دکتر محمد رضا وفا
بطور کلی درمان چاقی و اضافه وزن بر اساس یک راهنمای علمی مستند انجام می‌پذیرد. به این مفهوم که فقط بر اساس نمایه توده بدن (تقسیم وزن به کیلوگرم به مجذور قد به متر) و یا خواست فرد چاق درمان جراحی برای چاقی انتخاب نمی‌شود. به این منظور و بر اساس ارزیابی‌های تن‌سنجی، بالینی و رفتاری فرد، ابتدا شدت چاقی و مشکلات بالینی فرد چاق برآورد می‌شود.
سپس براساس نتایج بدست آمده، درمان چاقی انتخاب می‌شود، بنابراین اگر فرد چاق نمایه توده بدن بالاتر از 35 و کمتر از 40 داشته باشد و همراه با وضعیت چاقی خود دچار مشکلات همراه دیگری مانند پرفشاری خون، هیپرلیپیدمی، دیابت، مشکلات شدید اسکلتی و ... باشد و همچنین این فرد روش‌های مقدم کاهش وزن مانند رژیم‌درمانی، رفتار درمانی، افزایش فعالیت فیزیکی و دارو درمانی را تجربه کرده باشد، اما نتیجه قابل قبول نگرفته باشد و یا اینکه مشکلات بالینی همراه مثل بیماری دیابت یا بیماری قلبی- عروقی برای فرد بسیار خطرناک ارزیابی شود، آنگاه این فرد می‌تواند کاندید عمل جراحی چاقی باشد.
یا اینکه اگر فردی نمایه توده بدنی بالاتر از 40 داشته باشد و روش‌های مقدم کاهش وزن در مورد او تاثیر قابل توجه نداشته باشد، این افراد نیز کاندید مناسب برای عمل جراحی چاقی محسوب می‌شوند، بنابراین همانگونه که توضیح داده شد بر اساس منطق علمی هر فرد چاقی کاندید عمل جراحی چاقی نیست.
انواع جراحی‌های چاقی
اگر فردی مطابق با شرایط ذكر شده کاندید عمل جراحی چاقی بود باید آشنا باشد که این اعمال جراحی بسیار متنوع هستند و اثر بخشی و بخصوص عوارض جانبی آنها بسیار متفاوت است. بگونه‌ای که در حال حاضر بسیاری از اعمال پیشین جراحی چاقی منسوخ شده و غیر قانونی هستند.
نکته بسیار مهم‌تر نیز اینکه حتی با وجود انجام اعمال جراحی چاقی برای پایدار ماندن کاهش وزن و سلامت، فردی که این اعمال را انجام داده پس از دوره بهبود و برای همیشه نیاز دارد که برنامه غذایی و رفتار غذا خوردن خود را نیز اصلاح نماید و حتی فعالیت فیزیکی خود را نیز افزایش دهد.
اما بطور کلی اعمال جراحی چاقی به سه دسته محدود کننده محل جذب (Restrictive) و مختل کننده محل جذب (Malabsorptive ) و یا جراحی‌های ترکیبی ( Combined restrictive/Malabsorptive) تقسیم می‌شوند.
جراحی‌های محدود كننده
اعمال جراحی محدود کننده محل جذب مانند بالن‌های معدی هستند که در برخی کشورها بدلیل اثرات موقت آن غیر قابل تایید از طرف مجامع علمی هستند و بستن قابل تنظیم بخشی از معده که حتی با روش‌های لاپاراسکوپی و بدون باز کردن شکم انجام می شود که جزء ایمن‌ترین روش‌های جراحی چاقی محسوب می شود و نسبت به روش اختلال جذب نیز برتری دارد و عوارض آن بسیار کمتر است.
جراحی‌های تركیبی
از روش‌های ترکیبی می‌توان به روش جراحیRoux-en-Y اشاره کرد که به‌نوعی بخش عمده معده از مدار گوارش خارج می‌شود و به این ترتیب محدودیت جذب کالری و مواد مغذی برای بدن بوجود می آید.
روش‌های اختلال جذب
از روش‌های اختلالات جذب می‌توان به روش خارج کردن از مدار گوارش، ژژنوم و ایلئوم (Jejunoilieal bypass) یا روش خارج کردن از مدار گوارش ژژنوم به کولون (Jejunocolonic bypass) اشاره كرد.
نکته مهم
نکته مهم در این جراحی‌ها این است که به‌ترتیب روش‌ها پیچیده‌تر و با عوارض بیشتر خواهند بود که در نتیجه مراقبت‌های بعد از عمل جراحی نیز پیچیده‌تر و خاص‌تر بوده و به مراقبت بیشتر نیاز دارند. به‌هر حال تصمیم برای انتخاب هر عمل جراحی به‌شدت وابسته به شرایط فردی است.
از دیدگاه تغذیه‌ای نیز با توجه به اینکه در این اعمال جراحی محل جذب مواد مغذی مختل می‌شود مکمل یاری بسیاری از مواد مغذی مثل کلسیم، کوبال آمین، فولیک اسید، ویتامین‌های D، A و حتی پروتئین و ویتامین C تا پایان عمر و بصورت روتین با دوز مشخص باید انجام پذیرد.
همچنین در مورد تمامی این اعمال جراحی با توجه به پیچیدگی آنها مراقبت‌های تغذیه‌ای و نوع تغذیه حداقل در ماه اول بسیار اهمیت دارد که باید کاملا کنترل شده انجام پذیرد.
عمل لیپوساكشن
در پایان اشاره می‌نماییم که عمل لیپو ساکشن یا بیرون آوردن بخشی از بافت چربی شکم به هیچ عنوان جزء روش‌های علمی جراحی چاقی و مطابق با راهنماهای علمی و مستند نیست و از آنجایی که عوارض کشنده دارد در تمام کشورهای پیشرفته ممنوع است. این در حالی است که متاسفانه این روش در کشور ما جاری است و بسیاری از افراد به همین دلیل جان خود را از دست می‌دهند و یا عوارض جبران‌ناپذیر همیشگی را متحمل می‌شوند.
از طرفی اگر فرض کنیم که لیپوساکشن بدون هیچ عوارضی حین عمل انجام شود و عوارض پس از عمل آن نیز کم باشد، از آنجا که برگشت‌پذیری بسیار بالا دارد، نیز از طرف جوامع علمی مانند عمل بالن معده منسوخ اعلام شده است.
