زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمرد ی

تحریریه زندگی آنلاین : آزیتا حکمت دوست، درآذر ماه 1354 در خانواده‌ای فرهنگی در تهران متولد شد. وی سال 1373 با رتبه 79 در رشته پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد و در اردیبهشت 1381 از پایان نامه دوره پزشکی خود با نمره 20 دفاع کرد و فارغ‌التحصیل شد.

وی دوره طرح خدمت نیروی انسانی خود را تیر ماه 1381 در پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در بیمارستان طالقانی تهران آغاز کرد؛ طی این دوران بود که به کارهای پژوهشی در حیطه گوارش و کبد علاقه‌مند شد و تصمیم گرفت تا تحصیلات خود را در مقطع دکترای تخصصی علوم تغذیه ادامه دهد.

سال 1383 همزمان با اتمام دوره طرح نیروی انسانی در آزمون ورودی مقطع (پی. ‌‌اچ. دی) شرکت کرد و با رتبه 2 وارد دوره دکترای تخصصی رشته تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی تهران شد؛ بدین ترتیب پژوهش‌های خود را همچنان در زمینه بیماری‌های گوارش و کبد ادامه داد و پایان‌نامه خود را با عنوان «بررسی روغن‌های خوراکی مختلف در روند بیماری کولیت التهابی» زیر نظر استاد ابوالقاسم جزایری و استادان دانشگاه (یو. بی. سی) کانادا به انجام رساند.

وی پس از اتمام دوره (پی. اچ. دی) تغذیه در فراخوان جذب هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی شرکت کرد و همزمان به عنوان هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا مشغول به کار شد؛ ایشان پس از طی مراحل قانونی فراخوان در سال 88 در گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به عنوان استادیار شروع به کار کرد.

وی در دانشگاه شهید بهشتی نیز به تدریس و تحقیق و فعالیت‌های درمانی در حیطه «نقش تغذیه در پیشگیری و درمان بیماری‌های گوارش و کبد» مشغول شد و طی این مدت حدود 200 مقاله در مجلات معتبر دنیا به زبان انگلیسی به چاپ رسانده است.

بیشتربخوانید:

افزایش قدرت باروری در مردان با تغذیه مناسب

ایشان مجری طرح‌های متعدد از جمله طرح ملی «کوهورت پرشین» که رابطه دریافت‌های غذایی با بیماری‌های مختلف را در سطح ملی بررسی می‌کند، نیز بوده است.

ایشان سردبیر و عضو هیات تحریریه بیش از 20 مجله معتبر علمی است؛ از سوابق اجرایی وی می‌توان به معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشکده تغذیه، معاونت پژوهشی انیستیتو تحقیقات تغذیه‌ای کشور، نایب رئیس انجمن علمی حامی غذا و تغذیه و عضویت در انجمن تغذیه آمریکا اشاره کرد.

وی در سال 1395 موفق شد دوره‌ها و امتحانات دوره (آر.دی) را در کانادا با موفقیت طی کند و عضو انجمن رژیم‌شناسان مورد تأیید در کانادا شد.

وی هم‌اکنون با کمک سایر اساتید و همکاران خود در حال پایه‌گذاری این دوره در کشور است. دغدغه اصلی ایشان توانمند‌سازی کارشناسان تغذیه در بیمارستان‌ها و ایجاد شبکه بین رشته‌ای در درمان بیماران در کشور است.

تغذیه در پیشگیری، کنترل و درمان بیماری‌های غیر واگیر تا چه حد نقش دارد؟

این جمله معروف را حتماً شنیده‌اید که «شما آنچه هستید که می‌خورید» امروز این جمله کمی کامل‌تر شده است و می‌توان گفت: «شما آنچه هستید و آن‌طور فکر می‌کنید که می‌خورید»، چرا که نه تنها خوراک انسان بر جسم وی تأثیر می‌گذارد، بلکه بر روح و روان انسان نیز تاثیر‌گذار است.

غذای سالم، می‌تواند از بسیاری بیماری‌های غیر واگیر و بعضی از بیماری‌های واگیر جلوگیری کند. به عنوان مثال دریافت چربی‌های اشباع، کربوهیدرات ساده، روغن ترانس و نمک، دریافت کم سبزیجات تازه، کلسیم، آهن و ... همگی می‌توانند به بیماری‌های مختلف مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، پوکی استخوان، کم‌خونی، کاهش هوش فرد و ... منجر شوند.

همین‌طور در بسیاری از بیماری‌ها، رژیم غذایی خاص می‌تواند بیماری را درمان کرده و یا به درمان بیماری کمک کند.

به عنوان مثال در بیماری دیابت یا نارسایی مزمن کلیوی، رژیم غذایی مناسب می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و در بیماری‌هایی مثل کبد چرب، سندرم روده تحریک پذیر و سلیاک، درمان اصلی بیماری از طریق رژیم غذایی است.

امروزه حتی برای بیماری واگیری مانند کرونا نیز توصیه‌های غذایی می‌کنیم که می‌تواند کمک کند تا افراد کمتری مبتلا شوند و اگر مبتلا شدند زودتر بهبودی پیدا کنند. به‌طور کلی می‌توانیم بگوییم غذای‌سالم، کلیدطلایی سلامت است.

مهم‌ترین اصول تغذیه‌ای مادران باردار در دوران جنینی فرزندان خود باید بر چه پایه‌ای استوار باشد؟

تغذیه مادر در دوران بارداری، نقش مهمی در رشد و نمو کودک دارد. غذای مادر باید از انرژی، پروتئین و مواد مغذی بالا برخوردار باشد و به ویژه از سه ماهه دوم بارداری باید از رژیم غذایی سالمی استفاده کند و غذاهایی که حاوی مواد سمی و روغن ترانس باشد و یا فست‌فود‌ها را باید از رژیم غذایی خود حذف نماید و از مکمل‌های فولات نیز استفاده کند. مطالعات گذشته نشان داده‌اند که دریافت کافی فولات می‌تواند از بروز نواقص جنینی جلوگیری نماید. حتی توصیه می‌شود به محض تصمیم برای بارداری، فرد باید رژیم غذایی سالمی را در پیش روی خود قرار دهد و از آن پیروی کند؛ مصرف برخی مکمل‌ها از جمله اسید فولیک، آهن، مولتی‌ویتامین و ... باید حدود سه ماه قبل از بارداری شروع به مصرف شود.

جنین وقتی رشد بیشتری در رحم مادر پیدا می‌کند، به انرژی و ریز‌مغذی‌های بیشتری نیز احتیاج دارد، به همین خاطر میزان مصرف این ریز‌مغذی‌های مصرفی توسط مادر باید بیشتر باشد تا جنین رشد بهتری پیدا کند.

در مورد کلسیم، اگر مادر باردار به اندازه کافی دریافتی نداشته باشد، جنین از ذخایر استخوانی وی برداشت می‌کند که در نهایت می‌تواند منجر به پوکی استخوان مادر در آینده شود؛ بنابراین مادران باردار حتی قبل از بارداری باید

تحت نظر مشاور تغذیه از رژیم غذایی سالم استفاده کنند.

 بیشتربخوانید:

افزایش قدرت باروری در مردان با تغذیه مناسب

نقش تغذیه در بروز و یا کنترل بیماری‌های گوارشی چقدر مهم است؟

دستگاه گوارش در واقع اولین مسیر ورود غذا به بدن است. بنابراین، نوع تغذیه و آنچه خورده می‌شود، بیشترین اثرات خود را روی دستگاه گوارش، کبد و پانکراس می‌گذارد. در بسیاری از بیماری‌های گوارشی، رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در درمان بیماری دارد:

 بیماری «سلیاک» یکی از بیماری‌هایی محسوب می‌شود که درمان آن فقط از طریق تغییر در رژیم غذایی فرد انجام می‌شود.

 مبتلایان به این بیماری دچار نوعی نقص ژنتیکی هستند که سیستم ایمنی در روده آنها، پروتئین موجود در گندم و جو موسوم به «گلوتن» را به عنوان یک عامل بیگانه می‌شناسد و بدن علیه آن واکنش نشان می‌دهد و روده دچار التهاب می‌شود. این التهاب در روده موجب سوء‌جذب می‌شود و بدن نمی‌تواند مواد مغذی مورد نیاز خود را جذب کند. اگر این بیماری در کودکی شناسایی شود، شاید با علائمی مانند اسهال، نفخ، دل‌پیچه و یبوست خود را نشان دهد، البته برخی از این علائم اختصاصی نیست و در افراد مختلف متفاوت است. گاهی به همین دلیل که علامت اختصاصی ندارد، بیماری در فرد دیر تشخیص داده می‌شود. درمان این بیماری، حذف تمام منابع و مواد غذایی حاوی گندم و جو (گلوتن) از رژیم غذایی فرد است. این درمان نیازمند توجیه کردن بیمار است که هر آنچه از بیرون منزل تهیه می‌کند، مانند لبنیات، سس‌ها، ادویه و ... فاقد حتی ذره‌ای از آرد گندم یا آرد جو باشد. برای حمایت از این بیماران انجمن‌هایی وجود دارد، که بیماران را در جنبه‌های مختلف حمایت می‌کند. به عنوان مثال، فروشگاه‌هایی که محصولات بدون گلوتن دارند را به آنها معرفی می‌کند، توصیه‌های تغذیه‌ای و سلامت محور و راهنمایی‌های لازم را به آنها ارائه می‌دهد. همچنین، این بیماران باید در خصوص رژیم غذایی مناسب و رفع کمبودهای احتمالی ناشی از سوء‌جذب با متخصص تغذیه مشورت نمایند.

بیماری دیگر دستگاه گوارش، سندرم روده تحریک‌پذیر است. منشاء یا پاتو فیزیولوژی این بیماری (آی. بی. اس) به این صورت است که آستانه درد احشایی مبتلایان به این بیماران، نسبت به افراد سالم پایین‌تراست. مبتلایان به این بیماری تیپ شخصیتی خاصی دارند؛ خیلی استرس دارند و می‌خواهند همه چیز در کمال باشد. منشأ خیلی از مشکلات این بیماران همین استرس است و معمولاً حداقل هفته‌ای یک مرتبه دل درد می‌گیرند؛ این دل درد بیشتر بعد از غذا خوردن رخ می‌دهد و آنان اغلب دچار نفخ و دل پیچه می‌شوند. ممکن است بیشتر اوقات اسهال داشته باشند و یا اغلب یبوست پیدا کنند و یا ترکیبی از این دو حالت را داشته باشند. امروزه در تمام راهنما‌های بالینی بیماری‌های گوارش و کبد، جهت درمان این مبتلایان بر رژیم غذایی با کربوهیدرات‌های با قابلیت تخمیر کم تاکید شده است، چون کربوهیدرات‌هایی که تخمیر پذیر هستند، مانند حبوبات به محض ورود به دستگاه گوارش پس از تخمیر، گاز تولید می‌کنند و موجب دل‌درد و دل‌پیچه می‌شوند. متخصصان تغذیه با تعیین رژیم غذایی مناسب و لیست بلند بالایی از مواد غذایی، و یا حذف غذاهای تخمیری که گاز در دستگاه گوارش تولید می‌کنند به مدت دو هفته و در صورت مؤثر بودن، تمدید آن به مدت هشت هفته کمک به بهبودی یا درمان این بیماری می‌کنند. اگر بعد از هشت هفته این علائم با رعایت نکات تغذیه‌ای برطرف نشد و بهبودی حاصل نگردید، باید به سراغ درمان‌های دارویی رفت. بعد از هشت هفته بازنگری در فهرست غذاهای تجویز شده انجام می‌شود و در نهایت آن غذاهایی که به طور مستقیم موجب بروز علائم می‌شود را به طور کامل حذف می‌کنیم. معمولاً فرد با همین شیوه به طور کامل درمان می‌شود.

بیماری دیگری که از طریق تغییر رژیم غذایی و شیوه زندگی قابل درمان است، بیماری «کبد چرب غیر الکلی» نام دارد. به دلیل زندگی کم تحرک و کاهش فعالیت فیزیکی و افزایش دسترسی به غذاهای پرانرژی و همچنین اینکه افراد انرژی ورودی بیشتری نسبت به نیاز خود دریافت می‌کنند، چاقی افزایش یافته و اختلالات متابولیک مانند افزایش چربی خون، مقاومت به انسولین و دیابت نیز شایع شده است؛ که معمولاً همراه با رسوب چربی در سلول‌های کبدی می‌شود که در نهایت منجر به عارضه کبد چرب غیر الکلی خواهد شد.

درمان این بیماری نیز، تغییر سبک زندگی است؛ با تغذیه سالم، کاهش وزن تدریجی و داشتن تحرک کافی، ورزش و مصرف سبزیجات و مکمل‌های ضد التهابی فرد بهبود خواهد یافت. همه این عوامل با همدیگر می‌توانند نقش کمک‌کننده داشته باشند و نتایج موثری را نیز به وجود آورند.

بیماری‌های دیگری نیز در دستگاه گوارش وجود دارند که درمان اصلی آنها دارویی است، ولی رژیم غذایی سالم و مناسب برای این افراد می‌تواند کمک کند تا به مقدار کمتری دارو نیاز داشته باشند یا از عود مجدد و تشدید آن جلوگیری شود یا کاهش عود مجدد را شاهد باشیم. بیماری التهابی روده یکی از این بیماری‌ها است. این بیماران به برخی غذاها و باکتری‌هایی که افراد نرمال و عادی به آن واکنش نشان نمی‌دهند، حساسیت دارند و واکنش التهابی نشان می‌دهند. این افراد مکرر دچار اسهال خونی، نفخ، دل‌پیچه و ... می‌شوند. در اوایل باید این بیماران دارو‌ها را با دوز بالا دریافت کنند و بعد در ادامه داروها را تعدیل می‌کنند و در نهایت رژیم غذایی خاصی خواهند داشت؛ در اینجا رژیم غذایی مناسب بسیار کمک‌کننده است، حتی در بعضی مواقع با رژیم غذایی مناسب می‌توان داروها را حذف کرد.

این بیماران به طور کلی باید رژیم غذایی سالم، نرم، تمیز با حداقل کربوهیدرات‌های تخمیر پذیر داشته باشند که از عود بیماری بکاهد. گاهی رعایت رژیم غذایی علاوه بر مدیریت مصرف و نیاز به دارو، عود مجدد بیماری را نیز به تعویق خواهد انداخت. این افراد باید انواع غذاهای گروه‌های اصلی مواد غذایی را مصرف کنند، ولی اگر مجبور باشیم چند ماده غذایی را برای آنان حذف کنیم، باید غذای جایگزین نیز تعیین و انتخاب نماییم. این اقدام برای جلوگیری از کمبود مواد غذایی ضروری و مورد نیاز بدن است.

ریفلاکس معده به مری، یکی دیگر از بیماری‌های دستگاه گوارش می‌باشد که تغذیه و سبک زندگی نقش بسیار مهمی در کنترل آن دارد.

در این افراد دریچه تحتانی مری در محل اتصال به معده شل می‌باشد. به همین علت، غذا از معده به مری بر می‌گردد و چون معده اسیدیتی بالایی دارد، فرد احساس ترشی و سوزش سردل می‌کند. مصرف داروهای ضد اسید، میزان اسیدیتی محتویات معده را کم می‌کند و باعث می‌شود، سوزش سر دل بیمار کمتر شود، ولی مصرف طولانی‌مدت داروهای ضداسید موجب کاهش جذب بعضی مواد مغذی مانند کلسیم، آهن، فولات و ... می‌شود، بنابراین بهتر است که این وضعیت با تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی بهبود یابد.

 بیشتربخوانید:

خوراکی هایی که به هیچ عنوان نباید قبل ورزش بخورید

در این بیماری به بیمار توصیه می‌کنیم از مصرف مواد غذایی چرب و سرخ کردنی، سیگار، شکلات، کافئین (قهوه و چای پررنگ)، نعنا و مشتقات آن، سیر و پیاز، غذا با حجم بالا خودداری نماید. فاصله شام تا زمان خوابیدن 3-4 ساعت باشد. در صورت چاقی، رژیم کاهش وزن برای بیمار تنظیم می‌گردد. در صورت بروز یبوست، باید یبوست بیمار درمان شود. در مجموع، با توصیه‌های رژیمی و سبک زندگی می‌توان این مشکل را برطرف نمود.

یبوست بیماری دیگری در دستگاه گوارش است که از طریق تغذیه صحیح و رژیم غذایی مناسب قابل رفع خواهد بود. علاوه بر علائم بالینی آزار‌دهنده یبوست، باقیمانده مواد سمی فضولات و ضایعات غذایی وقتی با سلول‌های روده بزرگ به مدت طولانی در مواجهه و تماس قرار می‌گیرند، ممکن است موجب بدخیمی در روده بزرگ شوند. این یکی از مهم‌ترین پیامدهای یبوست و تهدید سلامت محسوب می‌شود.

یبوست علل مختلفی دارد که باید بررسی شود، ولی در مجموع سبک زندگی و رژیم غذایی نامناسب مهم‌ترین علل بروز این عارضه است. ما سعی می‌کنیم توصیه کنیم که رژیم غذایی افراد مستعد یبوست، حاوی فیبر بالا باشد و آب بیشتر بنوشند، همچنین تحرک فرد باید افزایش یابد و از دیر مراجعه کردن به دستشویی خودداری کنند، البته باید در گام اول تمام بیماری‌های مستعد کننده بروز یبوست در فرد مورد بررسی و درمان قرار گیرد.

در ادامه بیماری‌های دستگاه گوارش، سنگ‌های صفراوی مطرح است. افراد چاق یا اشخاصی که مکرر رژیم گرفته و آن را رها کرده‌اند، افرادی که طولانی‌مدت گرسنه مانده‌اند و یا وزن آنان یک‌باره کم یا زیاد شده است بروز عارضه سنگ‌های صفراوی بیشتر در آنان مشاهده می‌شود.

با رژیم غذایی مناسب از عود این بیماری و تولید سنگ‌های صفراوی می‌توان جلوگیری کرد. کاهش مصرف غذاهای چرب، ادویه و کاهش مصرف کربوهیدرات‌های تخمیر پذیر به این افراد توصیه می‌شود.

بیماری دیگر پانکراتیت یا التهاب پانکراس (لوزالمعده) نام دارد. این عارضه با دل درد خیلی شدید، اسهال، تهوع، استفراغ و مراجعه فرد به اورژانس خود را نشان می‌دهد. پیرو درمان‌های لازم، توصیه فرد به داشتن رژیم‌های غذایی مناسب و سالم می‌تواند کمک‌رسان باشد. پرهیز از غذاهای چرب و فست‌فود‌ها و خودداری از خوردن غذاهای ناسالم و مانده (غیر تازه)، غذاهای نفاخ و ... از دیگر توصیه‌ها به این افراد می‌باشد.

بر اساس شرایط بیمار از همان ابتدای مراجعه به اورژانس (روزهای دوم و سوم)، رژیم غذایی مناسب توصیه می‌شود. بدین ترتیب بهبودی بیمار سریع‌تر و بهتر رخ می‌دهد.

آرزوی شما به عنوان یک متخصص تغذیه برای مردم و بیماران چیست؟

امیدوارم همه افراد جامعه ضمن دانش و آگاهی نسبت به غذا و تغذیه سالم، دسترسی مناسبی نیز به مواد غذایی مورد نیاز خود داشته باشند. امیدوارم هیچ بیماری در اثر سوء‌تغذیه رخ ندهد. کارشناسان تغذیه جایگاه واقعی خود در بهبود و ارتقای تغذیه جامعه را بازیابند. همچنین در بیمارستان‌ها، کارشناسان تغذیه جایگاه خود را در تیم درمان بیماران پیدا کنند و مانند سایر کشورها، بیماران ما نیز از مزایای درمان تیمی کادر درمان بهره ببرند. اینکه هر بخش کارشناس تغذیه داشته باشد و در کادر درمان همراه پزشکان و پرستاران بر بالین بیماران حضور داشته باشند تا هر بیمار رژیم اختصاصی و مؤثر برای خود داشته باشد تا به نحو مناسب کمک به درمان بیماری شود.