در شماره قبل مجله در ارتباط با نوشيدني‌هائي كه مصرف آنها در كشورمان معمول است و افراد عادت به مصرف آنها دارند بحث نموديم و تركيبات برخي از اين نوشيدني‌ها و تاثيري را كه بر سلامت شخص دارند مورد بررسي قرار داديم. در اين ارتباط به تركيبات چاي، قهوه، دمنوش‌ها و نوشابه‌هاي گازدار اشاره داشتيم و متذكر شديم كه برخي از اين نوشيدني‌ها اثرات مفيد و ثمربخش بر سلامت انسان دارند و بعضي ديگر به علت تركيبات خاصشان، نه تنها به سلامت شخص كمك نمي‌كنند بلكه زيانبار و مشكل‌آفرين نيز مي‌باشند و بخصوص افراط در مصرف آنها مي‌تواند انسان را دچار اختلالات و عوارض ناگواري بنمايد. در اين شماره ساير نوشيدني‌هاي متداول در بين هموطنانمان را مورد بحث و مطالعه قرار مي‌دهيم و اثرات آنها را بر سلامت بررسي مي‌نمائيم.
يكي از انواع نوشيدني‌هائي كه در سالهاي اخير مصرف آنها در بين افراد، بخصوص كودكان، نوجوانان و جوانان بسيار معمول و رايج شده «آب ميوه‌هاي آماده فرآوري» شده است. اين نوع آبميوهها، امروزه حتي جانشين ميوهها و آب‌ميوه‌هاي تازه شده و جايگاه بسيار مهمي را در بين طبقه نوجوان و جوان كشورمان، بخود اختصاص داده است. بررسي تركيبات اين نوشيدني‌هاي به ما نشان مي‌دهد كه بسياري از آنها صرفاً از مقدار زيادي شكر، رنگ و اسانس تشكيل شدهاند و اثري از عصاره ميوه در آنها وجود ندارد. اين قبيل آب ميوهها نه تنها مواد مغذي ضروري را به بدن ما نمي‌رسانند بلكه حاوي مواد شيميايي هستند كه افراط در مصرف‌شان براي سلامت ما زيان‌آور است و مي‌تواند عوارض جدي و گاه جبران ناپذيري به بار آورد. اصولا مصرف چنين نوشيدني‌هايي براي ما نه تنها ضروري نيست بلكه مضر نيز مي‌باشد. اما برخي آب‌ميوه‌هاي آماده از عصاره ميوه تهيه مي‌شوند و حاوي مواد مغذي مفيد و ضروري براي بدن مي‌باشند. نكته‌اي كه لازم است به آن توجه نمود آن است كه اين قبيل آب‌ميوه‌هاي طبيعي فرآوري شده قدرت ماندگاري خيلي بيشتري نسبت به آب ميوه‌هائي كه در منزل تهيه مي‌شوند و از ميوه‌هاي تازه به دست مي‌آيند، دارند. اين امر به چه علت است؟ چه تفاوتي بين اين دو نوع آب ميوه وجود دارد كه قدرت ماندگاري آنها را متفاوت مي‌نمايد؟پاسخ آن است كه به آب‌ميوه‌هاي فرآوري شده به طور معمول مواد نگهدارنده اضافه مي‌كنند و اين مواد قدرت نگهداري اين آبميوهها را افزايش مي‌دهد. مواد نگهدارنده با وجود آنكه به ميزان معيني، مجاز هستند و در صنايع غذايي بكار مي‌روند اما در هر حال جزء مواد شيميائي محسوب مي‌شوند و اين مواد هرچه به ميزان كمتر استفاده شوند بهتر است و افراط در مصرف آنها مضر است. بنابراين استفاده از آب ميوه‌هاي تازه طبيعي كه در خانه تهيه مي‌شوند مفيدتر از نوع صنعتي آنها است.البته توجه داشته باشيم كه افر اط در مصرف آب‌ميوه‌هاي طبيعي نيز توصيه نمي‌شود زيرا موجب افزايش وزن و چاقي مي‌شود. علاوه بر آن، به علت دارا بودن قند بالا، احتمال ابتلاء به ديابت را در افراد مستعد، افزايش مي‌دهد.توصيه متخصصين تغذيه آن است كه بجاي آب ميوه، از ميوه تازه استفاده شود زيرا علاوه بر آنكه ميوهها به علت داشتن پوست، ويتامين‌هاي‌شان بيشتر حفظ مي‌شود، چنانچه با پوست مصرف شوند. تاثير بيشتري در حفظ سلامت به عهده دارند، زيرا پوست ميوهها حاوي فيبر بالا است و فيبر نقش بسيار مهم و سازنده‌ا‌ي در پيشگيري از بيماريها و اختلالات شايع در جامعه به عهده دارد. البته شستشو و ضد عفوني كردن كامل و دقيق اين قبيل ميوهها كه با پوست مصرف مي‌شوند از اهميت خاصي برخوردار است در غير اينصورت مي‌توانند انسان را بيمار نمايند.«پودر شربت‌هاي آماده» نيز طرفداران زيادي در بين نوجوانان و جوانان دارد اين پودرها عمدتاً از رنگ، اسانس و مقدار زيادي شكر تشكيل شده و نه تنها كمكي به سلامت شخص نمي‌كنند بلكه موجب بيماري و اختلالات مختلف بخصوص در گروه كودك، نوجوان و جوان (كه سلامت‌شان حائز اهميت زيادي است). مي‌شوند بنابراين مصرف اين قبيل نوشيدني‌ها توصيه نمي‌شود بخصوص كه مصرف مداوم آنها ايجاد عادت غلط در افراد مي‌كند. «شير» يكي ديگر از نوشيدني‌هايي است كه در گذشته مصرف آن در بين خانواده معمول بود و همه افراد از بزرگ و كوچك، زن و مرد و پير و جوان استفاده از آن را لازم مي‌دانستند. عادت به مصرف شير به صورت يك ضرورت در خانواده‌ها محسوب مي‌شد وهمه افراد حتي بدون داشتن آگاهي در زمينه ارزش تغذيه‌اي بالاي شير، اين نوشيدني بسيار مفيد را به صورت يك عادت ديرينه، هر روز مصرف مي‌كردند. حال ببينيم به چه علت متخصصين تغذيه شير را يك نوشيدني مفيد و ضروري مي‌دانند و اين آشاميدني چه تاثيري در سلامت انسان بر عهده دارد؟ شير يكي از منابع غني پروتئين از نوع بسيار خوب و با ارزش بيولوژيكي بالاي است به اين ترتيب كه پروتئين موجود در شير به خوبي در دستگاه گوارش قابل هضم و جذب بوده و در بدن به مصرف رشد، ساختن سلول‌ها و ترشحات مختلف بدن (هورمون‌ها، آنزيم‌ها و...) مي‌رسد.
شیر يكي كلسيم شير به چند دليل جذب بسيار خوبي دارد:
1) نسبت كلسيم به فسفر در شير به گونه‌اي است كه موجب افزايش جذب كلسيم مي‌شود. زيرا نسبت كلسيم به فسفر در جذب آن بسيار مهم است.2) نوع اسيدهاي آمينه موجود در شير در جذب كلسيم اين ماده غذايي موثر است. اسيدهاي آمينه با كيفيت بالا مانند آنچه كه در شير موجود است موجب جذب بهتر و بيشتر كلسيم شير مي‌شود.3) وجود لاكتوز يا قند موجود در شير عامل موثر ديگري در اين مورد است لاكتوز با كلسيم شير تركيبي ايجاد مي‌كند كه اين تركيب قابليت جذب كلسيم موجود در شير را بسيار افزايش مي‌دهد.شير حاوي مقدار مناسبي روي مي‌باشد كه اين ماده معدني در رشد سلامت پوست و حفظ مقاومت بدن در برابر بيماريها موثر است. فاكتور غذايي ديگري كه در شير به ميزان قابل توجه وجود دارد ويتامين‌هاي گروه B مي‌باشند. اين گروه از ويتامين‌ها نقش‌هاي مهمي در حفظ سلامت انسان به عهده دارند، از جمله آنكه اكثر ويتامين‌هاي موجود در اين گروه، در فعاليت سلول‌هاي عصبي و انجام اعمال عصبي و در نتيجه در سلامت سيستم عصبي موثرند. بعضي ديگر از ويتامين‌هاي اين گروه، در سلامت، شادابي و طراوت پوست اثر دارند و نقش‌هاي مهم ديگري نيز در سلامت انسان به عهده اين گروه از ويتامين‌ها قرار دارد. علاوه بر خواصي كه گفته شد، شير به علت دارا بودن 4 فاكتور پروتئين، كلسيم و فسفر و روي، در رشد، استحكام استخوان‌ها و دندان‌ها تاثير مهمي دارد. متاسفانه مصرف شير در جوامع امروزي، بخصوص در بين نوجوانان و جوانان طرفداران زيادي ندارد و اين گروه سني كه بيش از ساير افراد نياز به مصرف شير و لبنيات دارند از اين گروه غذايي مفيد استفاده نمي‌كنند و يا حداقل به ميزان لازم و كافي در حد تأمين نيازهاي تغذيه‌اي‌شان، مصرف نمي‌كنند. همين امر موجب بروز اختلالات مهم و قابل توجه از قبيل وقفه در رشد و كوتاهي قد، بروز راشيتيسم در كودكان، نرمي استخوان در نوجوانان و جوانان و پوكي استخوان در افراد ميانسال و سالمندان مي‌شود. علاوه بر آن اختلالات مهم ديگري نيز به علت عدم يا كمبود مصرف شير و لبنيات در افراد بروز مي‌نمايد.
نوشيدني بسيار مفيد، ضروري و معجزه‌آسا در حفظ سلامت انسان كه ساده‌ترين، معمول‌ترين و در دسترس‌ترين آشاميدني آب مي‌باشد كه است، شايد عده زيادي از هموطنانمان يا خواص مهم و اساسي آب و نقش سازنده آن در بدن آشنا نباشند.
تقریبا تمام واکنش های حیاتی داخلی بدن در حضور آب انجام می شود و کمبود مصرف آب موجب بروز اختلال در این واکنش ها می گردد.
حمل مواد مغذی توسط خون و رساندناین مواد به سلول ها و در نتیجه انجام تغذیه سلولی به عهده آب است زیرا مهمترین ترکیب خون را آب تشکیل می دهد
انتقال موادزائد سلول ها و سموم داخلی و دفع آن از بدن توسط آب توسط آب انجام می شود
تنظیم حرارت داخلی بدن و نگهداری این حرارت در حد طبیعی از وظایف دیگر آب است زیرا در اثر سوخت و ساز مواد غذائی مقدار خیلی زیادی حرارت در داخل بدن تولیدمی شود
که چنانچه این حرارت به آب تعدیل نشود و حرارت اضافی توسط این ماده حیاتی از بدن دفع نگرددموجب تخریب سلول ها و ترکیبات داخلی میشود که بسیار زیان آور و خطرناک است
آب موجب افزایش کارایی بدن میشود و بای انجام فعالیت های جسمی مصرف آن ضروریست کم شدن آب بدن باعث کاهش زیاد و چشمگیر کارائی شده و نتیجه و بیحالی است
خصوص نباشد دمصرف آن بسیار معمولی و متداول بود گروه کودک نوجوان و جوان بسیار مفید زینت بخش هر تغذیه بزرگسالان آن سستی خستگی ضعف نوشیدنی دیگری که در گذشته ولی امروزه شاید خیلی
مورد توجه افرادبخصوص نباشد دوغ است دوغ قبلا بعنوان یک نوشیددنی سفره غذائی بود البته در این هم دوغ جایگاه مهمی در دارد ولی لازم است
فرهنگ سازی بیشتری در مورد مصرف این نوشیدنی مفید و حتی ضروری در بین طبقه جوانتر کشورمان به عمل آید
دوغ دارای خواص تغذیه ای مشابه شیر است وبرای سلامت انسان مفید می باشد البته 2لیوان دوغ از نظر ارزش تغذیهای برابریک لیوان شیر است
توجه داشته باشیم که از مصرف دوغ هائی که از شیر پرچرب تهیه شدهاند و نیز از آشامیدن دوغ های پر نمک و شور خودداری نمائیم
بهتر است دوغ را از ماست های کم چربی در خانه تهیه کنیم کنیم و نمک زیاد به آن اضافه ننمائیم
برليانت بزرگمهر دبير انجمن تغذيه ايران مشاور تغذيه و رژيم درماني
