دکتر محمد حضوری : متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : همانطور که قبلاً ذکر شد، تغذیه و مواد مغذی نقش بسیار موثری در میزان بروز، شدت بروز و حتی میزان میرایی انواع سرطان دارند. در سالیان قبل اعتقاد بر آن بود که یک‌سوم انواع سرطان‌ها با رفتار تغذیه‌ای ما قابل کنترل هستند. امروزه مشخص شده دو سوم تعداد موارد فوت‌شده منتسب به سرطان، با تغییرات در برنامه غذایی و سبک زندگی قابل کنترل است!! باتوجه به این نکته که سرطان پوست یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در ایران محسوب می‌شود، بحث ارتباط تغذیه با انواع سرطان را با سرطان پوست و عوامل تغذیه‌ای مؤثر بر آن آغاز می‌کنیم.
پوست در تماس‌ترین بافت بدن با محیط بیرونی بوده و پوششی برای حفاظت از اندام‌های داخلی در برابر صدمات فیزیکی، شیمیایی و میکروبی ایجاد می‌کند. این سطح که بیش از یک متر مربع با ضخامتی حدود 2 میلی‌متر را شامل می‌شود، در تنظیم دمای بدن، محافظت در برابر اشعه فرابنفش خورشید، کارکرد حس لامسه نقش داشته و همچنین مسئول و نشانگر برخی تغییرات مرتبط با سن، سطح سلامتی و همچنین احساسات فرد می‌باشد.
بیشتربخوانید:
برنزه کردن زیر ذره بین سلامت
اشعه فرابنفش که اغلب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید به پوست بدن می‌تابد، عامل بسیاری از مشکلات و بیماری‌های پوستی است، البته همین اشعه برای تولید ویتامین D در پوست مورد نیاز است، اما وقتی که تابش و نفوذ این اشعه به لایه‌های درونی پوست، بیش از حد تحمل بدن باشد، موجب تغییراتی نامطلوب یا بروز آسیب در ژنوم (DNA) سلول خواهد شد و این تغییرات و آسیب‌ها، نقطه مرکزی بروز سرطان در بافت پوستی محسوب می‌شوند.
علاوه بر نور آفتاب، قرار گرفتن پوست در معرض مواد شیمیایی (به ویژه آرسنیک در کارگران معدن و یا هیدروکربن‌های موجود در قیر و مواد نفتی)، موجب افزایش رادیکال‌های آزاد در بافت پوستی شده و این تغییرات در شرایط مزمن و طولانی‌مدت می‌توانند تغییراتی در تکثیر و یا ژنوم سلول‌های پوستی ایجاد کنند که این تغییرات اغلب باعث بروز سرطان خواهد شد.
بر این اساس، در قیاس با سایر انواع سرطان‌ها، بروز سرطان پوست با مداخله یا عوامل بیرونی (به ویژه تابش آفتاب مستقیم و شدید و نیز مواد شیمیایی) ارتباط بیشتری دارد. به همین دلیل در خصوص مواد مغذی مؤثر در این نوع سرطان، تمرکز بر مواد مغذی است که مهارکننده آسیب‌های ناشی از تابش آفتاب یا تغییرات ناشی از مواد شیمیایی باشند که در ادامه به مهم‌ترین آنها خواهیم پرداخت.
مهم‌ترین مواد مغذی مؤثر بر پیشگیری یا کنترل علائم سرطان پوست
ویتامین D
جالب است بدانید که بر اساس مطالعات موجود، ویتامین D در غلظت مناسب و دریافت مطمئن، موجب کاهش 16 درصدی بروز انواع سرطان‌ها می‌شود. در خصوص سرطان پوست، همانطور که در جدول یک ملاحظه میکنید، ویتامین D و گیرنده اختصاصی آن موجب مهار پیشرفت سرطان ملانوم (از خطرناک‌ترین انواع سرطان پوست) شده و اگر غلظت ویتامین D خون محدود و اندک باشد، میزان میرایی سرطان ملانوم به شدت افزایش می‌یابد.
با توجه به اینکه کمبود ویتامین D در کشور عزیزمان بسیار شایع بوده و روند ابتلای به سرطان پوست نیز در کشور در حال افزایش است، مجدد و مؤکّد توصیه می‌کنیم که مصرف مکمل ویتامین D با مشورت مشاور تغذیه، فراموش نشود.
بیشتربخوانید:
علت خارش پوست بدن چیست؟
جدول یک: خلاصه‌ای از نقش مواد مغذی در پیشگیری و یا کنترل علائم سرطان پوست
اسید فولیک، فولات یا ویتامین B9
اسید فولیک یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های مؤثر بر تکثیر سلولی است و به همین دلیل بر نقش آن در پیشگیری از سرطان‌هایی که با تغییر در ژنوم یا ساختار ژنتیکی پدید می‌آیند، بسیار تاکید می‌شود.
امروزه می‌دانیم این ویتامین با تولید پیش‌سازهای مورد نیاز برای ترمیم DNA و رونوشت‌برداری از آن و نیز حفظ تمامیت و ساختار ژنوم با تولید گروه‌های متیلی که برای کنترل بیان ژن مورد نیاز هستند، در پیشگیری از بروز سرطان مؤثر است. متاسفانه مطالعات با جمعیت بالا نشانگر آن بوده‌اند که کاهش سطح اسید فولیک از طریق دریافت ناکافی آن، با افزایش خطر بروز برخی سرطان‌ها مرتبط بوده است که یکی از آنها سرطان پوست می‌باشد. بر اساس یک مطالعه در سال 2000 میلادی، کمبود اسیدفولیک موجب کاهش پایداری DNA در سطح ملکولی و کروموزمی می‌شود.
همانطور که ذکر شد، تابش اشعه فرابنفش بر پوست موجب تغییراتی ناخواسته و نامناسب در ساختار ژنتیکی سلو‌لها شده و این امر در افرادی که به مدت طولانی در معرض تابش شدید آفتاب قرار دارند، می‌تواند یک عامل بالقوه در بروز و یا افزایش خطر ابتلای به سرطان پوست باشد.
از آنجاکه اسید فولیک در سبزی‌ها و مواد غذایی متعددی یافت می‌شود، کمبود آن مورد انتظار نیست، اما به دلیل حساس بودن این ویتامین به نور، حرارت و اکسیژن هوا، بخش قابل توجهی از اسید فولیک مواد غذایی در فرآیندهای پخت از بین می‌رود. به همین دلیل در سالیان اخیر توصیه به مصرف مکمل آن بیشتر از قبل می‌باشد.
بیشتربخوانید:
8ماسک بی نظیر با آلوئه ورا برای انواع پوست
رژیم غذایی مدیترانه‌ای
در یک مطالعه بزرگ بر روی نزدیک به صد هزار زن فرانسوی 65-40 ساله، نتایج نشان داد افرادی که الگوی تغذیه‌ای مشابه با الگوی غذایی مدیترانه‌ای را رعایت می‌کردند، به میزان کمتری در معرض ابتلای به سرطان پوست قرار گرفتند. همانطور که حتماً می‌دانید رژیم غذایی مدیترانه‌ای شامل یک برنامه غذایی با محتوای بیشتری از غذاهای دریایی، روغن‌های سالم (به ویژه زیتون)، سبزی و میوه فراوان، غلات کامل (سبوس‌دار)، و لبنیات می‌باشد.
فیتوکمیکال‌ها
سرطان پوست هر روزه در حال گسترش است و راه‌های متعددی برای کنترل شدت و علائم آن در حال آزمودن. یکی از این راه‌ها، مصرف مواد غذایی عملگرا است که دارای ترکیباتی برای پیشگیری و یا مهار این بیماری هستند. مطالعات قبلی نشانگر آن بود که افرادی که میوه و سبزی بیشتری میل می‌کنند، کمتر در معرض ابتلای به انواع سرطان هستند.
سالیان بعد مشخص شد که فیتوکمیکال‌های موجود در میوه‌ها و سبزی‌ها بعنوان ترکیباتی فعال، نقش مؤثر و مهمی در این موضوع داشته و به روش‌های مختلف – به ویژه مهار التهاب و خصوصیات آنتی‌اکسیدانی- موجب کنترل علائم و یا پیشگیری می‌شوند.
در جدول 2 مهم‌ترین فیتوکمیکال‌ها و منابع غذایی آنها ذکر شده است. این ترکیبات با تسهیل مرگ سلولی یا آپوپتوزیس (که موجب پیشگیری از افزایش تعداد سلول‌های سرطانی می‌شود)، کاهش بیان ژن‌های مؤثر در مهار آپوپتوزیس (تسهیل آپوپتوز)، مهار متاستاز و همچنین اثرات حفاظتی در برابر التهابات یا آسیب‌های اکسیداتیو ناشی از تابش اشعه فرابنفش یا مواد شیمیایی، موجب کاهش بروز سرطان پوست می‌شوند.
جدول 2: مهم‌ترین فیتوکمیکال‌ها و منابع غذایی آنها
موارد خاص
بررسی‌ها نشانگر آن است که گیرندگان پیوند عضو، 100 برابر افراد عادی جامعه در معرض ابتلای به سرطان پوست هستند!! در یک مطالعه نتایج نشان داد که در بین حدود 450 بیمار پذیرنده عضو، افرادی که دریافت اسیدهای چرب غیراشباع (به ویژه انواع امگا-3 نظیر آلفا لینولنیک اسید) بیشتری داشتند، به طور قابل توجهی در معرض خطر کمتری برای ابتلای به سرطان پوست قرار داشتند.
بهترین منبع غذایی آلفا لینولنیک اسید، روغن بذر کتان است که حدود 55-45 درصد روغن آن را اسید لینولنیک تشکیل می‌دهد. به جز روغن بذر کتان، لوبیای سویا، روغن کلزا، روغن آفتابگردان و سویا غنی‌ترین منابع آن هستند. همچنین 10-5 درصد اسیدهای چرب گردو را آلفا لینولنیک اسید تشکیل می‌دهد.
مرکبات غنی از ترکیبی هستند بنام فوروکومارین‌ها (furocoumarins) که مصرف زیاد آنها همراه با قرار گرفتن فرد در معرض تابش اشعه فرابنفش، موجب افزایش خطر ابتلای به سرطان‌های غیرملانومایی پوست می‌شود!! اگرچه این تأثیر هنوز تحت بررسی بوده و تنها در چند مورد مطالعه مشاهده‌ای ذکر شده است، اما به نظر می‌رسد افرادی که در معرض تابش نور زیاد قرار می‌گیرند (نظیر کارگران در فضای باز و سربازان) یا افرادی که به مراکز تابش اشعه فرابنفش مراجعه می‌کنند (خواه به قصد زیبایی و یا به مقاصد درمانی)، بهتر است در مصرف خانواده مرکبات حد اعتدال را نگه‌داشته و از زیاده‌روی در مصرف این میوه‌ها خودداری کنند. امید آنکه مطالعات بعدی اثر ارتباطی این میوه‌های ارزشمند را بر ابتلای به سرطان پوست تأیید نکنند.
بیشتربخوانید:
نشانه های سرطان پوست که نادیده گرفته می‌شوند
جمع‌بندی
اغلب انواع سرطان پوست به صورت لکه‌ها یا خال‌های پوستی بروز می‌کنند و این یکی از خوش‌اقبالی‌ها است که قبل از پیشرفت علائم، می‌توان این عارضه را مشاهده کرده و با پزشک متخصص در مورد آن مشورت نمود و فراموش نمود که تشخیص زودرس، یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر درمان بهینه و مناسب انواع سرطان است.
