زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر بهار عظمتی ، متخصص تغذیه

bahar.azemati@gmail.com

تحریریه زندگی آنلاین : آیا تمایل به یک ماده غذایی نشانه نیاز به آن است؟

گاهی اوقات افراد بر این باور هستند که آنچه تمایل به خوردن آن دارند، ضرورتاً از نیاز بدن آنها به آن ماده ناشی می‌شود؛ مثلاً گاهی اوقات افراد تمایل شدید به مصرف شیرینی دارند، با این تصور که حتماً بدن‌شان نیاز به مواد غذایی شیرین دارد که این مورد صحیح نیست.

 تمایل به خوردن شیرینی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از جمله این که گاهی اوقات با حذف وعده غذایی به ویژه صبح‌ها قند خون کاهش می‌یابد و افراد ممکن است بخواهند با خوردن شیرینی، کیک، شکلات، شیر کاکائو یا میان‌وعده‌هایی که شکر زیادی دارند، مشکل را حل کنند، اما با مصرف قند و شکر ساده انسولین زیادی به یکباره ترشح می‌شود که می‌تواند باعث افت قند خون و تمایل به خوردن شیرینی شود. از طرفی مصرف مکرر و مداوم شیرینی می‌تواند میکروب‌های مفید روده را کم کند و باعث رشد بیش از حد میکروب‌های مضر شود، که در این صورت تمایل زیاد به مصرف مواد غذایی شیرین یکی از تبعات آن می‌باشد.

 این مورد می‌تواند با مصرف حبوبات، مواد غذایی حاوی فیبر زیاد از جمله غلات سبوس‌دار، سبزی‌ها، میوه‌ها و مواد پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، پنیرهای کهنه و تخمیر شده و غیره متعادل شود. مورد دیگر نیز می‌تواند به عدم کنترل قند خون مرتبط باشد.

 افرادی که قند خون‌شان به خوبی کنترل نمی‌شود، از قبیل افراد دیابتی و یا افرادی که به عدم تحمل قند خون و یا مقاومت انسولین مبتلا هستند، نیز گاهی اوقات تمایل شدید به مصرف مواد شیرین پیدا می‌کنند که می‌تواند به دلیل بالا بودن قند در خون و کاهش آن در سلول‌ها و بافت‌ها باشد.

بیشتربخوانید:

معجزه این سبزی برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش

تمایل به مواد غیر خوراکی

تمایل به خوردن مواد غیر خوراکی نیز حائز اهمیت است که معمولاً در زنان باردار مشاهده می‌شود؛ مانند تمایل به خوردن خاک، یخ و مواد دیگر. در زنان باردار نیاز به آهن افزایش می‌یابد که باید از طریق رژیم غذایی مناسب و مکمل‌های غذایی تأمین شود، در غیر این صورت می‌تواند منجر به کم‌خونی فقر آهن شود که تبعات جبران‌ناپذیری را برای مادر و جنین به همراه خواهد داشت. به نظر می‌رسد کم‌خونی می‌تواند در تمایل زنان باردار به مصرف مواد غیر خوراکی نقش داشته باشد.

تداخل مصرف مواد غذایی و بروز بیماری‌ها

باور نادرست غذایی دیگر تداخل مصرف مواد غذایی مختلف در بروز بعضی از بیماری‌ها است. مثال جالب در این مورد مصرف همزمان ماست و آبلیمو یا سرکه است که بعضی افراد بر این باور هستند که می‌تواند در بروز بیماری برص، پیسی یا ویتیلیگو مؤثر باشد. شایان ذکر است که این یک بیماری خودایمنی است. به این صورت که بدن به سلول‌های تولید کننده رنگدانه پوست (ملانوسیت‌ها) حمله می‌کند و باعث تخریب آنها می‌شود و در نتیجه پوست رنگ اصلی خود را از دست می‌دهد و لکه‌های بی‌رنگ در آن شکل می‌گیرد، و لذا مصرف این غذاها با یکدیگر، ایجاد کننده بیماری نیست. یکی از عوامل خطر در ایجاد بیماری‌های خود ایمنی تداوم قرار‌گیری در معرض استرس‌های شدید است که می‌تواند زمینه برای بروز این دسته از بیماری‌ها را فراهم کند. به نظر می‌رسد افرادی که دچار بیماری‌های خودایمنی هستند مانند لوپوس سیستماتیک، آرتریت روماتوئید، آدیسون، دیابت نوع 1، بعضی از انواع بیماری‌های تیروئید با منشأ خود ایمنی، کم‌خونی بدخیم (پرنیشوز)، پسوریازیس و غیره بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری می‌باشند. همچنین قرارگیری در معرض برخی از مواد شیمیایی، آفتاب‌سوختگی و استرس‌های روحی می‌تواند باعث تشدید این شرایط شود.

بیشتربخوانید:

کودکان سرطانی چه بخورند؟

مصرف لبنیات و سنگ کلیه

90-80 درصد سنگ‌های کلیه محتوی عنصر کلسیم هستند که معمولاً در ترکیب با فسفات یا اگزالات تشکیل می‌شوند. جذب و دفع کلسیم و عوامل مؤثر بر آن مکانیسم پیچیده‌ای دارد که شاید در این مقاله نگنجد، اما اشاره جزئی به برخی از آنها می‌تواند اطلاعات ما را نسبت به علت ایجاد سنگ‌های کلیوی افزایش دهد.

 دفع کلسیم در ادرار می‌تواند در بروز سنگ‌های کلسیمی نقش داشته باشد، حال پرسش مهم این است که آیا مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم (لبنیات) می‌تواند باعث افزایش دفع کلسیم ادراری شود؟ نتیجه تحقیقات حاکی از این است که محدودیت مصرف منابع غنی کلسیم می‌تواند باعث افزایش خطر تشکیل سنگ‌های اگزالاتی شود و در حقیقت مصرف منابع غنی از کلسیم اثر محافظتی در برابر تشکیل سنگ کلیه دارد.

زمانی که کلسیم و اگزالات با هم مصرف شود، اگزالات کلسیم تولید می‌شود که از جذب و دفع اگزالات تنها جلوگیری می‌کند، اما وقتی مصرف کلسیم محدود شود، اگزالات به تنهایی در سیستم گوارش در دسترس قرار می‌گیرد و جذب و دفع آن افزایش می‌یابد که می‌تواند زمینه تشکیل سنگ‌های اگزالاتی را فراهم کند.

مورد دیگر جذب بیش از اندازه کلسیم از سیستم گوارش است که می‌تواند با اختلال عملکرد بعضی از غدد درون‌ریز و برخی بیماری‌ها مرتبط باشد. از طرف دیگر محدودیت کلسیم رژیم غذایی می‌تواند در بازجذب کلسیم از استخوان‌ها و دفع آن نقش داشته باشد که به نوبه خود زمینه‌ساز ایجاد پوکی‌‌استخوان را فراهم می‌کند، بنابراین محدودیت مصرف منابع غذایی کلسیم به افراد با سابقه سنگ‌های کلسیمی توصیه نمی‌شود و مصرف روزانه منابع غذایی آن باید بر اساس سن فرد توصیه گردد؛ بدیهی است که مصرف بیش از نیاز منابع غذایی کلسیم نیز به هیچ وجه قابل توصیه نیست.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که ممکن است محدودیت کلسیم در برخی بیماران به دلایل دیگر صورت بگیرد که در این مورد مشاوره با متخصص تغذیه می‌تواند کمک‌کننده باشد.

بیشتر بخوانید:

عدم مصرف منابع غذایی غنی از کربوهیدرات (نان، برنج، ماکارونی، سیب‌زمینی و میوه‌ها) و کاهش وزن

بعضی افراد بر این باور هستند که برای کاهش وزن باید مصرف انواع مواد غذایی حاوی کربوهیدرات را به طور کلی قطع کرد. قانون کلی برای کاهش وزن این است که فرد بتواند از تمام گروه‌های غذایی استفاده کند و شیوه زندگی خود را به گونه‌ای تغییر دهد که پایا باشد، بدین معنی که تا مدت زمان طولانی بتواند از آن پیروی کند و در مسیر سلامتی گام بر دارد. حذف کامل منابع غذایی حاوی کربوهیدرات می‌تواند باعث سوخت و ساز ناقص چربی‌ها و ایجاد موادی به نام کتون‌بادی شود که با اثر بر مرکز اشتها باعث کاهش مصرف مواد غذایی شود. از طرفی مصرف منابع غذایی حاوی پروتئین‌های حیوانی و انواع چربی‌ها می‌تواند باعث تأثیر منفی بر چربی‌های خون گردد، این در حالی است که شاید فرد بتواند تا مدتی از این رژیم غذایی استفاده کند، اما حذف کامل کربوهیدرات در رژیم غذایی به مدت طولانی می‌تواند تبعاتی را برای بدن به همراه داشته باشد؛ از جمله سردرد، یبوست، انقباض عضلات، خستگی در حین فعالیت بدنی، آریتمی قلبی، مشکلات کلیوی، اختلالات چربی خون، و موارد دیگر. آنچه که باید در اولویت قرار گیرد، شامل محدودیت مصرف کربوهیدرات‌های ساده مانند انواع کیک و شیرینی، انواع آبمیوه، شیر و نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر، انواع نان و برنج سفید و انواع دسر به همراه افزایش مصرف فیبر و فعالیت بدنی منظم است.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که سوخت و ساز چربی با مصرف کربوهیدرات می‌تواند به طور کامل انجام شود. گنجاندن کربوهیدرات به صورت غلات کامل مانند انواع نان سبوس‌دار و افزودن انواع سبوس به برنج سفید، استفاده از میوه‌ها و سبزی‌ها و لبنیات در برنامه غذایی روزانه می‌تواند در بهبود عملکرد سیستم گوارش، سوخت و ساز و تأمین انرژی برای فعالیت روزانه و تأمین ویتامین‌ها و املاح نقش بسزایی ایفا کند.

محصولات فاقد گلوتن و سلامتی

امروزه مصرف محصولات فاقد گلوتن بیش از پیش شایع شده است، چرا که تبلیغات اغراق‌آمیزی برای ترویج مصرف محصولات فاقد گلوتن در شبکه‌های اجتماعی در جریان است، البته مصرف محصولات فاقد گلوتن برای افرادی که بیماری سلیاک ندارند، مزیت بیشتری نسبت به محصولات محتوی گلوتن ندارد.

 در حقیقت گلوتن یکی از پروتئین‌های غلات است که بیشتر افراد جامعه توانایی هضم و جذب آن را دارند و فقط درصد کمی از افراد که بیماری حساسیت و یا عدم تحمل به این پروتئین غذایی را دارند، با مصرف بعضی از غلات غنی از آن دچار علائم گوارشی از قبیل نفخ، اسهال، دردهای شکمی و یا علائم پوستی می‌شوند. از طرفی محصولات فاقد گلوتن معمولاً گران‌تر از محصولات مشابه محتوی گلوتن هستند و محتوی فیبر کمتر و شکر و چربی بیشتری دارند که می‌تواند در افزایش وزن و چاقی نیز نقش مهمی را ایفا کند.

رژیم غذایی سم‌زدا (دتاکس) و سلامتی

تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف انواع میوه‌ها و سبزی‌ها، انواع اسموتی و نوشیدنی‌های محتوی آنها، دمنوش‌ها و روزه‌داری طولانی به تنهایی نمی‌تواند باعث به اصطلاح «پاکسازی کبد و کلیه» شود و مزایای استفاده از انواع رژیم‌های غذایی سم‌زدا مبالغه‌آمیز است. در اصل بدن سالم می‌تواند به راحتی نقش موثری در دفع مواد مضر داشته باشد، اما موردی که باید به عنوان یک اصل پذیرفته شود، این است که برای حفظ سلامتی کبد و کلیه، اجتناب از مصرف بی‌رویه داروها مخصوصاً مسکن‌ها، الکل، دخانیات، انواع فست‌فودها، مواد غذایی حاوی شکر و چربی ناسالم (اسیدهای چرب اشباع شده و ترانس)، نمک و غذاهای شور و نمک سود شده و در نهایت مواد غذایی فوق‌فرآوری شده که می‌تواند به دلیل محتوی مواد شیمیایی به طور کلی به بدن ضرر برساند، ضروری است. علاوه بر این، در رژیم‌های غذایی سم‌زدا حذف انواع گروه‌های غذایی می‌تواند خطراتی را برای سلامتی به دنبال داشته باشد. پیروی از تغذیه سالم که شامل دریافت انواع گروه‌های غذایی به نسبتی که در مقاله «بشقاب سلامت» توضیح داده شده است، می‌تواند در تأمین سلامت کبد و کلیه مؤثر باشد.

سرکه سیب و کاهش وزن

این باور غلط در بین عموم جامعه وجود دارد که مصرف سرکه سیب می‌تواند در کاهش اشتها و چربی‌سوزی و به تبع آن کاهش وزن مؤثر باشد، این در حالی است که تحقیقات علمی چنین ادعایی را ثابت نمی‌کنند. اگر چه مصرف سرکه سیب به طور گاه‌گاهی برای بیشتر افراد جامعه ایمن است؛ مصرف بیش از حد و مداوم آن می‌تواند خطراتی برای سلامتی در بر داشته باشد.

مصرف سرکه سیب برای افرادی که منع مصرف‌ترشی دارند، مجاز نمی‌باشد. همچنین سرکه سیب ممکن است با بعضی از مکمل‌ها و یا داروها مانند انسولین و دیورتیک‌ها (ادرارآورها) تداخل داشته باشد. این ماده غذایی می‌تواند در کاهش پتاسیم نیز نقش داشته باشد، از این رو افرادی که سطح پتاسیم پایینی دارند، باید از مصرف آن خودداری کنند.

رژیم‌های غذایی گیاهخواری کاملاً سلامت هستند

این مورد در صورتی صحیح است که رژیم غذایی گیاهخواری بر اساس هرم غذایی گیاهخواری تنظیم شده باشد. باور نادرست در این خصوص این است که هر آنچه که فاقد مواد غذایی با منشاء حیوانی باشد، برای سلامتی مفید است.

 اگر چه رژیم‌های غذایی گیاهخواری محض می‌تواند مزایایی برای بهبود سلامتی فرد به همراه داشته باشد، اما این افراد باید به تأمین درشت‌مغذی‌ها از جمله پروتئین و ریز‌مغذی‌ها مانند ویتامین B12 در رژیم غذایی‌شان توجه خاصی داشته باشند و در صورت نیاز از انواع مکمل‌های محتوی ویتامین‌ها و املاح معدنی استفاده کنند تا دچار کمبود آنها نشوند.

از طرف دیگر باید به محدودیت مصرف مواد غذایی فرآوری شده که به جای گوشت و جایگزین‌های آن مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز توجه کرد، زیرا اغلب اوقات این مواد فوق‌فرآوری شده هستند و می‌توانند با ابتلا به بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان در ارتباط باشند.

 از طرفی گاهی اوقات گروهی از گیاهخواران که از مواد لبنی استفاده می‌کنند (Lacto-ovo vegetarian) در برنامه غذایی‌شان مقدار زیادی پنیر پرچرب و یا پنیر پیتزا استفاده می‌کنند که می‌تواند برای سلامتی‌شان تبعاتی را به همراه داشته باشد.

ذکر این نکته ضروری است که گاهی اوقات افراد تصور می‌کنند رژیم گیاهخواری فقط شامل مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها می‌شود، این در حالی است که رژیم غذایی گیاهخواری باید محتوی انواع گروه‌های غذایی (مخصوصاً منابع غذایی غنی از پروتئین‌های گیاهی) باشد تا از سلامت بدن اطمینان حاصل شود، بدن دچار کمبود انواع ریزمغذی‌ها نشود، توده عضلانی کاهش پیدا نکند، و ایمنی بدن به خطر نیفتد.

خاک شیر و کبد چرب

بعضی از افراد بر این باور هستند که یک ماده غذایی خاص می‌تواند باعث بهبود کبد چرب شود. در خصوص کبد چرب و راه‌های درمان آن مطالب زیادی منتشر شده است. آنچه باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد، این است که هیچ ماده غذایی نمی‌تواند به تنهایی در کنترل کبد چرب مؤثر واقع شود، اما برنامه‌های غذایی کاهنده وزن در صورت وجود چاقی شکمی و پیروی از شیوه زندگی سالم شامل تغذیه سالم و اجتناب از مصرف انواع چربی‌های مضر (اشباع شده و ترانس)، کربوهیدرات‌های ساده و افزودن فیبر به رژیم غذایی روزانه در قالب میوه و سبزی و غلات سبوسدار، مصرف انواع پروتئین‌های گیاهی و حیوانی، انواع روغن‌های سالم در محدوده توصیه شده و حفظ وزن نرمال با انجام فعالیت بدنی منظم می‌تواند تا حد زیادی به رفع این مشکل کمک کند.