به قلم : دکتر سید ضیاءالدین مظهری - متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : به‌طورقطع، نقش و اثر مواد غذایی مختلف به‌صورت بازدارنده یا مساعدکننده در فرآیند لخته شدن خون شناخته‌شده‌اند که در سطور بعدی به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، ولی از شما یاران همراه و دوستان علاقه‌مند درخواست می‌شود به توصیه‌های زیر توجه فرموده و علاج واقعه را قبل از وقوع به عمل‌آورید. به وجود آمدن لخته در سیستم گردش خون از عوامل عمده سکته‌های قلبی و مغزی است. چند عامل مهم تأثیرگذار در ایجاد لخته عبارت‌اند از: الف) استعداد و گرایش پلاکت‌های خون در جهت ایجاد لخته و غلظت بالای آن‌ها (پلاکت‌های خون، سلول‌های کوچک و ریزنقشی هستند که با انباشتگی و چسبیدن به یکدیگر یا به دیواره رگ‌های بدن، زمینه‌ساز به وجود آمدن لخته تلقی می‌شوند). ب) فیبرینوژن که از جنس پروتئین‌ها است به‌عنوان سنگ بنای لخته‌های ایجادشده، نقش‌آفرینی کرده و افزایش یافتن مقدار آن در جریان خون شاخصی در احتمال بروز لخته به‌حساب آورده می‌شود. ج) سیستم فیبرینولیتیک: وظیفه عمده این سیستم شکستن و حل کردن لخته‌های به وجود آمده در شرایط مختلف است تا از بروز ترومبوفیلیت در اندام‌ها یا خطر سکته‌های احتمالی ناشی از لخته شدن در شریان‌های خون رسان مغز و قلب جلوگیری شود.
بیشتربخوانید:
علائم لخته خون که هرگز نباید نادیده بگیرید
توصیه‌های مفید در جهت پیشگیری از لخته شدن خون
از کاهش آب بدن به‌خصوص تحت تأثیر تعریق یا افزایش درجه حرارت محیط، تب، اسهال، استفراغ یا مصرف بی‌رویه داروهای مدر و یا در طول مسافرت‌های طولانی‌مدت با هواپیما جلوگیری کنید. برای تأمین و تضمین سلامتی خود در تمام طول روزبه مقدار فراوان از آب و مایعات مختلف استفاده کنید، به‌خصوص صبح‌ها ناشتا نوشیدن 1-2 لیوان آب بسیار تأثیرگذار است و در فاصله وعده‌های غذایی حتی بدون احساس تشنگی با نوشیدن چند لیوان آب به شادابی و سلامتی خود کمک کنید.
کاهش تدریجی اضافه‌وزن فعلی به‌طوری‌که:
- کاهش وزن در هفته حداکثر از 750 گرم تجاوز نکند؛
- در اجرای برنامه رژیم غذایی، تحت هیچ شرایطی به حذف کامل هیچ‌یک از گروه‌های غذایی در جهت رسیدن سریع به وزن مطلوب استفاده نشود؛
- به‌موازات بهره‌گیری از رژیم‌های متناسب، متنوع و غنی از مواد مغذی و حیاتی به تأمین آب و مایعات بدن نیز توجه نموده و حداقل 2/5 لیتر مایعات به‌صورت شیر و فرآورده‌های کم‌چرب آن، آب، چای، آب‌میوه‌های شیرین نشده و سبزی‌های موردعلاقه خود استفاده کنید.
* توجه: افرادی که دچار بیماری قند هستند، در برنامه غذایی روزانه خود ترتیبی اتخاذ کنند که به افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) و یا کتواسیدوز مبتلا نشوند. مشاوره با یک متخصص تغذیه یا پزشک معالجتان در این مورد، راه گشا می‌باشد و سلامتی و طول عمر شما را تضمین و تأمین می‌کند.
اقدام به‌موقع و حساب‌شده در جهت کاهش چربی‌های خون، کلسترول و تری‌گلیسرید بسیار پراهمیت است.
استفاده از غذاهای کم‌چرب و کم کلسترول به‌طوری‌که دریافت اسیدهای چرب اشباع‌شده زیر 7 درصد بوده و مصرف کره کاکائو، روغن نارگیل و چربی‌های حیوانی غیر از ماهی حذف یا بسیار محدود شود و مقدار کل چربی تعیین‌شده را نیز به‌طور متناسبی در وعده‌های غذایی تقسیم کنید.
محدود کردن پروتئین به 0/8 گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن در روز و کاهش مصرف پروتئین‌هایی که منشأ حیوانی دارند، به‌خصوص گوشت‌های قرمز همچنین عدم استفاده و یا به حداقل رساندن منابع غذایی حاوی اسید آراشیدونیک با مقدار فراوان مثل دل، قلوه، مغز و پیه گاو و گوسفند توصیه می‌شود.(جدول انتهای صفحه)
استفاده بیشتر از منابع غذایی که منشأ گیاهی دارند؛ به‌ویژه انواع سبزی و میوه‌جات؛ به‌طوری‌که از طریق مصرف آن‌ها بیش از 20 گرم فیبر برای هر 1000 کیلوکالری دریافتی وارد دستگاه گوارش گردیده و بدین ترتیب نه‌تنها با خشکی مزاج احتمالی مبارزه می‌شود بلکه اثر تعدیلی فیبرها را در جذب مواد قندی و چربی‌ها، و نیز خنثی‌سازی مواد سرطان‌زا، امکان‌پذیر می‌سازد. (در صورت استفاده از سبوس گندم جهت افزایش مقدار فیبر دریافتی نوشیدن چندین لیوان آب اضافی فراموش نگردد چراکه در غیر این صورت خود عامل خشکی مزاج می‌گردد).
استفاده از جیره غذایی حاوی شیر و فرآورده‌های کم‌چرب آن یا ماهی، با انواع منابع گیاهی همراه با کاهش مصرف مواد غذایی قندی، اقدامی در جهت دستیابی به نشاط و شادابی تلقی خواهد شد.
استفاده بیشتر از منابع غذایی حاوی اسید چرب امگا 3 مثل شاه‌ماهی، تن، ماهی آزاد، خال‌مخالی و ساردین به‌موازات محدود کردن مقدار مصرف چربی در برنامه روزانه.
مصرف 5-10 گرم روغن ماهی با ویتامین E به مقدار 100-150 میلی‌گرم در روز، یک عامل بازدارنده از لخته شدن خون تلقی می‌شود.
خوردن صبحانه و عدم حذف آن، به مقدار قابل‌توجهی موجب کاهش لخته شدن خون و چسبندگی پلاکت‌ها می‌شود، چراکه میزان بتا ترومبوگلوبولین که نمایانگر فعالیت پلاکت‌ها برای ایجاد لخته است در افرادی که صبحانه میل نمی‌کنند در مقایسه با افرادی که صبحانه میل کرده‌اند 2/5برابر بیشتر می‌شود. پس برای سلامت خود و فرزندانتان از همین امروزه خوردن صبحانه در محیط گرم و صمیمی خانواده اقدام کنید تا ضمن کمک به سلامت قلب و عروق خودتان، به‌عنوان یک الگوی خوب در قبال عادت دادن فرزندانتان به دریافت منظم غذا در وعده‌های سه‌گانه و میان وعده‌ها تأثیر خواهید گذاشت.
بیشتربخوانید:
این مواد غذایی از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند!
مقدار اسید آراشیدونیک موجود در 100 گرم مواد غذایی
نام مواد غذایی مقدار اسید
پیه خوک 1700 میلی‌گرم
مرغ 300-200 میلی‌گرم
مغز 330 میلی‌گرم
جگر گاو 140 میلی‌گرم
زرده تخم‌مرغ 200 میلی‌گرم
ماهی 300-50 میلی‌گرم
گوشت گاو 40 میلی‌گرم
شیر مادر 4/2 میلی‌گرم
نگاهی به نقش مواد غذایی در فرآیند لخته شدن خون
* روغن‌زیتون:
این روغن علاوه براثر حفاظتی بر روی شریان‌های بدن، چسبندگی پلاکت‌های خون را به تأخیر می‌اندازد؛ زیرا با کاهش دادن مقدار ترمبوکسان که از عوامل افزایش چسبندگی پلاکت‌ها تلقی می‌شود، نقش حفاظتی خود را در ایجاد لخته اعمال می‌نماید. نمونه بارز این اثر مفید، رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌باشد که غنی از زیتون، ماهی، سیر یا حبوبات و سبزی جات می‌باشد و ازاین‌جهت است که آمار مبتلایان به بیماری قلبی- عروقی در کشورهای حاشیه دریایی مدیترانه به کمترین مقدار رسیده است.
* زنجبیل، زیره و جعفری
این سه ادویه معطر، از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری و در رقیق کردن خون تأثیرگذارند، به‌ویژه اثر جعفری را بعضی از متخصصان، هم‌تراز نقش آسپرین می‌دانند و احتمال می‌دهند اوجنول (Eugenol) موجود در جعفری خشک حتی بعد از تشکیل لخته نیز اثر مفید خود را در کاهش حجم و برطرف کردن بعضی از لخته‌ها از طریق سیستم پروستاگلاندین اعمال می‌کند. ماده فعال موجود در زنجبیل نیز جینجرول (Gingerol) نام دارد که اثر مشابهی با آسپرین دارد. افرادی که در حال حاضر از داروهای ضد انعقادی استفاده می‌کنند پیشنهاد می‌شود قبل از شروع کردن به مصرف زنجبیل با پزشک معالج خود مشورت کنند.
* فلفل قرمز تند
مصرف فلفل قرمز تند اثر کوتاه‌مدتی بر روی لخته شدن خون از خود نشان می‌دهد.
* قارچ‌های سیاه یا گوش درخت
این قارچ‌ها دارای مواد رقیق‌کننده خون هستند. ازجمله این مواد می‌توان به آدنوزین اشاره کرد که در سیر و پیاز نیز موجود است. اگر شما نیز مثل بعضی از افراد با خوردن انواع ادویه‌جات دچار ناراحتی معده می‌شوید از خوردن آن‌ها خودداری کنید.
بیشتربخوانید:
علائم خطرناک لخته شدن خون ؛ این نشانه‌ها را جدی بگیرید
چای
چای چه به‌صورت سبز یا سیاه، با دارا بودن ترکیبات مفید و مؤثر مختلف، مانع تجمع پلاکت‌ها و تولید ترمبوکسان گردیده و قابلیت حل شدن لخته‌های ایجادشده را افزایش می‌دهد. ازجمله ترکیبات تأثیرگذار در چای می‌توان به نوع خاصی از تانن به نام کاتچین اشاره کرد.این ترکیب نه‌تنها هم‌تراز آسپرین از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری می‌نماید بلکه از تکثیر سلول‌های ماهیچه‌ای صاف دیواره شریان‌ها نیز که تحت تأثیر کلسترول LDL افزایش‌یافته، تولید می‌شود و منجر به تشکیل پلاک در دیواره سرخرگ‌ها می‌شود، تااندازه‌ای جلوگیری می‌کند.
* میوه‌ها و سبزی‌ها
به‌طورکلی میوه‌ها و سبزی‌ها به علت دارا بودن ویتامین C و فیبرهای محلول و نامحلول، یک عمل حفاظتی در قبال غلظت خون و کاهش میزان فیبرینوژن و فشارخون دارند. به همین علت افرادی که گیاه‌خوارند نه‌تنها احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ را از خود دور کرده‌اند بلکه دارای خون رقیق‌تر و فشارخون و فیبرونوژن پایین تر از افراد هم‌سن‌وسال خود هستند. از طرف دیگر استفاده مداوم از سیر، پیاز و سبزی جات به‌صورت خام یا پخته ولی بدون افزودن روغن‌های حیوانی، اشباع‌شده و نمک زیاد احتمال سکته‌های مغزی ناشی از لخته شدن خون یا خونریزی‌های ناشی از پاره شدن رگ‌های مغزی را به نحو چشمگیری کاهش می‌دهد.
سکته مغزی عامل مصیبت ماندگار
اگرچه با افزایش سن احتمال بروز سکته مغزی بیشتر می‌شود ولی با انتخاب روش زندگی متعادل و تغذیه مناسب احتمال بروز سکته مغزی نادرتر و یا شدت صدمات واردشده ناشی از این عارضه کمتر می‌شود. همان‌طوری که مصرف میوه و سبزی‌ها در کاهش خطر لخته شدن خون و حمله‌های قلبی تأثیرگذار است، به همین منوال نیز بهره‌مند شدن از این نعمت‌های حیات‌بخش خداوند در وعده‌های غذایی روزانه و کاهش مصرف نمک، چربی‌های اشباع‌شده حیوانی، قندهای ساده و عدم مصرف الکل، خطر سکته مغزی را از شما دور می‌کند.
هویج، اسفناج و سیب‌زمینی
میل کردن هویج به‌صورت خام یا پخته به مقدار 5 بار یا بیشتر در هفته، (به تعداد 1/5 عدد)، یا سه‌چهارم لیوان پوره سیب‌زمینی یا سه لیوان اسفناج پخته در روز، حداقل 35-45 درصد خطر حمله قلبی را کاهش می‌دهد. گرچه عده‌ای از پژوهشگران وجود بتاکاروتن و ویتامین C موجود در سبزی جات سبز، زرد و رنگی را دلیل این موضوع می‌دانند، ولی گروه دیگری از محققان عقیده دارند، میل کردن گروه‌های غذایی حاوی پتاسیم بالا به‌خصوص در افرادی که بالای 50 سال سن دارند، بروز سکته مغزی را 40 درصد تقلیل و فشارخون آن‌ها را کاهش می‌دهد.
در بررسی‌های به‌عمل‌آمده بر روی موش‌های آزمایشگاهی که از جیره غذایی حاوی پتاسیم بیشتری نسبت به گروه‌های مشابه استفاده کرده بودند مشخص شد نه‌تنها به خونریزی مغزی دچار نگردیدند بلکه مصرف پتاسیم اضافی عامل ایجاد قابلیت انعطاف در دیواره رگ‌های این گروه شده بود و درنتیجه از خطر افزایش فشارخون بالا، مصونیت یافتند.
* ماهی‌های پرچرب
اسید چرب امگا3 که در ماهی‌های پرچرب وجود دارد، به‌عنوان یک ماده ضد انعقاد ضعیف عمل کرده و با جلوگیری و کاهش احتمال تشکیل لخته، از انسداد عروق مغزی جلوگیری می‌کند.
* چای سیاه و سبز
با نوشیدن چای سیاه و سبز بدون قند و شکر، خطر حمله‌های مغزی نیز همانند سکته قلبی از شما دور می‌شود که علت آن وجود فلاونوییدها و سایر آنتی‌اکسیدان‌های موجود در چای است.
نمک
نمک یکی از مواد مغذی لازم است؛ ولی در صورت مصرف زیاد حتی اگر به افزایش فشارخون منجر نشود، اثر مخربی بر بافت مغز دارد و احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
آهن
آهن اگرچه یکی از مواد معدنی بسیار لازم جهت خون‌سازی و جلوگیری از کم‌خونی‌های ناشی از فقر آهن می‌باشد ولی مصرف خودسرانه و بیش از نیاز مکمل‌های آهن، امکان تخریب شریان‌ها را سرعت بخشیده و احتمال انسداد شریان‌های گردن (کاروتید Carotid) را تسریع می‌کند. تأکید می‌شود که ذخیره زیاد آهن در بافت‌ها، به‌عنوان یکی از مهمترین عوامل برای بیماری شریان‌های کاروتید به‌خصوص در مردان تلقی می‌شود.
