زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

در سالهای اخیر با وجود‌ پیشرفت تکنولوژی و ورود‌ آن به تمام جوانب زند‌گی انسان، گیاهخواری بیشتر از همیشه مورد‌ استقبال مرد‌م جهان قرار گرفته است و روز به روز بر تعد‌اد‌ گیاهخواران اضافه می‌شود‌. امروزه در کشوهای غربی 2/3 درصد بزرگسالان، مرغ، گوشت و ماهي مصرف نمي‌کنند و 1درصد هم گیاهخوار مطلق هستند. همچنین شیوع گیاهخواری در نوجوانان در سالهای اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته و در حال حاضر در کشورهای غربی 4درصد گیاهخوار نوجوان وجود دارد. تاکنون آمار دقیقی در مورد تعداد گیاهخواران در ایران ارائه نشده است اما گزارش‌‌ها حاکی از آن است که شیوع گیاهخواری  به ویژه در افراد جوان و تحصیل کرده و در افرادی که به سلامتی خود حساسند رو به افزایش است.
یکی از دلایل عمده‌ای که منجر شده است که افراد‌ به رژیم‌های گیاهخواری روی بیاورند،‌ افزایش شیوع و بیماری‌های مزمن د‌وران مد‌رن ناشی از تغییرات شیوه زند‌گی انسان از جمله بیماری‌های قلبی- عروقی، دیابت، چاقی و انواع سرطانها  می‌باشد. در بعضی موارد نیز علاقه به حیوانات و توجه به حقوق آنها باعث می‌شود‌ که افراد‌ از گوشت آنها تغذیه نکنند‌.

انواع گياهخوارای
تنوع گوناگونی برای  رژیم‌‌های گیاهخواری براساس فرهنگ‌‌ها و اعتقادات مذهبی وجود دارد. در حال حاضر  آمار کشورهای  غربی نشان دهنده وجود 5/0 تا 4% گیاه خوار در این کشورها مي‌‌باشد. گیاهخوارن بر اساس نوع طرز فکر و هدفشان از گیاهخواری به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:
وگن (وگنیسم ، گیاهخواران تام یا متعصب): یک روش تغذیه و زندگی است که هدف آن حذف هر نوع محصول حیوانی چه در غذا و چه در مواد مصرفی است. مهمترین دلایل وگان (وگن) شدن افراد (کسانی که به وگنیسم اعتقاد دارند) مسائل اخلاقی یا رعایت حقوق حیوانات، حفاظت از محیط زیست، حفظ سلامتی، مسائل معنوی یا مذهبی است. بسیاری از افراد وگان با پرورش صنعتی حیوانات و آزمایش روی حیوانات مخالفت می‌کنند. از مهمترین محصولات حیوانی که پاک گیاه خواران (وگن‌ها) از مصرفشان خودداری می‌کنند می‌توان انواع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و...)، لبنیات، تخم‌مرغ، عسل، ابریشم، چرم، خز، و... را نام برد و نیز محصولاتی که در آنها از فراورده‌های حیوانی (مانند ژله که از ژلاتین بدست مي‌‌آید) استفاده شده‌است.
خام‌گیاه‌خوار (خام‌گیاه‌خواری): در این روش تغذیه گوشت و لبنیات و فراورده‌های آن و تخم مرغ به هیچ نوع و صورتی مصرف نمی‌شود. خام گیاهخواران از مواد محرکه مانند قهوه، چای، الکل، یا سیگار خوداری می‌کنند و آنها را به کار نمی‌برند، غذاهای آن‌ها شامل انواع میوه جات، سبزیجات و یا سالادها، آجیل و خشکبار مانند گردو، پسته، فندق، بادام، کنجد و انواع جوانه‌ها از قبیل جوانه گندم، عدس، ماش، نخود، سویا و مواد قندی نظیر عسل، کشمش، خرما، انجیر و شکر قهوه‌ای و غیره‌است که به صورت خام و طبیعی مصرف می‌نمایند که می‌توان آن‌ها را به صورت غذاهای ترکیبی در آورد و مورد مصرف قرار داد.
میوه خوار (فروتیرینیسم): آن دسته از خام گیاهخوارانی هستند که تنها از میوه‌ها و محصولات گیاهی كه از ريشه قطع نمي‌شود استفاده می‌کنند: مثل ميوه‌‌هاي تازه، خرما، كشمش، آجيل و مغزهاي روغني.
فروگن (فروگنیسم): آن دسته از وگن‌ها که تنها از میوه‌ها و محصولات گیاهان استفاده می‌کنند. فروگن‌ها بر این باورند که حیات گیاهان نیز به اندازه حیات حیوانات محترم است. پس آن‌ها علاوه بر این که محصولات حیوانی را تحریم می‌کنند، آن دسته از محصولات گیاهی که باعث مرگ و یا آسیب دیدگی گیاهان می‌شود را نیز مورد استفاده قرار نمی‌دهند.
شیر گیاه‌خوار (lacto-vegetarian): گیاه خوارانی که انوع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و...) و تخم مرغ مصرف نمی‌کنند اما لبنیات مصرف می‌کنند.
تخم مرغ گیاه‌خوار (ovo vegetarian): گیاه‌خوارانی که انوع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و...) و لبنیات مصرف نمی‌کنند اما تخم مرغ مصرف می‌کنند.
شیر-تخم مرغ گیاه‌خوار (lacto-ovo vegetarian): گیاهخوارانی که انوع گوشت (گوشت قرمز، مرغ، آبزیان، ماکیان و...) مصرف نمی‌کنند اما تخم مرغ و لبنیات مصرف می‌کنند.
نیمه گیاه‌خوار (semi-vegetarian): گیاه خوارانی که گوشت قرمز مصرف نمی‌کنند اما از گوشت مرغ و ماهی استفاده می‌کنند. این گروه از گیاهخواران به دو دسته تقسیم میشوند:
ماهي گیاهخواران (pescovegetarian): گیاهخوارانی که -جز گوشت محصولات دریایی- محصولات گوشتی و غیرگوشتی دیگر حیوانات را مصرف نمی‌کنند.
مرغ گیاهخواران (pollovegetarian): گیاهخوارانی که -جز گوشت ماکیان- محصولات گوشتی و غیر گوشتی دیگر حیوانات را مصرف نمی‌کنند.
گیاهخواران ماکروبیوتیک (Macrobiotic):  افراد دنبال کننده این گروه غذایی، برنج قهوه‌اي مي‌‌خورند و  از جلبكهاي دريايي، سبزيهاي ريشه‌اي و جوشانده‌‌های گیاهی به میزان فراوان در رژیم غذایی خود استفاده مي‌‌كنند. به‌طور کلی یک  رژيم ماكروبيوتيك استاندارد شامل: 50 تا 60 درصد غلات كامل، 20 تا 25 درصد سبزيجات، 10 درصد سبوس و جلبكهاي دريايي، 5 درصد سوپ مي‌‌باشد. در این رژیم گیاهخواری مصرف انواع گوشت، تخم مرغ، لبنيات، شكر، عسل و حتی شيرين كننده‌‌هاي مصنوعي ممنوع است.

اثرات مفید رژیم گیاهخواری بر سلامتی
به باور انجمن تغذیه آمریکا (ADA) رژیم‌های غذایی گیاهخواران، شامل گیاهخواران کامل یا وگان‌ها، سالم هستند و نه تنها مواد مغذی لازم برای بدن را تامین مي‌‌کنند که در پیشگیری و درمان بیماری‌هایی همچون چاقی، دیابت و برخی سرطان‌ها سودمندند.
از آن جایی که بیشتر گیاه‌خواران از منابع یا غذاهای حیوانی استفاده نمی‌کنند و نیز با توجه به این که کلسترول یکی از انواع چربی‌هایی است که تنها در منابع حیوانی وجود دارد، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سطح کلسترول خون گیاه‌خواران پایین بوده و این امر می‌تواند سبب جلوگیری از بیماری‌هایی همچون فشار خون، انسداد عروق و سکته قلبی شود. امروزه ثابت شده کسانی که به مقدار زیاد از فرآورده‌های گوشتی بهره می‌برند بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی، کلیوی و سرطان‌ها هستند .همچنین کمبود چربی در رژیم گیاه‌خواری سبب جلوگیری از چاقی و چربی خون و همچنین پیامدهای ناشی از آن از جمله سرطان پروستات می‌شود و نیز به علت بالا بودن میزان فیبرهای غذایی از یبوست و بروز سرطان روده بزرگ جلوگیری می‌کند.
در قسمت زیر به مهم ترین اثرات مفید گیاهخواری بر سلامت پرداخته شده است:

1-افزایش طول عمر
پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد رژیم‌های غذایی مبتنی بر گیاهخواری می‌تواند کلید زندگی طولانی باشد. بر طبق این بررسی‌ها، کاهش مصرف مواد پروتئینی مانند گوشت می‌تواند روند پیر شدن را در انسان کاهش داده و امید به زندگی را نیز به طور قابل توجهی افزایش دهد. دانشمندان سال‌هاست که اعتقاد دارند رژیم‌های غذایی کم کالری که میزان مصرف کالری در آن‌ها تقریباً ۶۰ درصد رژیم‌های امروزی است می‌تواند منجر به افزایش عمر انسان‌ها شود. اما دانشمندان انگلیسی کشف کردند که کلید زندگی طولانی کاهش میزان مصرف پروتئین است و نه کاهش مجموع کالری دریافتی انسان‌ها. به این ترتیب بر اساس کشف جدید، مردم بدون نیاز به کاهش میزان کالری که در طول روز مصرف می‌کنند می‌توانند با کم‌تر مصرف کردن مواد پروتئینی مانند گوشت، ماهی و... عمر خود را افزایش دهند. دکتر ماتیو پایپر از دانشگاه کالج لندن در این باره گفت: رژیم‌های غذایی مبتنی بر گیاه‌خواری یکی از روش‌های رسیدن به این هدف است. پژوهش‌های ما نشان می‌دهد کاهش ۳۰ درصدی میزان کالری مصرفی در طول روز می‌توند خطر ابتلا به سرطان و حملات قلبی را نزدیک به ۵۰ درصد کاهش داده و طول عمر انسان‌ها را یک سوم افزایش دهد. دانشمندان با انجام پژوهش‌هایی روی مگس‌های میوه متوجه شدند آمینو اسیدها تاثیر زیادی روی طول عمر انسان‌ها دارند. به خصوص تغییر در میزان مصرف یک آمینو اسید به نام متیونین بسیار در افزایش طول عمر موثر بوده‌است. اگرچه بین انسان‌ها و مگس‌ها تفاوت‌های زیادی وجود دارد، اما محققان معتقدند نتایج این آزمایشات در دسته عمده‌ای از حیوانات گوناگون و هم‌چنین روی انسان‌ها صدق می‌کند. متیونین در شکل‌گیری بسیاری از پروتئین‌ها لازم است وبنابراين در سلامت بدن نقش دارد. این ماده به طور طبیعی در غذاهایی مانند ماهی، گوشت و تنقلات وجود دارد.

 2- اثرگياهخواري بر استخوان
براي حفظ استخوان تنها مصرف کلسیم و ویتامین D كافي نيست. مواد مغذی دیگری نیز وجود دارند که برای حفظ سلامت و استحکام بافت استخوانی برای مورد نیاز هستند  که در رژیم گیاهخواران به وفور یافت مي‌‌شوند و عبارتند از:
الف-  بورون (Boron): که  به‌طور عمده در استخوان، تیروئید و طحال ذخیره مي‌‌شود. این عنصر برای فعال سازی بعضی آنزیم‌‌های دخیل در متابولیسم کلسیم، منیزیم و ویتامین D مورد نیاز مي‌‌باشد. از طرف دیگر،  بورون اثری مشابه استروژن بر روی استخوان دارد و کمبود آن موجب کاهش استقامت استخوان‌ها و افزایش احتمال استئوپروز مي‌‌گردد. غنی‌ترین منابع غذایی حاوی بورون عبارتند از: سويا، بادام، بادام زميني، كشمش، آلو، فندق  که به‌وفور در گیاهخوران مصرف مي‌‌شود.
ب‌- ويتامين K: این ویتامین در متابوليسم استخوان نقش دارد. این ویتامین نقش بسیار تعیین کننده‌ای در قرار گرفتن ماده معدنی کلسیم بر روی پروتئین‌‌های بستر استخوان دارد. در نتیجه كاهش دريافت این ویتامین منجر به کاهش توان نشستن کلسیم بر روی استخوان و افزايش احتمال شكستگي استخوان مي‌‌شود. منابع غنی این ویتامین  سبزیجات برگ سبز تیره هستند که در هر 100 گرم ، حاوی 100 میکروگرم ویتامین K مي‌‌باشند.
ت‌- فيتواستروژن‌‌ها: گونه‌های مختلف گياهان ترکيباتی توليد می‌کنند که می‌توانند اثرات هورمون‌های استروژنی را در جانوران تقليد کنند يا در آن‌ها تداخل ايجاد کنند.دست کم 20 ترکيب شيميايی در بيش از 300 گياه از 16 خانواده‌ی گياهی متفاوت شناسايی شده‌است. اين ترکيبات که فيتواستروژن ناميده می‌شوند ضعيف‌تر از استروژن‌های معمولی هستند و در گياهان دارويی، ادويه‌‌ها (سير و جعفری) دانه‌ها (سويا،گندم و برنج) سبزی‌ها (لوبيا، هويج و گوجه فرنگی)، ميوه‌ها (خرما،انار،گيلاس،آلبالو و سيب) و نوشيدنی‌ها (قهوه) يافت می‌شوند.اصلی ترین منابع فیتو استروژن‌‌ها یا استروژن‌‌های گیاهی  بذرکتان، جوانه گندم، چاودار، دانه سویا و محصولات آن هستند که در رژیم غذایی گیاهخواران به وفور یافت مي‌‌شوند و سبب كاهش فعاليت استئوكلاستها و محدود كردن بازجذب(resorption) استخوان مي‌شود.
ث‌- منيزيم: 60 درصد منیزیم بدن در استخوانها وجود دارد و از مواد معدنی اصلی تشکیل دهنده بافت استخوان مي‌‌باشد. مطالعات نشان داده اند که دریافت منیزیم بالاتر با دانسیته بالاتر استخوانها مرتبط است. منابع غنی این ماده معدنی شامل دانه‌‌ها، مغزها، حبوبات، غلات و سبزیجات برگ سبز مي‌‌باشند. بنابراین وضعيت گیاهخواران از نظر دریافت این عنصر هم بسیار مناسب مي‌‌باشد.

دكترآرزو رضازاده؛ دکترای علوم تغذیه