دكتر مصطفی نوروزی؛ دانشیار د‌انشگاه علوم پزشکی قزوین، پگاه نقدی؛ کارشـناس صنایع غذایی
طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی در سال 2005 در دو جنس (زن و مرد) تقریبا 17 میلیون نفر به علت بیماریهای قلبی - عروقی فوت کرد‌ه‌اند، که 30 درصد کل مرگ‌ومیر‌‌ها را به خود اختصاص داده است.
در ایران نیز 38 درصد موارد فوت ناشی از بیماریهای قلبی - عروقی است و اولین علت مرگ و میر کشور به شمار می‌‌رود.
با ایجاد تغییر در نوع غذاها میتوان میزان کلسترول خون را کاهش داد.
مقدار کلسترول خون تحت تاثیر مواد غذایی مصرفی و نیز عوامل ارثی میباشد. اما با کاهش چربی‌‌های غذایی میتوان زمینه ارثی را کمی کاهش داد.
انواع کلسترول عبارتند از
کلسترول LDL: این نوع کلسترول خاصیت چسبندگی دارد و به راحتی به جدار داخلی دیواره رگها می‌‌چسبد و باعث باریک شدن و در نهایت انسداد مجرای داخلی رگها میشود. از این رو به کلسترول بد معروف است.
کلسترول HDL: این نوع کسترول، کلسترول‌‌هایLDL داخل دیواره رگها را پیدا کرده و به آنها می‌‌چسبد و آنها را از جدار رگها پاک میکند و از باریک شدن و انسداد رگها جلوگیری میکند.
به همین جهت به کلسترول خوب معروف است.
پیش‌سازهای کلسترول: هورمون‌‌های جنسی مردانه (تستوسترون) و زنانه(استروژن)، ویتامین D، اسیدهای صفراوی، سنگ‌های صفراوی و... پیش ساز همگی آنها کلسترول میباشد.
مقدار طبیعی کلسترول خون: اگر کلسترول خون شخص کمتر از 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون باشد نشانه بسیار خوبی برای سلامت یک قلب سالم است.
اما اگر کلسترول خون بین 200 تا 239 میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون باشد شخص در مرز خطر افزایش کلسترول و خطر ابتلا به حمله قلبی قرار دارد و زمانی که کلسترول خون بالاتر از 240 میلی‌گرم در دسی لیتر خون باشد خطر حمله قلبی را باید جدی گرفته و به وسیله رژیم غذایی کاهش داده شود.
هرچه در دیواره رگها LDL بیشتری در خون موجود باشد، خطر بیماری قلبی در افراد بیشتر میشود.
هرچه سطح HDL خون بالاتر باشد، بهتر است. اگر سطح HDL خون پایین باشد خطر بیماریهای قلبی افزایش می‌یابد.
اهمیت کاهش کلسترول
حداقل یک‌سوم مرگ ومیر در ایران مربوط به بیماری های قلبی-عروقی است.
کلسترول با وجود اینکه نقش‌های مهمی در بدن دارد در مقادیر بالا باعث بروز بیماریهای قلبی - عروقی در افراد مختلف میشود.
مواد غذایی حاوی پروبیوتیک‌‌ها از مسیر‌‌های مختلفی باعث کاهش کلسترول و کلسترول بد خون میشوند.
میوه‌‌ها و سبزیجات که قابلیت دسترسی آسان دارند از دیگر مواد غذایی هستند که در کاهش کلسترول خون موثر است.
ادویه‌‌ها نیز با قدرت ضد اکسیدانی بالای خود سبب کاهش کلسترول پلاسمای خون و در نتیجه کاهش ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی میشوند.
مواد کاهنده کلسترول
تاثیر مواد غذایی حاوی پروبیوتیک بر کاهش کلسترول خون
در سالهای اخیر مصرف موادغذایی تخمیری افزایش یافته است چون تاثیرات مفید باکتری‌های اسید لاکتیک موجود در آن نشان داده است که می‌تواند سطح کلسترول تام سرم را پایین آورند.
مطالعات مختلف زیستی مشخص کرده که برخی لاکتوباسیل‌‌ها می‌توانند کلسترول را کاهش دهند.
پروبیوتیكها میكروارگانیسم‌‌های غیر بیماری‌زایی هستند که اگر به تعداد كافی و به صورت زنده مورد استفاده قرارگیرند، از طریق ایجاد تعادل میكروبی در روده، اثرات مفید و سلامت بخشی برای میزبان خود دارند و به همین دلیل درگروه غذاهای فراسودمند قرار می‌‌گیرند.
باكتری‌های مولد اسید لاكتیك، به ویژه لاكتوباسیلوس‌‌ها و بیفیدو باكتریوم‌‌ها به طور عادی جزئی از اكوسیستم دستگاه گوارش هستند و پروبیوتیك محسوب میشوند.
اثر محصولات لبنی تخمیر شده توسط پروبیوتیكها بر فشارخون افراد متفاوت است.
پروبیوتیكها از طریق مكانیسم‌های احتمالی دكنژوگاسیون اسیدهای صفراوی توسط آنزیم هیدرولاز و توقف چرخش روده‌ای-كبدی اسیدهای صفراوی قابلیت اتصال كلسترول به دیواره سلولی پروبیوتیكها و تركیب كلسترول با غشای سلولی باكتری و در نتیجه و، جلوگیری از جذب كلسترول مواد غذایی جلوگیری از سنتزکبدی كلسترول توسط اسیدهای چرب كوتاه زنجیره ناشی از تخمیر توسط پروبیوتیكها از توانایی كاهش كلسترول خون برخوردار هستند.
تاثیر ادویه‌‌ها بر کاهش کلسترول خون
بر طبق تحقیقات انجام شده مصرف ادویه‌جات در پیشگیری و درمان بیماریها و سرطان‌‌های ناحیه معده و روده و دستگاه گوارشی تاثیر بسزایی دارد.
همچنین باعث افزایش سوخت و ساز بدن و تسریع در هضم مواد غذایی در دستگاه گوارش شده، اختلال در هضم را بهبود بخشیده و در کاهش میزان قند وکلسترول خون تاثیر مثبتی را ایفا میکند به همین جهت سازمان غذا و داروی امریکا ادویه جات را در لیست GRAS) Generally Recognize as Safe) قرار داده است.
در سالهای اخیر استفاده از نگهدارنده‌‌های طبیعی مشتق شده از ادویه‌جات و گیاهان معطر هم در زمینه صنعت مواد غذایی و هم در زمینه تحقیقات علمی افزایش یافته است و علت آن هم خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی این مواد است که علاوه بر داشتن تاثیر مثبت بر افزایش زمان ماندگاری غذا، فاقد اثرات مضر نگهدارنده‌‌های شیمیایی میباشد.
افزودن نیم تا یک درصد از زنجبیل به رژیم غذایی همستر، کلسترول تام پلاسمای خون، کلسترول کبد و پلاکت‌‌های تصلب شریان آئورت را کاهش داد.
زردچوبه یکی از مفیدترین گیاهان دارویی علفی است. زردچوبه همچنین دارای خواص مفید مختلف همراه با فعالیت‌های ضد اکسیدانی است و در شرایطی مثل سرطان، التهاب و زخم مفید میباشد.
زردچوبه دارای فعالیت‌های ضد میکربی، ضد قارچی و فعالیت‌های حفاظتی از کلیه و کبد است. زرد چوبه با خواص ضد اکسیدانی خود پراکسیداسیون لیپیدها را کاهش می‌دهد.
اثر زرد چوبه روی کلسترول ممکن است بخاطر کاهش جذب کلسترول در روده و افزایش تبدیل کلسترول به اسید صفراوی در کبد باشد.
اثر دارچین درافراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بصورت کاهش تری گلیسرید، کاهش کلسترول LDL و کلسترول تام و کاهش خطر بیماریهای قلبی- عروقی مربوط به دیابت گزارش شده است.
منابع غذایی کم و متوسط و زیاد کلسترول عبارتند از:
ا) فاقد کلسترول: سفیده تخم مرغ ،تمام موادغذایی گیاهی
2) مقادیر ناچیز کلسترول: شیر بدون چربی، ماست کم و بدون چربی
3) مقادیر متوسط کلسترول: شیر پرچرب، خامه، بستنی، کره، مرغ و ماهی
4) مقادیر فراوان کلسترول: زرده تخم‌مرغ، امعا و احشای دام (مغز، قلوه، دل و...) میگو
تاثیر میوه و سبزی بر کاهش کلسترول خون
مطالعه‌‌های آزمایشگاهی نشان داده‌اند كه مصرف میوه و سبزی اثر محافظتی در مقابل بیماریهای قلبی - عروقی دارند، به طوری که رژیم‌‌های غنی از میوه و سبزی (حداقل 5 سهم در روز) با پایین آوردن سطح کلسترول، در کاهش خطر این نوع بیماریها نقش دارند.
اثر مثبت میوه و سبزی به فیبر رژیمی و آنتی اکسیدان‌‌های موجود در آن، به ویژه ترکیبات فنولی نسبت داده میشود.
فیبر و پلی فنل‌‌ها از تركیباتی هستند كه سبب بهبود میزان چربی در بیماریهای قلبی-عروقی میشوند. سیب از جمله میوه‌‌هایی است كه به سبب داشتن فیبر و ترکیبات شیمیایی از جمله فلاونوئید، پلی فنل وکاروتنوئید نقش کلیدی در کاهش خطر بیماریهای مزمن دارد.
سیر از جمله گیاهانی است که از قرن‌های گذشته به علت دارا بودن خواص دارویی در درمان بیماریهای مختلف بسیار مورد توجه بوده است از جمله تاثیرات مفید سیر میتوان به مواردی از قبیل خاصیت ضد میکروبی فعالیت ضدسرطانی، فعالیت ضد اکسیدانی، توانایی در کاهش بیماریهای قلبی - عروقی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
تنوع گسترده در خواص دارویی و غذایی سیر به ترکیبات گوگردی موجود در آن نسبت داده میشود.
بیش از 20 نوع از ترکیبات گوگردی، با عملکرد متفاوت در سیر موجود است به عنوان مثال: آلیسین دارای خاصیت ضد باکتریال، متیل آلیل تری سولفید دارای خاصیت ضد ترومبوزی دی آلیل تری سولفید دارای خاصیت ضدسرطانی است.
ترکیبات گوگردی موجود در سیر به دو فرم محلول در آب و محلول در چربی است. از این میان ترکیبات گوگردی محلول در آب دارای پتانسیل بیشتری برای ازبین بردن سنتز کلسترول هستند.
بیشتر بخوانیم:
کلسترول نوعی چربی؛ هم مفید و هم مضر
با ماست کلسترول خون‌تان را تنظیم کنید
