زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمرد ی

تحریریه زندگی آنلاین : دکتر محسن تقی‌زاده متولد 1344 در شهرستان محلات است. وی تحصیل تا مقطع دیپلم را در محل زادگاه خود گذراند و به توصیه یکی از نزدیکان خود، در سال 1363 پس از پذیرش در دانشگاه در رشته تغذیه ادامه تحصیل داد.

با یک سال مرخصی تحصیلی مقطع کارشناسی تغذیه را در سال 1368 از دانشگاه علوم پزشکی تبریز به اتمام رساند. پس از خدمت مقدس سربازی در سال 1369 وارد دوره کارشناسی ارشد رشته علوم تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی شد.

 پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد ایشان با سرکار خانم دکتر فروغ اعظم طالبان با عنوان «بررسی تاثیر فیبر چغندر قند در میزان اندیس‌های لیپیدی بیماران با چربی خون بالا» ارائه شد.

 وی سال 1372 پس از فراغت از تحصیل به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کاشان جذب شد.

 ایشان برای ادامه تحصیلات خود در دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته شد و زیر نظر استاد ابوالقاسم جزایری موفق به گذراندن پایان‌نامه علمی پیرامون «بررسی تاثیر ویتامین D بر روند بیماری آلزایمر در مدل حیوانی» شد.

دکتر تقی‌زاده در دوران کاری خود در معاونت‌های مختلف دانشگاه از جمله: آموزشی، دانشجویی فرهنگی، درمان، غذا و دارو و پژوهشی سمت‌های اجرایی داشته‌اند که مهم‌ترین آنها دو دوره معاونت غذا و دارو به مدت حدود 8 سال بوده است.

وی اکنون استاد تمام دانشگاه است و بر اساس رتبه‌بندی دانشگاه استنفورد در سال 1400 جزء دو درصد دانشمندان برتر علوم تغذیه جهان انتخاب شد و همچنین در سال 1401 جزء پر استناد‌ترین دانشمندان یک درصد دنیا انتخاب و معرفی شد. درجه استنادی و جایگاه ثبت مقالات علمی ایشان در پایگاه علمی بین‌المللی «اسکوپوس» با بیش از 161 مقاله 35= H-Index و در پایگاه «گوگل اسکالر» با حدود 300 مقاله،

 47= H-Index است. وی بیش از 130 طرح تحقیقاتی در دانشگاه داشته و حوزه تحقیقاتی ایشان اغلب در زمینه «مکمل‌های تغذیه‌ای و گیاهان دارویی» بوده است.

با این مقدمه به گفتگو با پروفسور محسن تقی‌زاده پرداختیم.

بیشتربخوانید:

مکمل های غذایی را تنها با این روش استفاده کنید!

گروه تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی کاشان چگونه شکل گرفت؟

گروه تغذیه در این دانشگاه در سال 1390 از گروه «بیوشیمی و تغذیه» با تلاش اینجانب و دو نفر از همکاران عزیز به خصوص آقای دکتر ذات‌اله عاصمی تشکیل شد و سال بعد اولین دوره دانشجویان کارشناسی تغذیه را در این گروه پذیرش کردیم و در راستای ارتقای گروه در سال 1394 اولین دوره کارشناسی ارشد علوم تغذیه پذیرفته شد و در حال حاضر با حضور و فعالیت قابل تحسین با بیش از ده نفر عضو هیات علمی در گروه تغذیه، یکی از بهترین گروه‌های آموزشی پژوهشی را در دانشگاه داریم.

در ادامه فعالیت آموزشی گروه خوشبختانه هیات محترم بورد تغذیه با جذب 5 دانشجو در «رشته کارشناسی ارشد تغذیه جامعه» موافقت نمودند و همچنین موافقت اولیه با پذیرش دانشجو در رشته «بهداشت و ایمنی مواد غذایی» در مقطع کارشناسی ارشد به عمل آمده است که ان‌شاءا... در سال 1403 در این مقاطع دانشجو جذب می‌شود.

با توجه به شناخت از همکاران گروه تغذیه و بیوشیمی مجوز مرکز تحقیقات بیوشیمی و تغذیه در بیماری‌های متابولیک را نیز در سال 1393 دریافت کردم و از آن زمان تا کنون ریاست این مرکز را بر عهده دارم. این مرکز بر اساس رتبه‌بندی مراکز تحقیقاتی وزارت مطبوع در سال 1401 در بین بیش از 200 مرکز تحقیقاتی ایران در رشته بیو مدیکال رتبه دوم را اخذ کرده است.

با توجه به وضعیت اقتصادی و شرایط تغذیه‌ای مردم، مصرف مواد غذایی سالم، مکمل‌های غذایی و پروبیوتیک‌ها امروزه چقدر اهمیت دارد؟

حوزه فعالیت من بیشتر در خصوص نقش مکمل‌های غذایی در دوران‌های زندگی و بیماری‌ها بوده است و پژوهش‌هایی نیز در زمینه گیاهان دارویی، مواد مغذی و سایر موادی که می‌توانند به عنوان مکمل در بدن نقش داشته باشند، دارا هستم.

متاسفانه وضعیت تغذیه‌ای مردم «اصلا خوب» نیست و از این بابت به نظرم در شرایط بحرانی قرار داریم. وقتی به سرانه مصرف شیر و لبنیات، گوشت، سبزیجات و میوه‌ها نگاه می‌کنیم، کاهش مصرف و کم شدن سرانه مصرف این گونه مواد غذایی را داریم و متاسفانه هر روز این روند در حال بدتر شدن است. تورم چندین ساله، موضوع تحریم‌های ظالمانه و عدم تطابق افزایش حقوق کارکنان و کارگران با تورم، منجر به قرار گرفتن سبد غذایی خانوارها در سطوح پایین‌تر شده و اولویت‌های خرید در سبد هزینه‌های خانواده‌ها به چیزهایی غیر از مواد غذایی اختصاص داده شده است. هزینه مسکن، پوشاک، هزینه‌های جاری و ... به قدری زیاد است که جایی برای تامین غذای کافی و سالم وجود ندارد به عنوان مثال شاید هزینه شارژ اینترنت موبایل یک جوان خیلی بیشتر از انتخاب غذا برای صبحانه سالم اهمیت داشته باشد!

البته فرهنگ عمومی جامعه، شرایط جغرافیایی، تحولات بین‌المللی و خشکسالی‌های اخیر نیز در کنار مشکلات اقتصادی بر سبد غذایی جامعه اثرگذار بوده است.

وقتی تغذیه مناسب نباشد، نیازهای بدن نیز تامین نخواهد شد و در چنین شرایطی کمبود مواد مورد نیاز و ریز‌مغذی‌هایی مانند آهن، روی، کلسیم، ویتامین‌ها و... در افراد جامعه به فراوانی دیده خواهد شد که به دنبال آن تاثیرات سوء‌تغذیه در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت ظاهر خواهد شد. با این مشکلات سوء‌تغذیه‌ای که نسل کنونی با آن مواجه شده است، تاثیرات زیانبار آن را در آینده در مادر باردار و شیرده، کودکان، سالمندان و نیز با بروز بیشتر بیماری‌های غیر واگیر مثل دیابت، چاقی، بیماری‌های قلبی - عروقی، آرتروز، پوکی‌استخوان، سرطان و سایر امراض غیر واگیر که به شیوه تغذیه بستگی دارد، شاهد خواهیم بود و قطعا هزینه از کار افتادگی و بستری، درمان و داروی این بیماری‌ها ده‌ها برابر هزینه تامین نیازهای غذایی امروز جامعه خواهد بود.

بیشتربخوانید:

آیا توصیه‌ای به عنوان میانبر وجود دارد؟ مثلا مصرف مکمل‌های غذایی می‌تواند کمک‌رسان باشد؟

هدف از خوردن مکمل این است که خلاء ناشی از عدم دریافت مواد مغذی یا در اصطلاح کمبود‌های مواد غذایی را در مقطعی از زمان بر طرف کنیم، یعنی با خوردن آن مکمل، اقدام جبرانی با هدف جلوگیری از عوارض ناشی از کمبود آن ماده مهم تغذیه‌ای انجام دهیم. به عبارتی دیگر وقتی فردی در شرایط ویژه‌ای مثل بیماری خاص یا در دوران بارداری قرار دارد، نیاز به موادمغذی بیشتری داشته که ممکن است از طریق رژیم غذایی جبران نشود. در این حالت برای این دوران مکمل غذایی خاصی توصیه می‌شود.

زمانی که میزان مصرف شیر و لبنیات، گوشت، مرغ و فرآورده‌های آن، سبزی و میوه کم است، مشکل کمبود اکثر مواد مغذی مثل کلسیم، ویتامین D، روی، آهن، منیزیم و ... نیز وجود دارد.

با این شرایط به نظر می‌رسد همگان نیاز به مصرف مکمل دارند، ولی شخصا به عنوان متخصص تغذیه هیچ‌گاه توصیه نمی‌کنم که مردم به جای مواد غذایی سالم، مکمل بخورند، چرا که تغذیه و رژیم غذایی افراد یک رفتار و عادت غذایی است که در تمام دوران زندگی همراه وی می‌باشد و باید تلاش شود مسیر رژیم غذایی و عادات غذایی را اصلاح کرده و از آن طریق نیاز‌ها برطرف شود.

هزینه مکمل‌های غذایی زیاد است؛ آیا انواع تولید داخل با خارجی تفاوت زیادی از نظر اثربخشی دارد؟

فروش مکمل در دنیا یک تجارت یا مارکتینگ است و هر شرکتی به دنبال گرفتن سهم بیشتری از بازار فروش می‌باشد. آنها در جستجوی بازار جدید و مشتری بیشتر و نهایتا سود بیشتر هستند. باز هم تاکید می‌کنم اولویت باید غذا باشد، نه مکمل غذایی و مکمل‌ها نقش غذا را برای مردم ندارند، بلکه جایگزینی برای کمبود‌های تغذیه‌ای هستند.

قیمت مکمل‌ها در هر کشور تابع قوانین و مقررات آن کشور است و در حال حاضر ارز خاصی برای واردات مکمل‌های خارجی در نظر گرفته نشده است و لذا انواع مکمل‌های خارجی با شرایط خاص وارد کشور می‌شود که در مقایسه با نمونه‌های تولید داخلی گران‌تر هستند؛ ولی واقعا این‌طور نیست که انواع مکمل‌های تولید داخل اثر‌بخشی بهتری نسبت به نمونه‌های خارجی نداشته باشند. در بررسی‌های متا آنالیز که بر روی بسیاری از مکمل‌ها انجام شده است، نتایج گویای این مطلب می‌باشد که در دراز مدت تفاوت معنی‌داری از نظر اثربخشی بین بسیاری از مکمل‌ها وجود ندارد، البته ممکن است عوارض جانبی کمتر، اثر بخشی سریع‌تر و یا بسته‌بندی شکیل‌تر بر قیمت مکمل‌ها تاثیر بگذارد که در این شرایط اقتصادی من توصیه‌ای برای اقشار عمومی جامعه دال بر مصرف مکمل خارجی ندارم و دلیل اصلی آن هم این است که با افزایش قیمت، قدرت خرید افراد کم می‌شود و بارها در داروخانه‌ها دیده‌ام که بیماران مکمل‌هایی که قیمت بالا دارند را یا نمی‌خرند و یا تعداد آنها را کم می‌کنند، در حالی که وقتی ارزان است، خرید و مصرف بیشتری دارند.

 با توجه به جو حاکم بر اکثر قریب به اتفاق جامعه، امروزه با وجود کمبود‌های شدید مواد مغذی، جایگاه مکمل‌های غذایی برای کاهش وزن و زیبایی بخش زیادی از حجم مصرفی مکمل‌ها را در مقایسه با مکمل‌های غذایی به خود اختصاص داده است.

بیشتربخوانید:

تاثیر تغذیه بر اعصاب و روان

در شرایط فعلی نقش کارشناسان و متخصصین تغذیه چیست؟

خوشبختانه امروز تعداد متخصصین و کارشناسان تغذیه در کشور افزایش یافته و در هر منطقه‌ای از کشور کلینیک‌ها و مراکز مشاوره تغذیه دایر شده است، اما ارائه خدمات مشاوره‌ای به تنهایی نمی‌تواند مشکل‌گشا باشد، چرا که گرفتن یک برنامه غذایی و مشاوره خوب است، اما کافی نیست، زیرا یک برنامه غذایی خوب برای اعضای یک خانواده با هزینه‌های موجود برای بسیاری از خانواده‌ها امکان‌پذیر نمی‌باشد و در عمل هیچ کمکی نمی‌کند. از طرف دیگر ارائه این خدمات مشمول تعرفه‌های بیمه‌ای نیست و با وضعیت افراد جامعه هر بیمار علاوه بر برنامه غذایی نیاز فوری به مصرف بسیاری از مکمل‌های غذایی دارد و لذا اکثر قریب به اتفاق افراد جامعه از پس هزینه‌های آن بر نمی‌آیند، لذا اکثر مراجعین به این مراکز جزء دهک‌های بالای جامعه هستند و قشر نیازمند عملا خدمتی دریافت نمی‌کنند، البته در این راستا معاونت بهداشتی وزارت بهداشت در سال‌های اخیر اقدام به جذب کارشناسان تغذیه نمود تا خدمات مشاوره‌ای در مراکز بهداشتی ارائه شود، ولی با توجه به عدم اجرای برنامه پزشک خانوار و سیستم ارجاع بیمار این افراد هم در ارائه خدمات خیلی موفق نبودند و علت آن هم عدم مراجعه مردم به مراکز بهداشتی است. اگر سیستم ارجاع در برنامه‌های درمانی بهداشتی انجام می‌شد، خط اول درمان پزشک خانواده و مراکز بهداشتی درمانی بودند، اما امروز بیمار مستقیما به مطب‌های شخصی مراجعه می‌کند. هزینه ویزیت، آزمایشات و سایر خدمات در کلینیک‌های تغذیه آزاد است که به این هزینه، هزینه خرید مکمل‌ها را نیز اضافه کنید. مشاهده می‌کنیم عملا امکان مراجعه مجدد و پیگیری برای مردم امکان‌پذیر نیست، البته کمتر از 10 درصد جامعه که توان مالی دارند، به کلینیک‌ها مراجعه می‌کنند و قادر به پرداخت همه هزینه‌ها نیز هستند و جالب این است که این افراد عمدتا کمبود قابل توجهی ندارند و بیشتر برای انجام خدمات زیبایی و لاغری مراجعه می‌کنند، لذا می‌توان این طور بیان کرد که تا مشکلات اقتصادی در جامعه برطرف نشود، کار خاصی برای تغذیه سالم نمی‌توان انجام داد.

این مصاحبه با مجله دنیای تغذیه «درد دل» شد از طرف من و باید به واقع گفت با وضعیت موجود، هیچ کاری نمی‌توان کرد.

نظر شما در مورد مصرف مواد غذایی پروبیوتیک چیست؟

موضوع پروبیوتیک‌ها به عنوان یکی از مباحث جذاب و علمی دنیا در حوزه سلامت مطرح است و نتایج بررسی‌ها گویای اثرات مثبت آنها بر سلامت انسان می‌باشد.

تحقیقات متعددی روی آن انجام شده و یا در حال انجام است، ولی فکر نمی‌کنم اولویت نخست برای جامعه ما مصرف پروبیوتیک‌ها باشد. مهم این است که بتوانیم حداقل اهمیت خوردن شیر و لبنیات را به مردم یاد‌آوری کنیم. اولویت این است تا کاری کنیم که مردم بتوانند گوشت تهیه کنند و نیازهای پروتئینی را برطرف نمایند، سبزی و میوه بخورند؛ صحبت کردن در این زمینه نیازمند ایجاد شرایط مناسب برای امنیت غذایی مردم است. اینکه ماست نخوریم، شیر نخوریم، گوشت و فرآورده‌های گوشتی مصرف نکنیم، ولی در عوض مکمل آهن یا کپسول پروبیوتیک بخوریم، تناسبی با اصول تغذیه و سلامت ندارد. سرانه مصرف لبنیات به زیر 60 لیتر در سال رسیده با این وضعیت چند درصد جامعه لبنیات می‌خورد؟ یک مثال عینی خدمت‌تان عرض کنم. هر فرد به طور متوسط حدود 1000 میلی‌گرم کلسیم نیاز دارد. توصیه ما این است که حداقل 50 درصد آن را از گروه شیر و لبنیات تامین کنند. هر لیوان شیر یا ماست حدود 250 میلی‌گرم کلسیم دارد، لذا هر فرد بایستی روزانه دو لیوان شیر یا ماست مصرف کند که برای یک خانوار 4 نفری روزی دو لیتر می‌شود. اگر متوسط قیمت شیر و ماست را 35 هزار تومان در نظر بگیرید، این خانواده حداقل ماهی 2 میلیون تومان برای شیر و لبنیات باید پرداخت کند. چند درصد از افراد جامعه قادر به این کار هستند. حال ما بگوییم مثلا ماست پروبیوتیک مصرف کنید؟ برای آنهایی که توان خرید دارند، مطمئنا خرید غذاهای عملکردی بسیار خوب است.

گیاهان دارویی هم توسط مردم به طور فزاینده مصرف می‌شود. نظر شما چیست؟

گیاهان دارویی در بسیاری از بیماری‌ها می‌تواند جایگزین یا مکمل داروهای شیمیایی شود و امروزه مصرف آنها در بسیاری از کشورهای جهان افزایش یافته، به طوری که در کشور آلمان بیش از 60 درصد داروی مصرفی گیاهی هست. بیشتر مردم جامعه ما فکر می‌کنند چون گیاهی هست و طبیعی، پس خطری ندارد، در حالی که این طور نیست. اولین نکته در مورد گیاهان دارویی اطمینان از سلامت آن گیاه است. شرایط جمع‌آوری، نگهداری و عرضه این گیاهان بسیار مهم است و در شرایط نادرست آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی در آنها می‌تواند خطراتی را برای مصرف‌کننده داشته باشد، لذا توصیه می‌کنم از مراکز معتبر خرید کنند و هرگز در مصرف گیاهان دارویی به هر شکل موجود آن به صورت مداوم استفاده نکنند. موضوع بعدی این است که ما به اینها گیاهان دارویی یا داروهای گیاهی می‌گوییم و ممکن است این ترکیبات با داروهای شیمیایی تداخل داشته و موجب تشدید اثر دارو و یا تضعیف آن شوند و لذا باید این موضوع مورد توجه قرار گرفته و قبل از مصرف، به خصوص برای بیماری‌هایی مثل اعصاب و روان حتما با پزشک خود مشورت کنید.

زمان مصرف مکمل‌ها با توجه به تنوع آنها چگونه است؟

زمان در مصرف مکمل‌ها بسیار مهم است، به گونه‌ای که باید برخی از مکمل‌ها را قبل از غذا و برخی را بعد از غذا بخوریم. در این خصوص متاسفانه توصیه صحیح انجام نمی‌شود. تداخل یک دارو با یک مکمل غذایی و یا مکمل غذایی با موادغذایی می‌تواند جذب هر یک را تحت تاثیر قرار دهد و روند بیماری یا هدف از مصرف آن مکمل را تغییر دهد.

بهترین زمان در مورد مکمل‌ها پیشنهاد مصرف آنها دو ساعت قبل یا بعد از صرف غذا است. نوشیدن چای قبل و بعد از برخی مکمل‌ها توصیه نمی‌شود.

در مورد مکمل کلسیم چون باید آب زیاد مصرف شود، توصیه این است که قرص کلسیم با حجم زیاد آب مصرف شود تا از بروز سنگ کلیه جلوگیری گردد. در مورد ویتامین C بهتر است در فواصل مختلف روز تا شب یا مقادیر کمتر آنها را مصرف کنیم. در مورد ویتامین D با مقدار 50000 واحد با انواع مقادیر 2000 واحدی اختلاف قیمت زیادی ندارند، هرچند مقادیر کمتر این ویتامین که روزانه مصرف شود، بهتر است، اما هزینه دوزهای کمتر هم چون روزانه باید مصرف شود، بالا است، ولی در مورد مکمل 50000 واحدی، یک پرل آن می‌تواند تا دو هفته نیاز فرد را تامین کند. با این وجود باز نظر پزشک و یا متخصص تغذیه با توجه به شرایط بیمار مهم است.

با توجه به آنچه امروز در جامعه مشاهده می‌شود، به افرادی که وضعیت تغذیه‌ای مناسبی ندارند و یا در معرض خطر هستند، مثل خانم‌های باردار و شیرده، سالمندان یا بیماران دیابتی و ... توصیه می‌شود در صورت امکان به طور روزانه مولتی ویتامین با املاح معدنی را مصرف کنند تا نیازهای روزانه بدن تامین شود.

در مورد تغذیه مدارس چه نظری دارید؟

وضعیت تغذیه دانش‌آموزان نیز جدای از حال تغذیه کل جامعه نیست. نیازهای غذایی کودکان با تامین و امنیت غذایی خانوار برطرف می‌شود. وقتی امنیت غذایی برای جامعه وجود ندارد، برای کودکانی که در سن رشد قرار دارند، این مشکل بیشتر خواهد بود و مطمئنا بر روی کیفیت رشد تحصیلی و پرورشی آنها تاثیر منفی می‌گذارد. امروزه در بسیاری از کشورها برنامه تغذیه در مدارس با ارائه صبحانه صورت می‌گیرد و نتیجه آن آمادگی کودک سر کلاس درس است. وقتی کودکی شام مناسب یا صبحانه نخورده، مطمئنا در طی روز در کلاس درس ناتوان و غیر فعال خواهد بود. اگر مسئولین وزارت آموزش و پرورش به این موضوع اهمیت می‌دادند و سیاستگزاران را توجیه می‌نمودند، حتما اعتبار کافی برای تغذیه در مدارس در ردیف‌های بودجه‌ای این وزارتخانه قرار می‌گرفت، ولی متاسفانه دغدغه این عزیزان در حال حاضر تغذیه کودکان و مدرسه نیست. هرچند چندی پیش خبر دستور ریاست محترم جمهور برای توزیع شیر در مدارس دولتی به صورت هفته‌ای دو بار پخش شد که امیدوارم در سراسر کشور مخصوصا استان‌های محروم ادامه داشته باشد. به نظر من تامین اعتبار برای تغذیه مدارس خیلی سخت نیست. کافی است مالیات بر سیگار افزایش داده شود تا هم استعمال آن کاهش یابد و هم اعتبار لازم برای این کودکان فراهم شود.

امیدوارم همین کار برای محصولات غذایی دیگر از جمله نوشابه و فرآورده‌های ذرت هم منظور گردد یا مالیات بر ارزش افزوده این نوع موادغذایی در جهت بهبود تغذیه جامعه به کار گرفته شود که متاسفانه اقدامی در این زمینه‌ها صورت نمی‌گیرد.

امنیت غذایی خیلی مهم است؛ آیا بر روی باقیمانده سموم و کود در سبزی‌ها و میوه‌ها و یا آلودگی شیر و لبنیات به برخی آلاینده‌ها بررسی داشتید؟

خشکسالی‌های مداوم و نیاز به آب کشاورزی، بستر مناسبی را برای آبیاری از آب‌های نامناسب و یا تصفیه نشده برای کشت سبزی‌ها و سایر محصولات کشاورزی فراهم کرده است. دفع نامناسب فاضلاب و نفوذ فاضلاب به زمین‌های کشاورزی و آلوده شدن محصولات کشاورزی با فلزات سنگین مساله جدی و مهمی است. از سوی دیگر استفاده نادرست از آفت‌کش‌ها و ضد علف‌های هرز زمینه افزایش این ترکیبات در فرآورده‌های غذایی را باعث شده است. در این رابطه بعد از اتفاقاتی که در چند سال گذشته در رابطه با صادرات انواع سبزی‌جات رخ داد، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان غذا و دارو اقداماتی را برای استاندارد کردن این محصولات و کنترل کیفی آنها برای صادرات انجام دادند. پیگیری‌ها و بررسی‌هایی که در بازار داخلی انجام می‌شود، کامل نیست و امکان آلوده بودن بعضی از مواد به ترکیبات مضر وجود دارد، اما به نظر می‌رسد این عامل نبایستی عادات به مصرف میوه و سبزی‌ها را در برنامه غذایی ما تغییر دهد، چرا که این تغییر در ذائقه و عادت پیدا کردن به نخوردن میوه و سبزی عوارض بسیار بیشتری دارد. دقت در شستشوی سبزی‌ها و پوست‌گیری میوه‌ها تا حدود زیادی می‌تواند در کاهش میزان این ترکیبات موثر باشد. در مورد شیر و لبنیات هم همین موضوع هر از چند گاهی در رسانه‌ها و یا فضای مجازی مطرح می‌شود که به نظر بنده این تبلیغات نباید منجر به حذف این غذا‌ها در رژیم غذایی شود، چرا که ما در محیط‌های شهری در معرض آلاینده‌های مختلف مانند آلودگی هوا، استعمال دخانیات و ... قرار داریم که این میزان آلودگی محصولات کشاورزی با این که مهم است، در برابر آن ناچیز به شمار است.

حذف سبزیجات از برنامه غذایی می‌تواند با دریافت کم فیبر غذایی، منیزیم، پتاسیم، آنتی‌اکسیدان‌ها و سایر ترکیبات ضروری همراه باشد و عوارض بیشتری را به دنبال داشته باشد. در همه حال خوردن سبزیجات ضروری است.

توصیه و سخن آخر

استاد عزیزی داشتم که در صحبت‌های خودشان می‌گفتند: «اگر از من بپرسند که توصیه شما در رابطه با انتخاب غذا چیست یا چه چیزی بخوریم، می‌گویم آنهایی که بضاعت اقتصادی دارند، هرچه می‌پسندند و دوست دارند تهیه کرده و می‌خورند و آنهایی که توان مالی ندارند، هرچه را به عنوان خوراکی به دست می‌آورند»، لذا در این بین نقش ما خیلی نیست، مخصوصا در گروه دوم که قدرت خرید و انتخاب آنها کم است.

با شرایط اقتصادی کنونی توصیه به مردم در رابطه با امنیت غذایی خیلی سخت است که بگوییم چه چیزی بخورند یا نخورند، ولی به اعتقاد من با همه این شرایط حداقل مردم می‌توانند در آنچه می‌خورند و در دسترس آنها است، هرچند کم، ولی باز هم بین آنها بهترین را انتخاب کنند و ملاک انتخاب فقط طعم، مزه، بو و یا ظاهر جذاب غذا‌های آماده نباشد.

باید از طریق رسانه‌ها به مردم فرهنگ صحیح تغذیه‌ای آموزش داده شود، هر چند امکان اجرای آنها سخت است، ولی رعایت کم آن نیز بهتر از هیچ است.

اگر امروز فرصت خوردن مواد غذایی و تامین نیازهای ضروری بدن را از دست بدهیم، دیگر این فرصت باز نمی‌گردد و این زمان را از دست داده‌ایم. نمی‌توانیم بگوییم یک ماه است گوشت نخورده‌ام و باید حالا جبران کنم، چون نخوردن گوشت در آن یک ماه گذشته روی کودک و مادر باردار و ... عوارض خود را گذاشته است.

عوارض ایجاد شده در رشد مغزی و جسمانی نوزاد به دلیل عدم تغذیه مناسب طی دوران بارداری دیگر جبران نمی‌شود و فرصت از دست رفته است. نمی‌توانیم بگوییم به کودک پنج ساله قطره AD می‌دهیم به این خاطر که کمبود‌های دوران  نوزادی و بدو تولد او برطرف می‌شود!

نیازهای غذایی هر دوره طلایی همان دوره است. هر دوران نیازمند رعایت اصول تغذیه و سرو غذا برای همان دوره است. جوانان عزیز به خصوص خانم‌ها به رژیم‌هایی که در فضای مجازی تبلیغ می‌شود، توجه نکنند. امروز با خانم‌هایی روبرو هستیم که توده عضلانی بسیار کم دارند، اما به دلیل گرفتن رژیم‌های متعدد و غیر علمی، همچنان اضافه وزن داشته و چاق هستند.

در این بین فقط سلامتی خودشان را از دست داده‌اند.