آزاده دهقانی کری بزرگ؛ کارشناس ارشد تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران
زخم بستر چیست؟
زخم بستر به آسیب ایجادشده در اثر فشار طولانی‌مدت بر نقاط مختلف بدن گفته می‌شود که در بیماران بستری در بیمارستان و سالمندان و افراد معلول و ناتوان ایجاد و به پوست بافت‌های بدن آسیب می‌زند و هزینه درمان و نگهداری ان بسیار پرهزینه هست.
زخم بستر یا زخم‌های فشاری بیشتر در بخش‌های استخوانی در اثر فشار بیشتر به پوست و چربی کمتر در این نواحی ایجاد می‌گردد که با قرمز شدن و از بین رفتن بخشی از سطح پوست و بافت‌های آن و لایه‌های زیرین گسترش می‌یابد.
این بافت آسیب‌دیده بسیار مستعد عفونی شدن و تورم و ایجاد زخم باز می‌باشد که باعث تب، گیجی، افزایش ضربان قلب و درد شدید و ضعف جسمانی می‌گردد و درمان به‌موقع آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.
در این بیماران تغذیه مناسب، جلوگیری از ایجاد فشار زیاد در نواحی خاص بدن و تغییر پوزیشن آن و جلوگیری از ایجاد و گسترش عفونت از اقدامات مهم درمانی محسوب می‌گردد.
مهم‌ترین عوامل خطر ایجاد زخم سن بالا، جنسیت مذکر، نمایه توده بدنی پایین، کم‌تحرکی، سو تغذیه، نژاد سفیدپوست، سیگاری بودن، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع هست.
پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه
بلوک‌های اصلی برای رشد بافت، بازسازی سلول و تعمیر بعد از آسیب هستند.
آن‌ها به‌طور چشمگیری بر فازهای مختلف هموستاز ترمیم زخم و التهاب و تشکیل بافت گرانوله، تکثیر سلولی، سازمان‌دهی بافت، و نرمال‌سازی به‌وسیله نقش آن‌ها در سنتز ریبو نوکلئیک اسید ودئوکسی ریبونوکلئیک اسید و تشکیل کلاژن و بافت الاستیک، تقویت سیستم ایمنی، رشد اپیدرمال و کراتینه شدن تأثیرگذار هستند.
تعادل نیتروژن در بهبود زخم درنتیجه افزایش سنتز پروتئین بسیار مهم می‌باشد. کمبود سیستئین وپرولین اثرات سوء بر آنژیوژنز، پاسخ فیبروبلاستیک، سنتز کلاژن و بازسازی زخم، اغلب درنتیجه پوست نازک و شکننده با کاهش قدرت کشسانی دارد.
تشکیل کلاژن تحت تأثیر کمبود پرولین قرار می‌گیرد همچنین کمبود سیستئین، سیستین، متیونین، آرژنین، تیروزین، هیستیدین و گلیسین با تأخیر بهبود زخم در ارتباط می‌باشد.
مطالعات نشان می‌دهند افزایش میزان آرژنین در فرمولاهای تغذیه منجر به افزایش چشمگیر در بهبود زخم‌های فشاری می‌گردد.
همچنین منجر به بهبود التهاب و تنظیم پاسخ ایمنی گردیده و به بهبود زخم کمک می‌نمایند.
اهمیت تغذیه در بهبود زخم
کربوهیدرات‌ها
منابع اصلی انرژی برای بدن هستند وبه حفظ فعالیت‌های متابولیک بالای موردنیاز جهت بازسازی و ترمیم کمک می‌نمایند.
تکثیر فیبروبلاست‌ها به کمبود گلوکز حساس می‌باشند. سطوح پایین گلوکز به‌صورت چشمگیری در مایع زخم بیماران مبتلابه زخم مزمن ثبت گردیده است.
لیپیدها و اسیدهای چرب ضروری
چربی‌ها انرژی لازم برای تکثیر و بلوک‌های ساختمانی پوست و بافت اپیدرمال فراهم می‌نمایند.
آن‌ها برای سنتز غشای سلولی، فسفولیپیدهای اپیدرمی و پاسخ‌های التهابی و سنتز ماتریکس داخل سلولی مهم هستند.
ویتامین E
نقش آنتی اکسیدانی به‌وسیله تعامل با گلوتاتیون اکسیداز وابسته به سلنیوم در مهار تخریب اسیدهای چرب غشای سلولی ایفا می‌کند.
کمبود ویتامین E در بیماران مبتلابه زخم‌های مزمن گزارش‌شده است.
ویتامین A
در دوزهای مناسب برای تکثیر اپیدرمی مهم می‌باشد. این ویتامین همچنین در فاز التهابی‌ترمیم زخم ضروری بوده و می‌تواند باعث مهار اثرات القایی کورتیکواستروئیدها درترمیم زخم شود.
در تنظیم سنتز گلیکو پروتئین‌ها و گلیکولیپیدها و تولید پروستاگلاندین‌ها و متابولیسم غشای سلولی شرکت می‌کند.
ویتامین آ با مهار کلاژناز بر رشد پوست تأثیر می‌گذارد. کمبود این ویتامین سنتز کلاژن را به تأخیر می‌اندازد و ثبات کلاژن را کاهش داده و حساسیت به ایجاد عفونت را افزایش می‌دهد.
کمبود روی منجر به اختلال جذب، انتقال و متابولیسم ویتامین A می‌شود چراکه برای سنتز پروتئین‌های انتقالی این ویتامین و اکسیداسیون رتینول به رتینال ضروری است.
ویتامین‌های B کمپلکس
برای تسریع تکثیر سلولی و حفظ سلامت پوست و تون عضلانی، حمایت و افزایش میزان متابولیسم و افزایش ایمنی و عملکرد سیستم عصبی ضروری هستند.
کمبود ویتامین‌های گروه B می‌تواند منجر به اختلال بهبود زخم شود و با چندین اختلال و تظاهرات پوستی در ارتباط هستند، بخصوص تیامین با کاهش‌ترمیم زخم و شکنندگی پوست در ارتباط می‌باشد.
ویتامین C
به‌عنوان کو فاکتور برای سنتز کلاژن، یک عامل کاهنده قوی برای گونه‌های اکسیژن فعال و یک دهنده الکترون برای آنزیم‌های متفاوت می‌باشد.
همچنین ویتامین C در متابولیسم وجذب آهن و متابولیسم کلسیم برای اجزای اپیدرمی و پاسخ ایمنی ضروری است.
کمبود آن می‌تواند منجر به اختلال سنتز کلاژن و سلول‌های سفید و استفاده از رادیکال‌های آزاد اکسیژن برای کشتن باکتری‌ها و عدم پاسخ ایمنی و تولید گاما گلوبولین‌ها شود.
همچنین کمبود ویتامین C با نقص کلاژن و نقص پاسخ فیبروبلاست‌ها و تشکیل ناقص بافت زخم در ارتباط است.
ویتامین K
جهت اصلاح پس از ترجمه برخی پروتئین‌های خاص که برای انعقاد خون و متابولیسم استخوان ضروری هستند موردنیاز می‌باشد.
در نتیجه، برای فاز هموستازیس ترمیم زخم حیاتی است. کمبود ویتامین K می‌تواند منجر به هموراژی، اختلال ترمیم زخم و عفونت گردد.
کلسیم
میزان کلسیم در اپیدرم، تکثیر سلولی پایه را تنظیم می‌کند. افزایش زیاد کلسیم بعد از آسیب پوست اتفاق می‌افتد.
مس
یکی از عناصر جزئی ضروری در کلیه سلول‌های زنده و یک کوفاکتور برای سیستم های آنزیمی متعدد شامل آن‌هایی که در بهبود زخم و استحکام اسکار نقش دارند می‌باشد.
میزان بالای مس و روی با افزایش مقاومت و الاستیسیته زخم در ارتباط است.
کمبود مس با نقص ساخت بافت الاستیک و کلاژن و همچنین با اختلال ترمیم زخم و کاهش قدرت کششی همراه است.
آهن
در هیدروکسیلاسیون فرایند کلاژن سازی ضروری می‌باشد. کمبود آهن با اختلال کراتینه شدن و کاهش استقامت کششی زخم همراه است.
در برخی مطالعات مکمل یاری با آهن در بیماران مبتلابه زخم‌های فشاری توصیه می‌گردد.
سلنیوم
به‌عنوان یک جز کلیدی گلوتاتیون پراکسیداز، سلنیوم به‌عنوان یک جاروب کننده رادیکال‌های آزاد برای محافظت غشای سلولی عمل می‌کند.
در مطالعات حیوانی کمبود آن‌یک سرکوب‌کننده ایمنی و مکمل یاری با آن موجب افزایش ایمنی گردید.
روی
روی به‌عنوان کوفاکتور سیستم‌های آنزیمی دخیل در بهبود زخم شامل پلیمراز دئوکسی ریبونوکلئیک اسید و ریبونوکلیئیک اسید، پروتئاز و کربنیک انیدراز است.
نقش‌های دیگرآن شامل ثبات غشای سلولی، متابولیسم کربوهیدرات‌ها و حرکت ویتامین‌ها می‌باشد.
بسیاری از مطالعات سطوح پایین روی در بیماران مبتلابه زخم مزمن را نشان دادند.
کمبود روی منجر به اختلال ترمیم زخم شده و افزایش انباشتگی روی موجب افزایش میزان بهبود می‌گردد.
آب
یکی از اجزای سیتوپلاسمی سلول‌های پوست و اپیدرمی بوده که فراهم‌کننده بلوغ متوسط سلول‌های اپیدرمی و فرایند ترمیم آنزیماتیک می‌باشد.
تنظیم توازن آب برای بهبودی نسبی ضروری است. هیدراسیون تکثیر سلولی را تسریع می‌کند و دهیدراسیون منجر به‌سختی اپیدرمی و نکروز پوستی می‌شود که‌ترمیم و بهبود زخم را به تأخیر می‌اندازد.
بیشتر بخوانید:
با تغذیه نادرست نمک روی زخمتان نپاشید
