زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

فرید خدایی فر؛ وکیل پایه یک دادگستری

در جهان بینی اسلامی برای تمامی نیازها و غرایز انسانی راهکاری در نظر گرفته شده است.

در این باره می توان گفت مسأله ازدواج بهترین راهکار برای یکی از این غرایز انسانی است که از دیدگاه اسلامی اهمیت بسیاری دارد.

بهترین زمان برای ازدواج از دیدگاه اسلام دوره جوانی است زیرا برای شروع به هر کاری دوره ای مناسب است و مناسب ترین دوره برای ازدواج دوره جوانی است.

به همین دلیل است که سعدی می گوید: ای کاش در جوانی می دانستم و در پیری می توانستم.

باتوجه به این امر مهم مقاله این شمارهاز ماهنامه را به حقوق خانواده در اسلام اختصاص داده ایم که امیدواریم مفیدواقع شود.

خواستگاری

مقدمه ازدواج، خواستگاری است. خواستگاری یعنی تقاضای ازدواج یک مرد از یک زن، هر چند تقاضای ازدواج از جانب زن از مرد غیر قانونی نیست.  

دوران نامزدی

دورانی که دختر و پسر آمادگی خود را برای تشکیل زندگی مشترک خانوادگی اعلام می‌‌کنند اصطلاحاً دوران نامزدی می‌‌گویند.

در این دوران نامزدها از نظر شرعی نسبت به یکدیگر نامحرم هستند و تا زمانی‌که عقد ازدواج بسته نشود هیچگونه رابطه حقوقی بین آنها وجود ندارد.  

آثار بر هم زدن نامزدی

قانون مدنی با احترام به حقوق انسانها نامزدی را تنها یک وعده ازدواج شمرده و اجازه داده که طرفین تا قبل از بسته شدن عقد در صورت تمایل نامزدی را بر هم بزنند.

بنابراین حتی در صورتی که یکی از نامزدها بدون دلیل نامزدی را بر هم زند نامزد دیگر نمی تواند او را وادار به ازدواج کند.

قانون مدنی به وضوح اعلام کرده که خواستگاری و نامزدی صرفاً یک اعلام ساده و یک قول اخلاقی است و خسارتی که از بر هم زدن نامزدی به فرد وارد می‌‌شود بیشتر خسارت معنوی و صدمات عاطفی است که قابل جبران نیست.  

وضعیت هدایا

ممکن است در دوران نامزدی هر یک از نامزدها به نامزد دیگر هدایایی داده می‌‌شود و یا نامه‌هایی رد و بدل کرده باشند در صورت بر هم زدن نامزدی قانون مدنی وضعیت نامه‌ها و هدایا را نیز تعیین کرده است.

هدایای رد و بدل شده باید به صاحب آن پس داده شود چون هدایا به منظور انجام وصلت داده شده است پس از به هم خوردن نامزدی دیگر دلیلی برای نگه داشتن آنها وجود ندارد.  

ارائه گواهی پزشکی قبل از ازدواج 

عدم ابتلا به بیماری مسری و داشتن سلامت از شرایط درستی عقد ازدواج نیست لیکن قانون مدنی هم از نظر رعایت بهداشت عمومی و هم راهنمایی زوجین مقرر می‌‌دارد: «هر یک از طرفین می‌‌تواند از همسر آینده خود تقاضا کند گواهی پزشک مبنی بر سلامت و عدم ابتلا به یکی از امراض مهم مسری مانند: سیفیلیس، سوزاک، سل و ایدز را ارائه دهد».

طبق قانون ارائه گواهی پزشک قبل از ازدواج برای طرفین الزامی است و سردفتران ازدواج مکلف هستند قبل از انجام مراسم عقد این گواهی را مطالبه کنند. 

شرایط مربوط به طرفین عقد به دو دسته تقسیم می‌‌شوند

الف) شرایط مثبت

ب) شرایط منفی 

شرط اجازه پدر

ازدواج دختری که هنوز شوهر نکرده اگر چه به سن بلوغ هم رسیده باشد مشروط به اجازه پدر یا جد پدری اوست گرچه ازدواج یک زن و مرد باید با قصد و رضایت و توافق آن دو صورت گیرد اما تاکید قانون بر اجازه پدر یا جد پدری به واسطه عشق و علاقه‌ای است که والدین به فرزندان خود دارند.

آنها به دلیل تجربه و شناخت خود از زندگی و نیز به واسطه همبستگی افراد خانواده و ارتباط خونی و احساسی که نسبت به یکدیگر دارند، در مورد ازدواج فرزندان خود و انتخاب همسر از سوی آنان، احساس مسئولیت می‌‌کنند.

از این رو اجازه پدر از طرفی برای حمایت از دختر است و از طرف دیگر برای تایید شخصی که به عنوان داماد خانواده، پس از ازدواج عضوی از خانواده خواهد شد.

اختیار پدر از نظر قانون، محدود به مصلحت فرزند است و از این جهت تفاوتی بین دختر و پسر صغیر وجود ندارد.  

الف - شرایط مثبت صحت ازدواج 

شرایطی است که وجود آن برای درستی و صحت نکاح لازم است و عبارتند از :

شرط اختلاف جنس

شرط سن 

شرط اجازه پدر 

شرط سلامت عقل 

شرط سلامت عقل

سفیه کیست؟ آیا ازدواج سفیه درست است؟

از نظر قانونی، افرادی را که قادر به اداره اموال خویش نیستند و به عبارت دیگر صلاح خویش را تشخیص نمی‌دهند و دست به معاملات غیر عاقلانه می‌‌زنند اصطلاحا «سفیه» می‌‌گویند.

حقوقدانان ازدواج سفیه را صحیح می‌‌دانند و به قانون مدنی استناد می‌‌کنند که در شرایط اهلیت زوجین اشاره‌ای به لزوم رشد نکرده است و می‌‌گوید عاقد باید عاقل و بالغ و قاصد باشد.

لیکن در توافق نسبت به مهر سفیه آزاد نیست و باید با اجازه ولی یا قیم او باشد زیرا به طور مستقیم با اموال او ارتباط دارد و میزان مهر نیز با رضای زوجین معین می‌‌شود نه حکم قانون.  

مشكلات بیماران روانی قبل و بعد از ازدواج

اول: اگر جنون و بیماری شخص مسلم باشد ازدواجش به علت نداشتن اراده صحیح درست نیست. حال اگر شخصی از وضعیت روانی شخص مجنون آگاهی داشته باشد و با وی ازدواج کند، نمی‌تواند اعتراض کند. 

دوم: ممکن است شخص ندانسته با کسی ازدواج کند که در زمان عقد ازدواج دچار جنون بوده است. در صورتی بیماری وی قابل معالجه نباشد. همسر شخص دیوانه می‌‌تواند به دادگاه مراجعه و تقاضای فسخ ازدواج کند. 

سوم: اگر زن و مرد هنگام ازدواج عاقل باشند اما پس از ازدواج یکی از آنان دچار جنون شده در اینصورت بین حالتی که شوهر دیوانه شود و حالتی که زن دیوانه شود تفاوت وجود دارد. اگر شوهر پس از ازدواج دیوانه شود زن می‌‌تواند به

دادگاه مراجعه و درخواست «فسخ » ازدواج نماید. دادگاه پس از بررسی در صورتی که جنون شوهر را مسلم و محرز تشخیص دهد، رای فسخ ازدواج می‌‌دهد.

اما اگر زن دچار جنون شود چون اختیار طلاق با مرد است نیازی به فسخ ندارد و مرد می‌‌تواند در دادگاه یکی از دلایل درخواست طلاق را جنون زن عنوان کند.  

ب - شرایط منفی یا موانع عقد ازدواج 

موانع ازدواج را شرایط منفی ازدواج نیز می‌‌نامند. شرایط منفی شرایط اجتماعی یا طبیعی موجود بین یک زن و مرد است که وجود آن شرایط مانع از ازدواج آن دو نفر است.

این موانع عبارتند از: خویشاوندی یا قرابت در حدود معین، ممنوعیت ازدواج با زن شوهر دار یا زنی که در عده شوهر قبلی است. عده زن، ازدواج با زن سه طلاقه و نه طلاقه، احرام، کفر، لعان، ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی و... 

دلایل ممنوعیت ازدواج با خویشان

دلیل اول: عامل زیستی است که مربوط به ساختمان جسمی و روحی انسان می‌‌باشد. امروزه این عقیده وجود دارد که ازدواج کسانی‌که از یک خون هستند منجر به ضعف نژاد می‌‌شود. 

دلیل دوم: از نظر روحی، علاقه و تمایل جنسی خویشان نزدیک که دائما با هم زندگی می‌‌کنند به قدری ضعیف است که ممکن است پس از مدتی به کلی از بین برود و این امر با بقای خانواده منافات دارد. 

دلیل سوم: به عقیده بشر دوستان و مصلحین برای اینکه دوستی و محبت بین مردم حکمفرما شود خانواده‌ها و اقوام مختلف باید بیشتر با هم بیامیزند.

یکی از وسایل برقراری ارتباط و دوستی و محبت، خویشاوندی و دیگری ازدواج است.  

خویشاوندی چند گونه است

الف) خویشاوندی نسبی

ب) خویشاوندی سببی

ج) خویشاوندی رضاعی 

تعریف خویشاوندی نسبی 

خویشاوندی نسبی عبارت است از خویشاوندی که از تولد یکی از دیگری حاصل شود و یا دو نفر که از یک منشا بوجود آمده باشند.  

تعریف خویشاوندی سببی 

خویشاوندی، ممکن است ناشی از ازدواج باشد، این خویشاوندی را سببی می‌‌گویند. کسانی را که ازدواج با آنها به این دلیل ممنوع است محرمات سببی می‌‌گویند.  

تعریف خویشاوندی رضاعی

رضاع به معنی شیر خوردن است. خویشاوندی رضاعی یعنی خویشاوندی که بین طفل شیرخوار و زنی که او را شیر داده است و بین هر یک از آنها با خویشان دیگر پیدا می‌‌شود. 

آثار خویشاوندی

الف) خویشاوندان نسبی از هم ارث می‌‌برند و توارث به ترتیب طبقات در درجه‌ها روشن می‌‌شود. 

ب) خویشاوندان نسبی که در خط مستقیم قرار دارند مکلف به انفاق یکدیگر هستند. 

ج) محل اقامتگاه پدر، اقامتگاه اطفال است و نام خانوادگی پدر و تابعیت پدر نیز به فرزندان تحمیل میشود. 

د) بعضی از خویشاوندان نسبی نمی توانند با هم ازدواج کنند. یعنی ازدواج با پدر و مادر و خواهر و برادر و عمه و عمو و خاله و دایی ممنوع است.  

دلیل ممنوعیت ازدواج با زنی که در عده شوهر قبلی است 

طبق قانون مدنی، یکی از شرایط درستی ازدواج، شوهر نداشتن زن است. بنابراین اگر مردی زنی را که همسر مرد دیگری است به عقد ازدواج خود در آورد، این نکاح باطل است و در این مورد فرقی بین نکاح دائم یا منقطع نیست.

این حکم در مورد زنی که در عده شوهر قبلی است نیز جاری است. در این موارد علاوه بر اینکه زن و مرد از ازدواج با یکدیگر محروم می‌‌شوند قانون مجازات‌های شدیدی نیز برای آنها مقرر داشته است.  

موانع ازدواج 

1- ممنوعیت ازدواج با زن شوهردار یا زنی که در عده شوهر قبلی است. 

2- عده زن. 

3- ازدواج با زن سه طلاقه و نه طلاقه. 

4- لعان 

5- محرومیت ازدواج در حال احرام در حج

6- ممنوعیت ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان (کافر). 

7- ممنوعیت ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی.