آثار فعالیت ورزشی هوازی بر لپتین سرم
مقاله حاضر تلخیصی است از پژوهش دكتر فرهاد رحمانینیا (دانشیار دانشگاه گیلان)، دكتر بهرام سلطانی (استادیار دانشگاه علوم پزشكی گیلان)، دكتر نادر رهنما (استادیار دانشگاه تهران) و زهرا حجتی (دانشجوی دكتری فیزیولوژی ورزش دانشگاه گیلان)، كه به بررسی آثار حاد فعالیت ورزشی هوازی و مقاومتی بر لپتین سرم و برخی عوامل خطرزای بیماری كرونر قلب در دختران چاق میپردازد.
چاقی یكی از عوامل خطرزای بیماری شریان كرونری است كه امروزه در نوجوانان و جوانان رو به افزایش است. اضافهوزن در دوره جوانی ممكن است یكی از مهمترین نشانگرهای عوامل خطرزای بیماری قلبی – عروقی باشد. چاقی كمپلیانس عروق را كاهش میدهد و این كار را با ایجاد خشكی و سختی عروق در درازمدت و افزایش مقاومت در برابر جریان خون اعمال میكند. لپتین كه توسط ژن چاقی تولید میشود، هورمونی پروتئینی است با توده مولكولی kDa16 كه به طور عمده از بافت چربی ترشح میشود و در تنظیم وزن بدن نقش كلیدی دارد.
برخی محققان، لپتین را سازوكاری هشداردهنده در تنظیم محتوای چربی بدن ذكر كردهاند. افراد چاق با مقاومت لپتین و افزایش لپتین در خون مشخص میشوند. این هورمون با همكاری انسولین، بر عملكرد عروق و سیستم عصبی سمپاتیك اثر میگذارد. افزایش لپتین كه در بسیاری از تحقیقات عاملی مستقل در بیماری كرونر قلب معرفی شده است با سوء عملكرد دیواره عروق همراه است.
غلظت بالای لپتین نشاندهنده ضعف عروقی در نوجوانان است. در جوانان چاق، افزایش لپتین خون و كاهش واكنش عروق كرونری به طور همزمان رخ میدهد كه این مساله در افراد معمولی دیده نمیشود. این هورمون فشار اكسیداتیو در دیواره رگها را افزایش میدهد كه باعث آسیب آنها میگردد. علاوه بر این، كلسیفه شدن سلول عروقی با افزایش لپتین مرتبط است. لپتین احتمالا با پرفشار خونی ناشی از چاقی نیز مرتبط است.
برخی تحقیقات بر تاثیر تولیدكننده و تسریعكننده این هورمون در تشكیل لخته تاكید كردهاند. در همین رابطه در پژوهشی روی انسان نشان داده شده كه غلظت بالای لپتین در خون، جمع شدن پلاكتها را در محیط آزمایشگاهی سرعت میبخشد. كنترل مقدار لپتین خون در سنین جوانی به خصوص در زنان كه زودتر از مردان چاق میشوند اهمیت ویژهای دارد.
بنابراین، جای تعجب نیست كه لپتین یكی از علل مهم ارتباط چاقی با بیماری عروق كرونر قلب محسوب شده است. بنابراین، هر عملی كه مقادیر غیرعادی این ماده در خون را تعدیل كند، شاید به نوعی به پیشگیری از بیماریهای عروق – قلبی بینجامد.
در پژوهشهای پیشین، فعالیت بدنی و رژیم غذایی از روشهای مهم به كار گرفته شده در كاهش لپتین به حساب میآیند. تا سال 2003 تقریبا همه تحقیقات انجام گرفته درباره آثار ورزش، بر ارزیابی آثار فعالیتهای ورزشی هوازی خون متمركز بوده است كه اكثر آنها از روش دوی تداومی استفاده كرده بودند. برخی گزارشهای پژوهشی به عدم تغییر در لپتین سرم در یك نوبت دویدن با شدت متوسط اشاره داشتند، در حالی كه تحقیقات دیگر تمرینات شدید را موجب كاهش لپتین خون دانستهاند.
در بازنگری بیشتر تحقیقات انجام شده درباره تمرینات هوازی میتوان گفت یك جلسه تمرین كه مدت آن كمتر از60 دقیقه و شدت آن كمتر از 60 درصد حداكثر اكسیژن مصرفی باشد اثری بر غلظت لپتین خون ندارد. عدم كاهش غلظت لپتین در گزارشهای مختلف ممكن است به دلیل انرژی مصرفی محدود در یك جلسه تمرین باشد یا ممكن است به سبب محدودیت نمونهگیری خونی در ساعتهای پس از ورزش (كمتر از 4 ساعت) باشد. اما در تحقیقاتی كه جلسه تمرینی طولانیتر و جمعآوری خون تا 48 ساعت پس از تمرین ادامه یافته، كاهش لپتین دیده شده است.
شواهد پژوهشی درباره آثار تمرین مقاومتی بر غلظت لپتین بسیار محدود است. برخلاف تمرین هوازی با شدت متوسط، تمرین مقاومتی خاصیت محرك غیرهوازی دارد كه پاسخهای عصبی، متابولیكی و نورواندوكربن متفاوتی را تولید میكند. یكی از مطالعات، كاهش مقدار 24 ساعته این هورمون را با انجام یك نوبت تمرین با وزنه در افراد دیابتی گزارش كرد. اما، همین نوع فعالیت بر روی افراد عادی چنین آثاری را نشان نداده است. در پژوهشی دیگر كاهش تاخیری 9 تا 13 ساعته پس از یك جلسه تمرین مقاومتی در مردان لاغر سالم گزارش شده است. تحقیق دیگری كه آثار سه نوع متفاوت از تمرینات مقاومتی را به آزمون گذاشته عدم تغییر در كاهش لپتین بلافاصله و 30 دقیقه پس از تمرین را در مقایسه با اندازههای كنترل در مردان جوان سالم گزارش كرده است.
در بسیاری از روشهای تمرینی مقاومتی میزان تخمینی مصرف انرژی كم بوده است. با اینكه آثار كوتاهمدت انواع تمرین هوازی و مقاومتی به طور جداگانه بررسی شده، هیچ تحقیقی این دو روش را با مقدار تقریبی انرژی مصرفی یكسان و در طول یك دوره 13 ساعته آزمون نكردهاند. از سوی دیگر، پژوهشهای اندكی تغییرات لپتین را بر اثر فعالیت بدنی با دیگر عوامل خطرزای بیماری كرونر قلب مقایسه كردهاند.
مورد دیگری كه در تحقیقات به چشم میخورد آن است كه اكثر آزمودنیها مردان لاغر یا زنان یائسه بودهاند، در صورتی كه دختران چاق یكی از گروههای پرخطر از نظر هیپرلپتینمیاند. به نظر میرسد آثار نامطلوب چاقی و هیپرلپتینمی بر عروق، از سنین نوجوانی شروع میشود و لپتین در نوجوانان سالم پیشرفت مشكلات عروقی را بهتر نشان میدهد تا دیگر عوامل خطر. البته انسولین ناشتا و (C-reactive protein) CRP هم نشانگرهای مناسبیاند. هدف این تحقیق بررسی آثار كوتاهمدت دو روش تمرین هوازی و مقاومتی بر لپتین سرم و برخی عوامل خطرزای بیماری شریان كرونری در دختران چاق است.
نتیجهگیری
نكته مهم در نتایج به دست آمده از این تحقیق آن بود كه مقدار لپتین و كلسترول تام سرم آزمودنیها در سطح بالایی قرار داشت. با توجه به پژوهشهای پیشین، این نشانگرها، احتمالا از سنین جوانی، عروق كرونر دختران چاق را تهدید میكند. همانطور كه مشاهده شد، بدون تغییرات وزن و تركیب بدن، تمرینات هوازی بر لپتین سرم اثر كوتاهمدت نزولی دارد.
با توجه به یافتههای این كار پژوهشی، به نظر میرسد یك جلسه تمرین هوازی مشابه با برنامه تحقیق موجب كاهش لپتین و تعدیل در افزایش انسولین سرم در دختران چاق و بیتحرك میشود. نكته قابل توجه در این رابطه آن است كه اكثر تحقیقات بر شدت و مدت بالای تمرین هوازی تاكید كردهاند، در صورتی كه شدت تمرینات هوازی در این پژوهش 60 درصد تا 70 درصد ضربان قلب بیشینه و مدت آن 30 دقیقه بوده است.
افراد چاق برای انجام كاری همانند، در مقایسه با افراد معمولی انرژی بیشتری مصرف میكنند. در بیشتر تحقیقاتی كه شدت و مدت زیاد را در نظر دارند آزمودنیها مردان و گاهی زنان معمولی بودهاند. بنابراین، به نظر میرسد توصیه به چنین شیوه تمرینی در دختران چاق آثار ویژهای داشته باشد. این در حالی است كه یك جلسه تمرین مقاومتی چنین آثاری را در پی نداشته است.
در این مطالعه سعی كردهایم مصرف انرژی در دو روش تمرینی را یكسان سازیم، زیرا بسیاری از تحقیقات گذشته دلیل تفاوت در نتایج را همین عامل ذكر كردهاند، اما نتیجه به دست آمده این گفته را تایید نمیكند. به عبارت دیگر، چنانچه میزان انرژی مصرفی یك تمرین مقاومتی نیز قابل توجه باشد، باز هم در افرادی مشابه آزمودنیهای تحقیق، نمیتوان آثار كوتاهمدت حتی تا 10 ساعت پس از تمرینات مقاومتی را انتظار داشت. شاید علت اصلی این تفاوت را باید در عوامل دیگری غیر از انرژی مصرفی جستوجو كرد. مثلا، تغییرات همراه با انواع فعالیتهای ورزشی ممكن است در این زمینه مهم باشد. در واقع تغییرات متابولیكی و هورمونی حاصل از تمرینات هوازی با تمرینات مقاومتی مشابه نیستند.
نتایج این تحقیق در تضاد با برخی از گراشها در مورد كاهش تاخیری لپتین پس از تمرینات مقاومتی است. دلایل گوناگونی برای این تفاوتها میتوان ذكر كرد. از مهمترین دلایل میتوان به تفاوت BMI، جنسیت، عملكرد متابولیكی و تغییرات هورمونی همسو با تمرین اشاره كرد. برخی یافتههای پژوهشی به دورهای و ضربانی بودن (Episodic manner) ترشح لپتین اشاره كردهاند. به طوری كه كاهش تاخیری لپتین در ساعات 9، 10، 12 و 13 پس از فعالیت مقاومتی دیده شد، اما در ساعت 11 دیده نشده است. چنانچه تعداد اندازهگیریها افزایش مییافت شاید این كاهش مشاهده میشد. از طرف دیگر، در اكثر پژوهشهایی كه كاهش تاخیری را گزارش كردهاند، آزمودنیها مردان آماده، زنان یائسه و یا بیماران دیابتی بودهاند.
یكی از نكات مشاهده شده در نتایج این مطالعه، كاهش قابل توجه قند خون بلافاصله پس از تمرینات با وزنه بوده است. گرچه این كاهش معنادار نبود، در افرادی كه خطر سندرم متابولیك یا دیابت آنها را تهدید میكند از اهمیت ویژهای برخوردار است.
همانطور كه یافتههای تحقیق نشان داد، انسولین پس از هیچ یك از پروتكلهای تمرینی كاهش نیافت، بلكه افزایشی را نیز نشان داد. از طرفی سركوب این افزایش با تمرین هوازی در هر دو بار اندازهگیری پس از تمرین، در مقایسه با دو جلسه كنترل و تمرین مقاومتی، خود نشاندهنده همسویی تغییرات لپتین و انسولین است كه در بسیاری از پژوهشها بر آن تاكید شده است.
البته در این پژوهش به دلیل تعداد كم آزمودنیها، همبستگی معناداری بین این تغییرات مشاهده نشد.
با توجه به اهمیت كنترل لپتین به دلیل همراهی با فاكتورهای التهابی در خون به نظر میرسد حتی یك جلسه تمرین هوازی با شدت متوسط، با اینكه احتمالا در چربیهای خون تغییر قابل ملاحظهای ایجاد نمیكند، از نظر كمكم به كاهش لپتین موثر است.
پاسخ به این سوال كه آثار روشهای مختلف تمرین مقاومتی در درازمدت بر لپتین سرم و عوامل خطرزای دیگر چه میتواند باشد، امری است كه پژوهشگران علاقهمند به این زمینه هنوز پاسخ روشنی برای آن پیدا نكردهاند. این شیوه تمرینی به دلیل تنوع در بهكارگیری و جذابیتهای خاص خود در افراد چاق، چنانچه در درازمدت آثار متابولیكی مطلوبی مانند كاهش لپتین را به همراه داشته باشد، برای چنین افرادی راهگشاست.
با توجه به یافتههای این تحقیق میتوان گفت اگرچه تغییرات حاصل از یك جلسه تمرین هوازی آثار كوتاهمدت خاصی بر چربیهای خون دختران چاق ندارد، اما به طور معناداری باعث كاهش لپتین، بلافاصله و همچنین 10 ساعت پس از آن میشود. از طرف دیگر، ریتم شبانهروزی انسولین نیز در طول روز تمرین هوازی سركوب میشود. البته، آثار كوتاهمدت تمرینات مقاومتی بر مقادیر لپتین و انسولین در آزمودنیهای این تحقیق رد شده است.
