زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

الهام عطار؛ کارشناس صنایع غذایی

بسته بندی مواد غذایی یک روش نگهداری از مواد غذایی محسوب می‌گردد. بدیهی است که بسته بندی غلط مواد غذایی منجر به ضایع شدن تمام زحماتی می‌گردد که برای تولید آن فرآورده صرف شده است.

بسته‌های مواد غذایی حافظ محتویات درون بسته در طی انبار کردن می‌باشند تا از آلودگی‌های ایجاد شده توسط مواد خارجی، هجوم حشرات، جوندگان، میکرو ارگانیزم‌ها و یا از دست دادن رطوبت و یا جذب رطوبت محفوظ بمانند.

بنابراین پوشش بسته بندی مواد غذایی غالباً به این منظور طراحی می‌شوند تا ماده غذایی را از تباهی، فساد ناشی از تماس با هوا، حرارت، نور و گازهای آلوده کننده محفوظ نمایند.

بسته بندی نقش‌های زیادی علاوه بر نگهداری انجام می‌دهد. یکی از زمینه‌های پویا و دینامیک بسته بندی به فروش رسیدن مواد غذایی در بازار رقابت و تجارت است.

اوایل هدف از بسته بندی مواد غذایی نگهداری محصولات غذایی فصلی بود اما با رشد جوامع این ضرورت احساس گردید تا محصولاتی که در یک منطقه خاصی تولید می‌شد جهت استفاده به منطقه دیگری انتقال یابد و این هنر بسته بندی بود که امکان حفاظت و نگهداری محصول را در این پروسه انتقال از محلی به محل دیگر فراهم آورد.

تکنولوژی بسته بندی نه تنها توانست طول عمر ماده غذایی را افزایش دهد بلکه این امکان را بوجود آورد که در اکثر کشورها مردم بتوانند با فعالیت خود نه تنها غذای همه مردم کشور خود را تأمین کنند بلکه مقادیر مشابهی از محصولات را به خارج صادر نمایند.

امروزه در بسته بندی مواد غذایی از مواد مختلف استفاده می‌شود. فلزات سخت مانند قوطی‌ها و بشکه، فلزات انعطاف پذیر از قبیل آلومینیوم و قلع.

شیشه مانند شیشه‌های دهان گشاد و بطری، پلاستیک‌های نیمه سخت و سخت به شکل ظرف‌ها و بطری‌های قابل فشردن، پاکت‌های انعطاف پذیر، فیلم‌های خوراکی، کارتن‌های سخت کاغذی و فرآورده‌های بسته بندی چوب مانند جعبه.

کاغذهای انعطاف پذیر مانند چند لایه‌ها که از ترکیب کاغذ، پلاستیک و فویل ساخته می‌شوند. این بسته‌ها در بسیاری موارد باید در مقابل عملیات فرآیند از قبیل استریلیزاسیون، انجماد و ذوب کردن مواد غذایی منجمد و حتی طبخ نهایی مقاوم باشند.

در حقیقت می‌توان گفت که شیشه قدیمی‌ترین ماده اولیه مورد استفاده در بسته بندی می‌باشد.

اما امروزه بمنظور رسیدن به خواص برتر و جنبه‌های اقتصادی مفیدتر از یک یا ترکیبی از چند ماده برای ساخت ظروف موادغذایی استفاده می‌شود.

به طور مثال بطری و جار و یا قوطی‌های بهداشتی که از شیشه و ورق‌های فولادی امروزه تهیه می‌شوند به لحاظ شکل، فرم، ضخامت و دیگر خواص با آنچه در گذشته تولد می‌شد بسیار متفاوت است.

آلومینیوم برای تولید قوطی و بسته‌های

مخصوص آشامیدنی‌ها کاربرد موفقی داشته و لفاف‌های چند لایه ظروف مرکب و متنوع در مصرف مواد پلاستیکی موجب رشد بسته بندی مواد غذایی را فراهم نموده‌اند

علل افزایش مصرف پلاستیک‌ها موارد زیر می‌تواند باشد

1- پلاستیک‌ها رنج وسیعی از خواص فیزیکی و ممانعت کنندگی مخصوص موادغذایی را درا هستند.

2- پلاستیک‌ها نسبت به سایر مواد اولیه طرح پذیر تر می‌باشند.

3- برخی از پلاستیک‌ها می‌توانند در آون های ماکروویو مورد استفاده واقع شوند و از طرفی با ترکیب شدن در سیستم کواکستروژن و تولید لفاف چند لایه فواید اقتصادی زیادی را می‌توانند موجب شوند.

نقش بسته بندی در کاهش فساد موادغذایی

بسته بندی یکی از قسمت‌های مهم فرآیند مواد غذایی است که دو عمل اصلی ذیل را انجام می‌دهد:

1- تبلیغ ماده غذایی در نثطه فروش (بعلت جنبه ارتباطی - تبلیغاتی)

2- حفاظت ماده غذایی از آلودگی و رسیدن به طول عمر تعیین شده (به علت جنبه حفاظتی)

فاکتورهای اصلی که در حین نگهداری ماده غذایی باعث فساد می‌شوند به قرار ذیل می‌باشد

1- نیروهای مکانیکی نظیر برخورد یا تماس، تکان، فشار یا ساییدگی

2- تاثیرات آب و هوا که باعث تغییرات شیمیایی یا فیزیکی می‌شود نظیر نور، رطوبت، بخار، اکسیژنفتغییرات درجه حرارت

3- آلودگی بوسیله میکروارگانیسم‌ها، حشرات و خاک

4- تقلبات، ناخنک ردن و دستکاری محصول

5- علاوه براین بسته بندی نباید تأثیر نامطلوب در محصول داشته باشد بطور مثال توسط انتقال مواد سمی بوسیله واکنش بین بسته با ماده غذایی و یا بعلت وجود میکرو ارگانیسم‌های مضر در ماده غذایی از دیگر نیازمندی‌های بسته‌بندی مقاومت در برابر شکستن و پاره شدن که طی عملیات پر کردن، دربندی، بارگیری و حمک و نقل ممکن است بوجود آیند می‌باشد.

بطور کلی بسته بندی باید زیبا بوده و شکل و سایز مناسبی داشته باشد.

استفاده غذا از آن براحتی امکان پذیر بوده و طرح بسته بندی باید نیازهای قانونی مربوط به برچسب‌های مواد غذایی را داشته باشد.

ویژگی‌های بسته بندی مواد غذایی

- بسته باید محصول را کاملاً تمیز نگهداشته و خاصیت ممانعت کنندگی و حفاظت از ماده غذایی را برعلیه مخاطات فیزیکی، رطوبت، اکسیژن، نور و میکروارگانیسم‌ها و کلیه عوامل آلودگی گسترش دهد.

- ارزش غذایی محصول را در حد قابل قبول حفظ نموده و روی کیفیت میکرو بیولوژیک ماده غذایی تأثیر نامطلوب نداشته باشد.

- در طول زنجیره تولید تا توزیع و رساندن بدست مصرف کننده هیچ گونه صدمه‌ای به سلامتی تولید کننده و مصرف کننده نداشته باشد.

- بسته حاوی اطلاعاتی نظیر نام محصول، شرکت و آدرس تولیدکننده، وزن، قیمتف تاریخ تولید و انقضا و دستور العمل مصرف محتوی باشد.

- به سهولت باز شده و قابلیت دربندی مجدد داشته باشد.

- نسبت به مخاطراتی نظیر ضربه، فساد، لرزش و مخاطرات آب و هوایی طی حمل و نقل حتی الامکان مقاوم باشد.

- بسته باید امکان ناخنک زدن محتوی توسط مصرف کننده قبل از خرید در سوپرمارکت‌ها را کاهش دهد.

- بسته دارای ویژگی قابلیت رویت محتوی باشد و در صورت حساس بودن ماده غذایی به نور با قرار دادن پنجره در یک طرف بسته امکان رویت محتوی برای مصرف کننده فراهم گردد.

- پس از مصرف محتوی ماده بسته بندی قابل بازیافت مجدد باشد و در صورت عدم بازیافت در طبیعت به سرعت تجزیه شود.

برگرفته از کتاب تکنولوژی بسته بندی مواد غذایی نوشته دکتر ناصر صداقت؛ عضو هیت علمی دانشگا ه فردوسی مشهد