تحریریه زندگی آنلاین : دکتر منصور شهرکی متولد یکم آبانماه سال 1339 در شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان می‌باشند. ایشان تا مقطع دیپلم را در زابل، دوره لیسانس زیست‌شناسی را در دانشگاه فردوسی مشهد، فوق‌لیسانس علوم بهداشتی در تغذیه را در دانشگاه علوم پزشکی تهران و دوره دکتری تخصصی تغذیه را نیز در دانشگاه علوم پزشکی تبریز گذرانده‌اند.
به‌نظر شما چه مواد غذایی باید برای افراد دیابتی حذف شوند؟
مواد غذایی حاوی قندهای ساده از جمله فروکتوز از مهم‌ترین عوامل بدتر کننده وضعیت دیابت هستند. از جمله این مواد می‌توان به انواع نوشیدنی‌های قندی مانند نوشابه و کولاها، آبمیوه‌های صنعتی و انواع شیرینی‌جات، کیک و مربا اشاره کرد. این مواد باعث افزایش سریع در قند خون شده و کاهش کارایی داروهای ضد دیابتی و همچنین افزایش چربی خون و خطر کبد چرب در ببماران دیابتی را رقم می‌زنند. به‌علاوه مصرف میوه‌هایی که قند بالایی دارند؛ مثل خربزه، موز و طالبی، باید محدود شود. مصرف منابع غذایی غنی از نشاسته مثل سیب‌زمینی، نان سفید، ماکارونی و برنج که حاوی کربوهیدرات بالایی هستند نیز می‌تواند قند خون را به‌صورت قابل توجهی افزایش دهد و توصیه می‌شود که از زیاده‌روی در مصرف آنها اجتناب شود و تنها در مقادیر مجاز که زیر نظر متخصص تغذیه تنظیم شده است مصرف گردد. همچنین افراد مبتلا به دیابت باید در مصرف مواد غذایی که به ظاهر منبع قند نیستند، ولی در فرایند فرآوری به آنها قند اضافه شده، جانب احتیاط را رعایت کنند. قند موجود در این غذاها که به «قند مخفی» (Hidden sugar) معروف است، می‌تواند در اختلال در تنظیم گلوکز خون نقش داشته باشند. برای مثال ماست‌های طعم‌دار و میوه‌ای منبع غنی از قند هستند که باید در مصرف آنها محدودیت ایجاد شود.
بیشتربخوانید:
نکات طلایی تغذیه‌ای از رژیم‌های لاغری تا دیابت و کرونا (قسمت اول)
بفرماییدآیا رژیم گیاهخواری برای بیماران دیابتی مفید است؟
در ارتباط با رژیم گیاهخواری باید این نکته را در را نظر گرفت که چندین نوع رژیم گیاهخواری وجود دارد که الزاماً همه آنها حاوی غذاهای با منشأ گیاهی نیستند. گیاهخواری محض تنها شامل غذاهای گیاهی می‌شود و هیچ نوع محصولات حیوانی را شامل نمی‌شود. با این‌حال گروهی از گیاهخواران در رژیم غذایی خود علاوه بر مصرف منابع گیاهی از شیر به عنوان تنها منبع حیوانی رژیم نیز استفاده می‌کنند که این گروه را «گیاهخواران لبنیات‌خوار» می‌نامند. گروهی دیگر هم هستند که علاوه بر شیر، تخم‌مرغ را نیز به رژیم غذایی خود اضافه می‌کنند که به آنها «گیاهخواران تخم‌مرغ و لبنیات‌خوار» می‌گویند. اثرات رژیم گیاهخواری بر کنترل قند خون بیماران دیابتی هنوز به‌طور کامل اثبات نشده است. رژیم‌های گیاهخواری عمدتاً از سبزیجات و میوه‌جات تشکیل شده‌اند. این منابع می‌توانند موجب بهبود کنترل قند خون و حساسیت به انسولین، کاهش توده چربی بدنی و کاهش کلسترول خون شوند، بنابراین علاوه بر کنترل قند خون، می‌توانند عوارض ناشی از دیابت از جمله بیماری‌های قلبی و عروقی را نیز کاهش دهند. نکته مهم این است که بیماران حتماً باید در تنظیم رژیم گیاهخواری از مشورت با کارشناس تغذیه بهره‌مند شوند تا با توجه به شرایط بیمار نسبت به انتخاب بهترین رژیم گیاهخواری و تعیین سهم هر یک از منابع غذایی در تنظیم رژیم غذایی اقدام کند.
به‌نظر شما مصرف کدام روغن‌ها برای افراد دیابتی مناسب‌تر است؟
انواع مختلفی از روغن‌ها با توجه به وضعیت بیماری در مبتلایان به دیابت می‌توانند مصرف شوند. از جمله این روغن‌ها می‌توان روغن زیتون را نام برد که به‌ویژه در سلامت قلبی عروقی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و فشار خون در مبتلایان به دیابت می‌تواند مؤثر باشد. همچنین از روغن دانه کتان می‌توان در هنگام تهیه سالادها استفاده کرد. سایر انواع روغن‌ها مثل روغن گردو و کنجد نیز به دلیل دارا بودن ترکیب اسیدهای جرب مطلوب می‌توانند در کنترل بیماری در افراد دیابتی مؤثر باشند. همچنین در ارتباط با کاهش قند خون روغن کانولا اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. به‌طوری که پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که افزودن این روغن به رژیم غذایی سبب کاهش قند خون و کلسترول می‌شود.
آقای دکتر لطفاً در مورد روغن‌های ترانس و هیدروژنه و تفاوت کره و مارگارین توضیح دهید.
روغن‌های ترانس و هیدروژنه محصول تحت حرارت قرار گرفتن روغن‌های گیاهی مایع در حضور گاز هیدروژن طی فرایند هیدروژناسیون می‌باشند. این روش موجب پایداری بیشتر روغن شده، برخلاف روغن مایع که در برابر هوا یا حرارت بسیار مستعد تخریب است، روغن جامد ماندگاری زیادی دارد و بنابراین گزینه مطلوب برای استفاده در صنایع غذایی است. همچنین حمل و نقل آن آسان‌تر از روغن‌های مایع است. علیرغم این مزیت‌ها، خطرات بسیاری برای سلامت قلب دارند و موجب انسداد عروق می‌شوند. مصرف این روغن‌ها سبب افزایش پاسخ‌های التهابی در بدن، مقاومت به انسولین، افزایش سطح کلسترول بد خون (یا LDL کلسترول) و همزمان کاهش سطح کلسترول مفید خون (یا HDL کلسترول) می‌شوند. به دلیل مضرات بالای این روغن‌ها در اکثر کشورها استفاده از آنها در صنایع غذایی ممنوع شده است، بنابراین توصیه به پرهیز از مصرف روغن‌های جامد به دلیل مقادیر بالای اسیدهای چرب ترانس در آنها می‌باشد.
مارگارین یا کره گیاهی، محصول جامد کردن روغن‌های مایع می‌باشد و در فرایند تولید بسیاری از غذاها استفاده می‌شود، ولی کره حیوانی از شیر عمدتاً شیر گاو و خامه تهیه می‌شود. این دو محصول تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کره حیوانی دارای اسید چرب اشباع بالاتری در مقایسه با مارگارین است. مارگارین فاقد ویتامین‌های محلول در چربی شامل ویتامین A و D و اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 و نیز کلسترول موجود در کره حیوانی است. مارگارین به دمای بالا حساس است و بنابراین برای غذاهای سرخ‌کردنی مناسب نیست، ولی می‌تواند برای پخت و پز در حرارت معمولی مورد استفاده قرار گیرد. علیرغم این تفاوت‌ها این دو محصول وجوهات مشترکی نیز دارند که عبارتند از کالری یکسان هر دو محصول و اینکه مصرف زیاد هر دو می‌تواند اثرات نامطلوب بر سلامتی بگذارد، زیرا مارگارین حاوی اسیدهای چرب ترانس و کره حیوانی حاوی اسیدهای چرب اشباع می‌باشد، بنابراین جهت پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی توصیه به مصرف متعادل کره حیوانی و در مورد کره گیاهی یا مارگارین، مصرف در مقادیر کم، می‌شود.
بیشتربخوانید:
ویتامین‌هایی که ابتلا به کرونا را کاهش می‌دهد
جناب پروفسور، شما مصرف کدام روغن‌ها را پیشنهاد میکنید و به چه دلیل؟
بر اساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی که 70 درصد چربی مصرفی از نوع غیراشباع باید باشد، بنابراین بهتر است دو سوم روغن مصرفی از نوع غیر اشباع باشد مانند انواع مختلف روغن‌های مایع. از جمله این روغن‌ها می‌توان به روغن کانولا و زیتون اشاره کرد که حاوی اسیدهای چرب امگا 3 و فاقد اسیدهای چرب اشباع و ترانس می‌باشند.
آقای دکتر، افراد دیابتی چه نکاتی را باید در دوران کرونا رعایت کنند؟
بر اساس بررسی‌های انجام شده بیماران دیابتی در گروه‌های پرخطر ابتلا به کرونا طبقه‌بندی می‌شوند که عمدتاً به‌علت سیستم ایمنی ضعیف‌تر در این افراد می‌باشد، بنابراین خود مراقبتی در این بیماران با هدف کنترل قند خون اهمیت دو چندان پیدا می‌کند. پیروی از اصول بهداشتی پایه از جمله استفاده از ماسک و شستشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و پرهیز از تجمع در فضاهای بسته، کنترل استرس، خواب کافی و تغذیه مناسب، همگی این عوامل در پیشگیری از ابتلا به کرونا و جلوگیری از نوسانات قند خون در این بیماران موثرند.
در ارتباط با توصیه‌های تغذیه‌ای در کنترل قند خون، بیماران دیابتی باید از گرسنگی کشیدن و حذف وعده‌های غذایی خودداری کنند، زیرا این کار موجب نوسانات قند خون و به دنبال آن تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، بنابراین توصیه به مصرف 3 وعده اصلی و 2 میان‌وعده به‌علاوه یک میان وعده آخر شب جهت پپیشگیری از افت قند خون در طول شب می‌شود. همچنین به جای مصرف آبمیوه در این دوره، که حاوی مقادیر زیاد قند است و سبب افزایش قند خون می‌شود توصیه می‌شود که از میوه‌های کامل که حاوی فیبر بیشتر و قند کمتر هستند استفاده کنند.
به‌نظر شما از نظر علمی آیا تغذیه در پیشگیری از کرونا مؤثر است؟
تغذیه نامناسب و غیر اصولی در دوران شیوع کرونا می‌تواند به واسطه دریافت کم انرژی، پروتئین و ریز‌مغذی‌های ضروری سبب تضعیف سیستم ایمنی و نهایتاً افزایش ابتلا به این بیماری شود. در یک برنامه غذایی اصولی توصیه به رعایت تنوع و تعادل شده است، یعنی از همه گروه‌های غذایی به‌صورت روزانه در مقادیر توصیه شده استفاده گردد.
از جمله مواد غذایی که به‌طور کلی در این دوره به جهت تقویت سیستم ایمنی توصیه به مصرف آنها می‌شود می‌توان به مصرف انواع میوه‌جات و سبزیجات، گوشت‌ها و سایر منابع غنی از پروتئین اشاره کرد. نوشیدن مایعات به‌صورت منظم به حفظ وضعیت هیدراتاسیون و پر آبی بدن و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. همچنین توصیه می‌شود از مصرف غذاهای حاوی نمک و چربی زیاد خودداری شود که از جمله این غذاها می‌توان به سوسیس، کالباس و سایر فست‌فودها، انواع کنسروها و انواع غذاهای پرچرب اشاره کرد. لازم به ذکر است که مصرف این منابع غذایی می‌تواند منجر به التهاب در مجاری هوایی و نهایتاً تضعیف سیستم ایمنی نیز شود.
در ارتباط با بهداشت مواد غذایی در پیشگیری از کرونا رعایت چند نکته ضروی می‌باشد. از مصرف منابع حیوانی خام و کامل پخته نشده از جمله شیر، تخم‌مرغ و انواع گوشت‌ها باید پرهیز کرد. ویروس کرونا به دمای معمولی پخت یعنی 70 درجه سانتی‌گراد حساس است و بنابراین پختن کامل محصولات حیوانی موجب از بین رفتن این ویروس خواهد شد.
همچنین از خرید و مصرف انواع غذاهای فله‌ای خودداری شود و پس از خرید مواد غذایی بسته‌بندی شده، حتماً بسته‌ها ضدعفونی شوند. در نهایت تا حد امکان از غذاهای خانگی استفاده شود و کمتر از غذاهای آماده مصرف در آشپزخانه‌ها و رستوران‌ها استفاده گردد.
در ارتباط با مصرف مکمل‌های غذایی جهت پیشگیری از کرونا ادعاهای زیادی مطرح شده است. با این‌حال ذکر این نکته ضروری است که در صورت مصرف رژیم غذایی متنوع نیازی به مصرف مکمل‌های متعدد نمی‌باشد، برای مثال کلسیم مورد نیاز روزانه را می‌توان با مصرف 3 سهم شیر و لبنیات روزانه تأمین کرد و یا
ویتامین C می‌تواند از طریق مصرف سبزیجات و میوه‌جات تأمین شود.
تاکنون شواهدی مبنی بر اثرات مفید مکمل یاری با ریزمغذی‌ها در پیشگیری از کرونا به اثبات نرسیده است و به‌علاوه مصرف خودسرانه آنها عوارض جانبی را نیز به دنبال خواهد داشت. با این‌حال، یکی از ویتامین‌هایی که کمبود آن در کشور ما شایع است و صرفاً از طریق غذایی قابل جبران نیست و نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد، ویتامین D می‌باشد که بر اساس دستورالعمل‌های وزرات بهداشت، مصرف یک قرص 50 هزار واحدی این ویتامین به‌صورت ماهانه توصیه می‌شود.
بیشتر بخوانید:
باید و نبایدهای مصرف ویتامین D برای پیشگیری از شیوع کرونا
در پایان آقای دکتر بفرمایید آیا افرادی که قبلاً به این بیماری مبتلا شده‌اند، باید نکات خاصی را در رژیم غذایی خود رعایت کنند؟
پس از دوران نقاهت بیماری کرونا افراد می‌توانند به تدریج به رژیم غذایی عادی خود بازگردند. با این‌حال باقی ماندن برخی علائم ناشی از بیماری نیاز به رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای را ضروری می‌سازد. با توجه به ماهیت عفونی این بیماری و درگیری سیستم ایمنی بدن در یک دوره نسبتاً طولانی، این سیستم مستعد ضعیف شدن است، بنابراین به جهت تقویت سیستم ایمنی بدن توصیه به گنجاندن سبزیجات و میوه‌جات در رژیم غذایی روزانه می‌شود، زیرا این‌ها یکی از منابع اصلی ویتامین‌های مؤثر در تقویت سیستم ایمنی بویژه ویتامین C هستند. سایر غذاهایی که می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کنند، شامل گوشت مرغ، تخم‌مرغ، ماهی، حبوبات و مغزها، غلات کامل و خشکبار بوده که منبع غنی پروتئین، روی، آهن و سلنیوم می‌باشند.
در این دوره ممکن است هنوز تعدادی از افراد بی‌اشتهایی ناشی از بیماری را تجربه کنند که به جهت بهبود اشتها توصیه به مصرف سبزیجات به‌صورت سالاد همراه با وعده‌های غذایی می‌شود و همچنین می‌توانند از آب نارنج و آب لیمو‌ترش همراه غذا و سالاد جهت افزایش اشتها استفاده کنند. همچنین توصیه می‌شود به جای مصرف حجم زیاد غذا در یک وعده، 4 تا 6 وعده غذایی کوچک در حجم کم در طول روز استفاده کنند و مطمئن باشند که اشتهای آنها بعد از مدتی به حالت عادی باز خواهد گشت.
