو در ایران، موجی از مسافران و گردشگران داخلی و خارجی راهیِ اماکن تفریحی، طبیعی و تاریخی مناطق مختلف می‌شدند. شاید قرنطینه شدن ایام نوروز امسال برای ابنیه تاریخی و فرهنگی و موزه‌ای کشور، غنیمتی باشد تا این یادگاران پیشینیان و شناسنامه هویتی تاریخ ما، پس از دهه‌ها بی‌مهری، قدری نفس تازه بکشند، شاید برای ما حافظان میراث فرهنگی و تاریخی هم در این مدت، فرصتی باشد تا آموزش صحیح و اصولی به عموم دهیم تا برخی ناآگاهان به‌راحتی تیشه بر هویت و یادگارِ تاریخی‌مان نزنند.» با این‌حال با کشف واکسن کرونا امیدها برای رهایی از این بیماری زیاد شده اما به‌نظر می‌رسد رهایی از بیماری تخریب شدید محیط‌زیست و آثار تاریخی، نیاز به دارویی فرهنگی دارد.
