گزارش: سمیه سادات حسینی
استان یزد یکی از مهم‌ترین استان‌های کویری ایران است و به‌عنوان یکی از استان‌های مرکزی ایران با اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است.
شهر یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان مرکز این استان است.
القاب زیادی به یزد نسبت داده می‌شود که عبارت‌اند از عروس کویر، دار العلم، شهر بادگیرها و شهر دوچرخه‌ها.
یزد با داشتن تاریخی غنی و دارا بودن آثار باستانی متعدد مقصد بسیاری از مسافران داخلی و گردشگران خارجی است.
برای همین جزءتوریست پذیرترین شهرهای ایران به‌حساب می‌آید. خرید سوغات برای دوستان و آشنایان نیز جزو جداناشدنی سفر است که باید با دقت و سلیقه خاصی انجام گیرد.
در این گزارش قصد داریم شمارا با صنایع‌دستی و سوغات شهر یزد آشنا کنیم. در هر سفری رسم بر خرید سوغات و یادگاری‌های هر شهر است.
در بین گردشگران خرید صنایع‌دستی خاص هر منطقه، هم به جهت راه‌آورد سفر و هم از حیث حمایت از صنایع‌دستی و قابلیت‌های آن شهر، اهمیت بسیاری دارد.
در واقع باید به این نکته دقت کنید که با خرید صنایع‌دستی هر شهری که به آن سفر میکنید، در واقع مانعی در برابر از بین رفتن صنعت و بازار آن شهر هستید.
سوغات یزد به دو دسته خوراکی جات و صنایع‌دستی تقسیم می‌شود:
عمده‌ترین صنایع‌دستی استان یزد قالی‌بافی با حدود شش هزار و پانصد دار قالی گزارش‌شده است.
در حدود ۱۳ هزار نفر در صنعت قالی‌بافی استان اشتغال دارند. مهم‌ترین صنایع‌دستی استان یزد عبارتند از:
زرگری
زرگری یکی از هنرهای دستی استان یزد است. زرگرها با طرح‌های بسیار زیبا از نقوش ساده هندسی و نمادین با تلفیق سنگ‌ها و گوهرهای قیمتی زیورهای بسیار متنوع برای زینت زنان و دختران می‌آفرینند.
این زیورآلات شامل گوشواره، گردن بند و سینه‌ریز، دستبند، انگشتر، حلقه و النگو است.
در استان یزد سال‌ها است که راسته‌ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته‌شده است.
ترمه، سوغاتی زیبای شهر یزد
یزد است و شهرت ترمه‌های اصیلی که بین ایرانیان زبان زد است. قدمت ترمه‌بافی حدود ۴۰۰ سال است.
پارچه ترمه نزد زرتشتیان در دوخت نوعی شلوار مخصوص جشن‌ها استفاده می‌شده است. ترمه پارچه‌ای است که تار آن ابریشم و پود آن پشم و ابریشم و کرک الوان است.
طرح‌های ترمه شامل: طرح بته و جقه معروف، طرح شاخ گوزنی و شاه‌عباسی است.
کیف و کفش ترمه محصولی از صنایع دستی یزد
هم‌اکنون از پارچه ترمه علاوه بر سجاده و جانماز و رومیزی‌های بسیار چشم‌نواز، در تزئین کیف و کفش و لباس‌های سنتی هم به کار گرفته می‌شود.
شمد بافی، هنر دیرینه یزد
شمد پارچه خنک و نازکی است که در فصل تابستان به‌عنوان روانداز از آن استفاده می‌شود.
طرح شمدها معمولاً ساده و چهارخانه است.
اگر به شهر یزد سفر کردید، با خرید شمد می‌توانید لذت یک خواب خنک در تابستان را تجربه کنید.
دستمال بافی و زیلوبافی
دستمال یزدی در ابعاد و طرح‌های متنوع در تمام نقاط کشور خریدار دارد. معروف‌ترین طرح‌های دستمال یزدی عبارت‌اند از: عشایری، ابریشمی و مرسریزه.
زیلوبافی و به‌طور خاص زیلو، ازجمله ذکاوت‌های مردم کویر در جهت مصونیت از گرمای سوزان تابستان‌های کویر است.
حس خنکی زیلو در فصل تابستان، تجربه‌ای لذت‌بخش است. زیلوبافی در یزد و به‌طور خاص در میبد، سابقه‌ای دیرینه دارد.
نخ استفاده‌شده در بافت زیلوها پنبه است و رنگ به‌کاررفته در زیلو اغلب سفید و آبی هستند، البته از رنگ‌های نارنجی، قرمز و سبز نیز در بافت آن استفاده می‌شود.
سفال یزد
سفال یزد و علی‌الخصوص سفال میبد، آن‌چنان در ایران شناخته‌شده است که به جرات می‌توان گفت که صنعت سفال میبد در ایران کم‌نظیر است.
محصولات سفالی میبد به‌صورت: بدون لعاب، لعاب دارو کاشی و سرامیک است. نقش و نگارهای سفال میبد نیز مختص این منطقه هست.
در سفال میبد از نقش "خورشید خانم" و "مرغ و ماهی" استفاده می‌شود.
خورشید خانم نمادی از آفتاب سوزان کویری است. مرغ اشاره به‌نوعی پرنده کویری دارد و ماهی نیز کنایه به کم‌آبی بیابان است.
همچنین در این کارگاه‌ها دیوار کوب‌هایی به شکل کاشی‌های قدیمی تولید می‌شود که در نوع خود بی‌نظیرند.
خوراکی‌های معروف یزد به شرح ذیل می‌باشد:
قطاب یزدی
قطاب ازجمله شیرینی‌های لذیذ و پرطرفدار یزدی‌ها و گردشگران به این شهر به‌حساب می‌آید.
کافی ست یک‌بار مزه آن را تجربه کنید تا از طرفداران پر و پا قرص آن بشوید. مغز قطاب ترکیبی از پودر بادام و هل و پودر قند است.
لایه خارجی قطاب خمیر شیرینی سرخ‌شده ایست که با مقدار زیاد پودر قند پوشیده شده است.
باقلوای یزدی
باقلوا ازجمله شیرینی‌های معروف و پرطرفداری است که در کشورهای ایران، ترکیه و آسیای میانه و قفقاز، عرب، یونان، قبرس و روسیه تهیه می‌گردد.
در ایران نیز شهرهای تبریز، یزد و قزوین در صدر تولید و تهیه باقلوا قرار دارند.
باقلواهای یزدی در اشکال مختلف لوزی، مربع ولوله‌ای در طعم‌های گوناگون بادامی، پسته‌ای و نارگیلی تهیه می‌شود.
پشمک یزد شیرینی محبوب یزد
پشمک نیز از آن دسته شیرینی‌های پرطرفدار یزدی است که به‌خصوص در بین بچه‌ها محبوبیت خاصی دارد.
پشمک را از شیرینی فروشی‌های یزد می‌توانید به هر طعمی که دوست دارید خریداری کنید.
حاجی‌بادام شیرینی یزدی
این شیرینی در یزد و برخی شهرهای دیگر ایران تهیه می‌شود.
برای تهیه این شیرینی از مغز بادام، پودر قند، روغن یا کره و... استفاده می‌شود.
حلوا ارده
حلواارده‌های یزد آن‌قدر لذیذ و خوشمزه هستند که می‌توانند به‌تنهایی به‌عنوان وعده صبحانه یا عصرانه استفاده شوند.
همچنین در یزد و اردکان کارگاه‌های بسیار بزرگی وجود دارند که به تولید روغن مرغوب از ارده کنجد مشغول‌اند. روغن کنجد یزد یکی از مرغوب‌ترین روغن‌های کنجد ایران است.
کیک یزدی
کیک یزدی از شیرینی‌های بسیار لذیذ و سنتی یزد است که معمولاً در مراسم‌های مذهبی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مواد اصلی برای پخت کیک یزدی شامل شکر، تخم‌مرغ، روغن یا کره، نمک میوه، آرد سفید، جوش‌شیرین، شیر یا ماست، بکینگ پودر و در صورت تمایل کشمش یا خلال پسته است.
نان‌پنجره‌ای
یکی دیگر از شیرینی‌ها و سوغات شهر یزد نان‌پنجره‌ای است.
برای تهیه این شیرینی از آرد سفید گندم، تخم‌مرغ، پودر نشاسته، گلاب و روغن استفاده می‌شود.
همچنین جهت تزئین از خاک قند کمک گرفته می‌شود.
سوهان آردی و سوهان خانی
این دو سوهان یزدی را می‌توان با طعم‌ها و شکل‌های متفاوت از هم تهیه کرد.
سوهان خانی از آرد جوانه گندم، آرد سفید، زرده تخم‌مرغ، مغز پسته، شکر، روغن حیوانی، دارچین و هل تهیه می‌شود.
سوهان آردی نیز از آرد، هل، شکر، زعفران، گلاب و روغن تهیه می‌گردد.
غذاهایی که در مراسم مختلف استفاده می‌شود:
آش شولی، آش گندم (حلیم)، آش ماش، آش شلغم، آش کلم، آش سمبوسک، آش عدس، آش کدو، آش آلو، و آش انار از جمله آش‌هایی است که در این استان کویری موردتوجه هستند.
در مراسم عقد و عروسی انواع باقلوا، منقا و نان‌نارگیلی؛ شیرینی‌های مخصوص مراسم ازدواج را تشکیل می‌دهند که در «قاب» چیده شده و روی آن‌ها به‌وسیله «زرورق» پوشیده می‌شود.
همچنین از نبات پرده‌ای که به شکل گل یا عروس و داماد چیده شده‌اند در تزیین سفره عقد استفاده می‌شود.
همچنین در مراسم ترحیم آش گندم (حلیم) و شب آش ماش ازجمله غذاهای مربوط به عزاداری هستند. روز سوم و چهلم بعد از فوت آش ماش تهیه می‌شود.
در مورد این آش عقیده بر این است که آش ماش بو دارد و بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد.
حلوای تخته‌ای که سفت است و به‌صورت شیرینی بریده و در قاب چیده می‌شود، شیرینی مخصوص عزاداری است.
سورکوگ یا سوروک غذایی است که در روز چهلم و در مراسم نیمه سال (شش ماه پس از فوت) پخته می‌شود و از آرد ارده و شکر تشکیل می‌شود و آن را در روغن زیاد سرخ می‌کنند.
در مورد این غذا هم مثل آش ماش این عقیده وجود دارد که بوی مرده را از خانه بیرون می‌برد.
این دو غذا به درب منزل همسایه‌ها هم برده می‌شود، تا آن‌ها هم از عزا خارج شوند.
